Άγιος Σπυρίδων: Το ιδιαίτερης σημασίας Ηλιακό του Ρολόι

Χαρά Παπαδάτου-Γιαννοπούλου Ἀρχιτέκτων

Καί ἦρθε τό πλήρωμα τοῦ χρόνου καί ἀνακοινώθηκε ἀπό τήν Περιφέρεια, κατά τήν ἐπίσκεψη τῆς Περιφερειάρχου κ. Ρόδης Κράτσα στήν Λευκάδα, διά στόματος τοῦ ἀντιπεριφεριάρχου κ. Κτενᾶ ἡ ἔνταξη στό ΕΣΠΑ τοῦ ἔργου τῆς ἀποκαταστάσεως τοῦ Ἁγ. Σπυρίδωνα.

Σήμερα θεώρησα σωστό νά μιλήσω γιά τό σημαντικό, ἀπό ἀπόψεως κατασκευῆς, ἡλιακό ρολόϊ, πού ἦταν ἐντοιχισμένο στην πρόσοψη τοῦ Ναοῦ, στό δεξιό της ἄκρο, μεταξύ τῶν δύο παραθύριῶν. Τά στοιχεῖα πού παρουσιάζω προέρχονται ἀπό τό οἰκογενειακό μας ἀρχεῖο καί βρίσκονται ἤδη κατατεθημένα στήν Χαραμόγλειο Βιβλιοθήκη μέ τήν ἐλπίδα κάποτε νά χρησιμεύσουν, ὥστε νά ξαναγίνει τό ρολόϊ.

Τήν ἀποτύπωση τοῦ ρολογιοῦ, μέ τά ἀστρονομικά δεδομένα, ἔκανε ὁ ἀδελφός μου, Σπυρίδων Παπαδᾶτος (1934-1985), τό 1954, φοιτητής τότε τῆς Μαθηματικῆς σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν.

Τό κείμενο ἐπίσης πού ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα ἐνημερωτικό κείμενο γιά τό θέμα αὐτό, ἀπό τόν πατέρα μου Ἰωάννη Παπαδᾶτο (1903-1984), πού στάλθηκε στόν ἀείμνηστο ἐπίσης Δῆμο Μαλακάση, ὁ ὁποῖος στό φύλλο 38, Φλεβάρης 1978, τῆς ἐφημερίδας Δημοκρατική Λευκάδα, ἔγραψε τίς ἀνησυχίες του γιά τήν καταστροφή τοῦ Ἡλιακοῦ Ρολογιοῦ τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνα καί ζητᾶ νά ἐνεργοποιηθοῦν οἱ ἁρμόδιες ὑπηρεσίες γιά τήν ἀνακατασκευή του. Ὁ Δῆμος Μαλακάσης ἔστειλε τό κείμενο αὐτό στήν ἐφημερίδα, ἡ ὁποία τό δημοσίευσε μέ τόν ἴδιο τίτλο στό ἑπόμενο φύλλο, (Φύλλο 39, Μάρτιος 1979).

Τό κείμενο αὐτό, πού παραθέτω ὅπως ἀκριβῶς δημοσιεύθηκε, ἔχει πολλές ἀστρονομικές πληροφορίες σχετικά μέ τό ρολόϊ καί τήν ἀνακατασκευή του. Προσέθεσα μόνο σέ παρένθεση, ὄπου χρειαζοταν ἡμερομηνίες, γιά την καλλίτερη κατανόηση του κειμένου.

