HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΧριστουγεννιάτικα Ήθη και Έθιμα της Λευκάδας

Χριστουγεννιάτικα Ήθη και Έθιμα της Λευκάδας

Το «σαραντάρι»

Από τις 15 Νοεμβρίου, 40 μέρες πριν τη μέρα των Χριστουγέννων, ξεκινάει μια περίοδος προετοιμασίας των Χριστιανών για τη μεγάλη γιορτή. Όλες αυτές τις μέρες προβλέπεται νηστεία, όμως μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου (εκτός Τετάρτης και Παρασκευής) τρώμε ψάρι. Καθημερινά στις εκκλησίες γίνεται θεία Λειτουργία. Σε ορισμένες, όπως παλιά, η ακολουθία ξεκινάει στις 5 τα ξημερώματα. Οι Χριστιανοί δίνουν στον ιερέα τα ονόματα των αγαπημένων τους προσώπων, ζωντανών και κυρίως «κεκοιμημένων» για να τα «διαβάσει» στη Πρόθεση.

Οι προετοιμασίες

Από πολλές μέρες οι Λευκαδίτισσες νοικοκυρές συγύριζαν τα σπίτια τους για νάναι έτοιμα και παστρικά τις «καλές μέρες», που έρχονταν.
«Πάντα ο ρόλος του πρωταγωνιστή ανήκε αναμφισβήτητα στο γυναικείο προσωπικό του σπιτιού με προεξάρχουσα ιέρεια τη νοικοκυρά: Έπλεναν τα στρωσίδια, ασβέτωναν τα πεζούλια και τις λιθιές της αυλής, καθάριζαν το κατώγι- έβγαζαν και τις αράχνες ακόμα από τα πατωμάτερα, σφουγγάριζαν, ταχτοποιούσαν τα πάντα».

Τα Χριστόψωμα

DSCN3594

Η σπουδαιότερη όμως έγνοια τους ήταν το ζύμωμα του «καλού ψωμιού». Και το λέμε καλό ψωμί, γιατί συγκριτικά με το καθημερινό τους ήταν πολύ καλύτερο. Πράγματι, τα Χριστόψωμα ή Χριστοκούλουρα τα ζύμωναν με καλύτερο-καθάριο- αλεύρι από σιτάρι και κοσκινισμένο με ψιλή σήτα. Η μάνα λοιπόν, ή η μεγαλύτερη αδερφή, σκυμμένη στο ζυμωτάρικο σκαφίδι την προπαραμονή των Χριστουγέννων ζύμωνε με γροθιασμένα χέρια το ευλογημένο ψωμί. Κι όταν ερχόταν η ώρα για το πλάσιμο, την τριγύριζαν τα παιδόπουλα του σπιτιού με ορθάνοιχτα μάτια, θέλοντας να ιδούν τις βλάχες τους, τα κορίτσια και τους σταυρούς τους, τα αγόρια.
Τα Χριστόψωμα ήταν μια σειρά, μια οικογένεια ψωμιών που γίνονταν με ειδική φροντίδα και σε ειδικό σχήμα το καθένα:
Πρώτα έπλαθαν τη λειτουργιά που τη σφράγιζαν με τη σπιτική σφραγίδα, που δεν έλειπε ποτέ από κανένα χωριατόσπιτο και που την είχαν ολοχρονίς κρεμασμένη στα εικονίσματα. Κατόπιν έφκιαναν τα Χριστόψωμα που ήταν: 1) Ο σταυρός σε μικρό ταψί, 2) Το Χριστόψωμο για τη μέρα των Χριστουγέννων, σε μεγάλο ταψί,3)Δεύτερο μεγάλο μεγάλο Χριστόψωμο που θα τόκοβαν στο Πρωτοχρονιάτικο τραπέζι και τέλος οι βλάχες (μπαλούμπες) και οι σταυροί για τα παιδιά τα δικά τους, για παιδιά συγγενών, κουμπάρων ή άλλα φτωχά και ορφανά. Στη μέση του μεγάλου Χριστόψωμου των Χριστουγέννων έπλαθαν με ζυμάρι το θείο βρέφος . Τέλος όλα τα ψωμιά αφού τα σφράγιζαν σιμά-σιμά για να σάξουν, τα στόλιζαν με καρύδια, αμύγδαλα και σουσάμι. Ακόμη, ένα μικρό σταυρό στη μέση του μεγάλου Χριστόψωμου των Χριστουγέννων έπλαθαν με ζυμάρι το θείο βρέφος. Τέλος, όλα τα ψωμιά, αφού τα σφράγιζαν σιμά-σιμά για να σάξουν, τα στόλιζαν με καρύδια, αμύγδαλα και σουσάμι. Ακόμη, έναν μικρό σταυρό «κρεμάνε στα εικονίσματα του σπιτιού και μένει εκεί όλο το χρόνο «για το καλό» και ποτέ δεν μουχλιάζει. Σταυρούς κάνουν ακόμα για το σιτάρι, για το λάδι και για τα ζώα τους».