(Πρόλογος ἐφημερίδας): Σχετικά μέ τήν δημοσίευση συνεργασίας τοῦ κ. Μαλακάση μέ θέμα τό Ἡλιακό ρολόγι τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνα, εἴχαμε –μέσω τοῦ κ. Μαλακάση-μιά ἐνδιαφέρουσα ἐπιστολή πού στάλθηκε πρός αὐτόν ἐκ μέρους τοῦ ἐπίτιμου Ἐπιθεωρητοῦ Μαθηματικῶν κ.Ἰωάννη Παπαδάτου, πού δίδει χρήσιμες πληροφορίες. Ἡ «Δημοκρατική Λευκάδα» εὐχαριστεῖ τόσο τόν κ. Παπαδᾶτο ὅσο καί τόν κ. Μαλακάση γιά τίς ἐνδιαφέρουσες πληροφορίες. Σημειώνει τέλος ὅτι εὐχαρίστα δέχεται συνεργασίες ἀπό ἀνθρώπους πού γνωρίζουν τόν λευκαδίτικο χῶρο καί ἔχουν διάθεση νά καταγράψουν τήν λευκαδίτικη κληρονονμιά: ἡ ἐπιστολή τοῦ κ. Παπαδάτου – πρός τόν κ. Μαλακάση – ἔχει ὡς ἐξεῖς:

«Ἀγαπητέ μου κ. Μαλακάση, Διάβασα στήν «Δημοκρατική Λευκάδα», τό ἄρθρο σας γιά τό ἡλιακό ρολόϊ τοῦ Ἁγ. Σπυρίδωνα καί ἔνοιωσα τύψεις γιατί δέν μπόρεσα νά ἀσχοληθῶ μ’ αὐτό, ὅπως τό εἶχα προγραμματίσει ὅταν ὑπηρετοῦσα στήν Λευκάδα, (μεταξύ 1945 καί 1949). Τώρα πού τό ἀνακινήσατε θέλω νά σᾶς δώσω μερικές πληροφορίες. Πρῶτα δέν βρισκεται στήν ἁνατολική πρόσοψη τοῦ Ναοῦ ἀλλά στην Νότια. Οἱ παλιότεροι τό ἔλεγαν «Μιριντιάνα»πού σηναίνει μεσημβρία –μσημέρι. Ἄλλωστε στήν ἀνατολή βρίσκεται, πάντα τό Ἱερό τοῦ Ναοῦ. Στόν τόπο μας τά ἡλιακά ὡρολόγια, πού εἶναι σέ κατακόρυφους τοίχους εἶναι πάντα σέ νότιους τοίχους. Πολύ φοβοῦμαι ὅτι δέν θά ὑπάρχει ἄλλο στήν Ἑλλάδα τέτοιο.Προτιμοῦνται τά ὁριζόντια, ὅπως εἶναι στήν εἴσοδο τοῦ Ἐθνικοῦ Κήπου στήν Ἀθήνα γιατί εἶναι εὔκολη ἡ κατασκευή τους. Γι αὐτό τόν λόγο ἀκόμη πρέπει νά διασωθεῖ.

Ἡ πλευρά τοῦ τριγώνου, πού ἡ σκιά της δείχνει τίς ὧρες, σχηματίζει μέ τό ἐπίπεδο τοῦ κατακορύφου τοίχου γωνία ἴση – ἀκριβῶς – μέ τό γεωγραφικό πλάτος τῆς πόλης καί μάλιστα τοῦ σημείου πού εἶναι τοποθετημένο. Εἶναι περίπου 380 50΄ Β. Οἱ χαρακιές πού δείχνουν τίς ὧρες εἶναι φκιασμένες με μεγάλη μαστοριά καί ἄν πρόκειται νά τονισθοῦν γιά νά φαίνονται χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή γιά νά μή παρουσιάσουν ἀπόκλιση καί ἐκτροπή. Θυμᾶμαι, μαθητής πού ἤμουνα, πού γιά νά βροῦμε τήν ὥρα (ὥρα Ἀθήνας) προσθέταμε στήν ἔνδειξη τοῦ ρολογιοῦ ἕνα τέταρτο, μιά πού εἴμαστε 30 περίπου δυτικά τῆς Ἀθήνας. Ἀκριβέστερα εἶναι 12΄- 13΄. Ἀπ’ τό 1916 πού ἡ Ἑλλάδα προσχώρησε στήν ἐπίσημη διεθνῆ ὥρα, καί ἡ Ἀθήνα πρόσθεσε στήν ὥρα της 25’ – 8΄΄ γιά νά πάρει τήν ὥρα τῆς ἀνατολικῆς Εὐρώπης, θά πρέπει νά προσθέτουμε στήν ἔνδειξη τοῦ ἡλιακοῦ μας ρολογιοῦ 25΄8΄΄ + 13΄=38΄8΄΄. Περίπου δηλαδή 40΄. Φυσικά ὑπό τήν προϋπόθεση ὅτι οἱ σεισμοί δέν ἄλλαξαν τήν κατακόρυφη διεύθυνση τοῦ τοίχου αἰσθητά καί ἄν οἱ διάφοροι μαστροχαλαστῆδες δέν ἔκαμαν καμμιἀ ἀνεπανόρθωτη ζημιά. Βέβαια καί πάλι θά ὑπάρχει κάποια διαφορά ἐξ αἰτίας μιᾶς ἀστρονομικῆς ποσότητας πού λέγεται ἐξίσωση τοῦ χρόνου καί γίνεται αἰσθητή τόν Φεβρουάριο καί τόν Νοέμβριο.

Ἀλλά ἄν τελικά σᾶς ἀκούσουν καί τό περισώσουν μποροῦμε ἀπό κάτω σέ μιά μικρή πλακίτσα νά γράψωμε τίς διορθώσεις γιά κάθε μῆνα ἤ ἀκόμα καί γιά κάθε 15θήμερο. Αὐτό τό φκιάνω ἐγώ. Ἔτσι ἔχουν ὅλα τά ὁριζόντια ρολόγια. Ἡ σπουδαιότητά του εἶναι γιατί δείχνει τήν τοπική ὥρα τοῦ τόπου μας καί ὄχι τίς συμβατικές. Καί μιά ἄλλη παρατήρηση, ἄσχετη. Ξέρουμε ὅτι τό Ἱερό τῶν Ναῶν πρέπει νά βρίσκεται στήν Ἀνατολή. Ἄν κοιτάξετε τόν προσανατολισμό τῶν Ναῶν τῆς Λευκάδας θά δεῖτε σημαντικές διαφορές. Τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνα καί μερικῶν ἄλλων ἔχει διεύθυνση περίπου Β.Α., τῆς Παναγίας τῶν Εἰσοδίων νομίζω Ν.Α. Ἡ ἐξήγηση εἶναι, ὅτι οἱ μαστόροι κοίταζαν ποῦθε βγαίνει ὁ ἥλιος, πού ὅπως ξέρομε τό καλοκαίρι βρίσκεται βορειότερα καί τό χειμῶνα νοτιότερα. Ἀπό τήν πραγματική ἀνατολή βγαίνει μόνο στίς δύο ἰσημερίες.

Σᾶς χαιρετῶ, Ἰωάννης Σ. Παπαδᾶτος. Ἀλκιβιάδου 86-88 Ἀθῆναι ».

Τά παραπάνω παρέθεσα διότι ἡ ἀποκατάσταση τοῦ Ναοῦ πού ἤδη δρομολογήθηκε, πρέπει νά ὁλοκληρωθεῖ μέ τήν ἀνακατασκευή τοῦ Ἡλιακοῦ Ρολογιοῦ, τό ὁποῖο εἶχε συνδεθεῖ μέ τήν ζωή τῶν κατοίκων καί τίς ἀναμνήσεις τους. Κυρίως ὅμως γιατί εἶναι μιά ἐξαιρετικά ἐνδιαφέρουσα ἀπό ἀστρονομικῆς πλευρᾶς κατασκευή. Μέ τά παραπάνω στοιχεῖα, πού ὑπάρχουν, καί ἐφ’ ὅσον ἀναλάβει κάποιος εἰδικός ἐπί τῆς ἀστρονομίας, ἡ Λευκάδα θά ξαναποκτήσει ἕνα ἀκόμη σύμβολο τῆς συλλογικῆς της μνήμης, μετά τόν Ἅγιο Σπυρίδωνα.

Πηγή