Το κόψιμο του Σταυρού

Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων έκοβαν το Σταυρό. Συγκεντρώνονταν όλοι στο σπίτι, χωρίς να λείπει κανένας. Στη μέση του τραπεζιού έβαζαν ένα μπουκάλι κρασί κι ένα μπουκάλι λάδι. Το φαγητό ήταν σαρακοστιανό. Πριν αρχίσουν, ο προγιαστός έπαιρνε το σταυρό, κι αφού σταυροκοπιόταν με ιεροπρέπεια, τον χάραζε σε τέσσερα κομμάτια και τον έβαζε πάνω στο μπουκάλι με το κρασί. Τότε άπλωναν το δεξί τους χέρι κι έπιαναν όλοι το σταυρό. Έκοβε κατόπιν ένα κομμάτι του Χριστού και έδιναν ευχές ο ένας στον άλλον. Πολλές οικογένειες κόβουν και σήμερα το σταυρό, με τον ίδιο τρόπο.

Το πάντρεμα της φωτιάς


Κάθε χωριάτικο σπίτι είχε «γωνιά». Το βράδυ της παραμονής, μετά το κόψιμο του σταυρού, ο νοικοκύρης τοποθετεί στη γωνία δυο ξύλα (ένα μεγάλο, ίσιο, αρσενικό και ένα με παραφυάδες, θηλυκό) και χύνει επάνω τους λίγο λάδι και λίγο κρασί, απ’ το μπουκάλι όπου έκοψαν το σταυρό. Ενώ η φωτιά λαμπαδιάζει για λίγο, ο νοικοκύρης μουρμουρίζει ευχές για το σπιτικό του.
Η φωτιά πίστευαν ότι διώχνει τα παγανά ( τους καλικάντζαρους), που θεωρούσαν ότι κυκλοφορούσαν στον πάνω κόσμο ελεύθεροι και πείραζαν τους ανθρώπους, μέχρι ν’ αγιαστούν τα νερά με τη Βάφτιση του Χριστού. Γι’ αυτό κι η φωτιά έμενε αναμμένη όλο το Δωδεκαήμερο.
Το πάντρεμα της φωτιάς σε άλλα χωριά γινόταν επίσης την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ενώ σε άλλα την παραμονή των Φώτων.

Τα κάλαντα


Τα ξημερώματα των Χριστουγέννων «τα παιδιά μαζεύονταν σε παρέες και γύριζαν από σπίτι σε σπίτι να πουν τα κάλαντα. Χτυπούσαν απαιτητικά την πόρτα και άρχιζαν να λένε:

Χριστούγεννα πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου.
Βγήτε να μάθετε όλοι σας πως ο Χριστός γεννήθη.
Γεννήθη και ανατράφηκε με μέλι και με γάλα.
Κι ανοίξτε τις κασέλες σας τις καλοκλειδωμένες.
Όπου τις κλείδωσε ο Χριστός με το δεξί του χέρι.
Και δώστε μας τον κόπο μας απ’ το κομπόδεμά σας.
Αν είστε αφέντες και άρχοντες, δώστε μας τα φλουριά σας.
Αν είστε απ’ τους φτωχούληδες, καλά τα αυγά κι οι κότες.
Και του χρόνου να’ στενε καλά!

Σήμερα τα παιδιά γυρίζουν σε παρέες την παραμονή των Χριστουγέννων και λένε τα Πανελλήνια Κάλαντα (Χριστός γεννάται σήμερον). Ακόμη, το απόγευμα της παραμονής χορωδίες της Λευκάδας ψέλνουν τα κάλαντα στις αρχές, αλλά και στο παζάρι.

Το πορτοκάλι

Στη χώρα έβγαιναν για τα κάλαντα την παραμονή. Ένας απ’ την παρέα βαστούσε στο χέρι του ένα πιατέλο μ’ ένα πορτοκάλι στη μέση και κάνοντας τον αρχηγό, χτυπούσε αυτός την πόρτα, ρωτώντας: «να τα πούμε;».

Οι Μεγάλες Ώρες

Την παραμονή των Χριστουγέννων διαβάζονται στην Μητρόπολη οι Μεγάλες Ώρες, ο Εσπερινός των Χριστουγέννων και η θ. Λειτουργία του Μεγ. Βασιλείου. Γίνεται τότε μονοεκκλησιά, δηλ. λειτουργεί μόνο αυτή η εκκλησία και συνάζονται όλοι οι ιερείς.
Όταν όμως τύχει τα Χριστούγεννα να είναι Κυριακή ή Δευτέρα, οι Μεγάλες Ώρες διαβάζονται την προηγούμενη Παρασκευή. Ο εσπερινός τελείται κανονικά το απόγευμα της Παραμονής και η λειτουργία του Μεγ. Βασιλείου ανήμερα των Χριστουγέννων.
Επίσης την παραμονή Χριστουγέννων το πρωί, ψάλλονται τα κάλαντα από ομάδες παιδιών και το βράδυ στην αγορά της πόλης τα ψάλλει η «Αγιομαυρίτικη παρέα» με συνοδεία μαντολίνων και κιθάρων.

Πληροφοριες και από: το βιβλίο του  Πανταζή Κοντομίχη «Λαογραφικά σύμμεικτα Λευκάδας»,  Εκδόσεις Γρηγόρη.

Προηγουμενο αρθρο
Γενέθλια συναυλία Φιλαρμονικής
Επομενο αρθρο
Φιλανθρωπική δράση του Συλλόγου Μοτοσικλετιστών Λευκάδας (ΣΥΜΟΛ)

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.