«Άλλος με την Πύλαρο»

Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός

Ο άκρατος ανταγωνισμός των ναυτιλιακών εταιρειών της εποχής που έφερε το ναυάγιο δύο πλοίων και τον πνιγμό του ιερέα της Κατούνας Τηλέμαχου Γουρζή κ.α., πρίν από 119 χρόνια!

Τα ατμόπλοια ΠΥΛΑΡΟΣ” και “ΑΣΣΟΣ” συγκρούονται έξω απ το Βαθύ.

Ήταν  25 Νοέμβρη του 1903, ημέρα Τετάρτη, στην έξοδο του λιμανιού της Ιθάκης (Βαθύ) στο φάρο του Αγίου Ανδρέα ο καιρός είναι καλός και η θάλασσα γαλήνια.
Το ατμόπλοιο ΠΥΛΑΡΟΣ εξέρχεται από το λιμάνι κρατώντας τη δεξιά, (περίπου 40-50 μέτρα από την ακτή) και το ΑΣΣΟΣ ακολουθεί σε απόσταση αναπνοής  κρατώντας από την ακτή και αυτό την ίδια απόσταση.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, με τις ταχύτητες που τρέχουν, έχουν  5 έως 10 λεπτά καιρό να διορθώσουν πορείες. Τελικά μπερδεύονται!!! Με κατάληξη τη σύγκρουση..

Λιμάνι Βαθύ της Ιθάκης. Στο κόκκινο σημείο έγινε η σύγκρουση.

 Όπως απεδείχθη από τις έρευνες, ο ανταγωνισμός των πλοίων και των εταιρειών τους έφτασε στην κορύφωση  όταν το «Άσσος» εμβόλισε το «Πύλαρο» μόνο και μόνο για να φτάσει πρώτο στο επόμενο λιμάνι! Η σύγκρουση εκείνη ήταν τόσο σφοδρή που καταχωρήθηκε στα ιστορικά χρονικά του εμπορικού μας ναυτικού, συγκλονίζοντας όλη την Ελλάδα το 1903 . Η δραματικότητα του ανταγωνισμού αποτυπώθηκε και απο το τηλεγράφημα  που έστειλε ο πράκτορας Μπεκατώρος προς τον εφοπλιστή Αθανασούλη  αμέσως μετά την τραγωδία. «Άσσος, κυνηγήσασα Πύλαρο εις το στόμιο του λιμένος εμβόλισε εις το μέσον και καταβύθισεν αυτήν. Φονευμένοι, πνιγμένοι πολλοί. Έλθετε τάχιστα. – Μπεκατώρος».

Αναφερόμαστε σ αυτό το θλιβερό συμβάν πρίν 119 χρόνια(!!!) αφενός γιατί  έχασε τη ζωή του ο παπά Τηλέμαχος Γουρζής απ την Κατούνα αλλά και γιατί η «Πύλαρος» ήταν ένα απ τα καράβια που στην αρχή του περασμένου αιώνα έκανε το δρομολόγιο για κάμποσα χρόνια στο Ιόνιο , με προσέγγιση μερικές φορές και στη Λευκάδα λλά και γιατί  αυτό το ίδιο το συμβάν ήταν αποτέλεσμα του άκρατου ανταγωνισμού της εποχής. Εξ άλλου το «Ολοι με την Πύλαρο και μια μακαρονάδα» ακουγόταν και στο λιμάνι της Λευκάδας, όπως γράψαμε και σε προηγούμενο σημείωμα για τους Ντελάληδες!!

 Η σύγκρουση στο λιμάνι της Ιθάκης έμεινε να μονοπωλεί τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων για πολύ καιρό. Ο λαός δεν άργησε να απαθανατίσει τη σύγκρουση που προήλθε από τον ανταγωνισμό των δύο βαποριών με στίχους τραγουδιού που την εποχή εκείνη ήταν γνωστοί σε όλους. «Κατακαημένη Πύλαρο, με τη διπλή σουρίστρα, σου έκοψε τα πόδια σου, η Άσσος η μεθύστρα».

Οι περισσότερες μεταφορές επιβατών και εμπορευμάτων εκτελούνταν τότε με τα πλοία της γραμμής. Από τον Πειραιά αναχωρούσαν όχι μόνο πλοία με προορισμό τα νησιά αλλά και για κάθε άλλο προορισμό, δηλαδή τα δρομολόγια προς Βόλο, Χαλκίδα, Αμφιλοχία, Πρέβεζα, Πάτρα, Κόρινθο, Καλαμάτα εκτελούνταν με πλοία όπως και σε πλήθος άλλα μικρότερα μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας. Μια αποβάθρα ήταν αρκετή για να δημιουργήσει μια γέφυρα επικοινωνίας του Πειραιά με ένα απόμακρο σημείο. Μια απλή αποβάθρα υποκαθιστούσε τα χιλιάδες χιλιόμετρα του ανύπαρκτου οδικού δικτύου!

 Ας παραθέσουμε μεριά στοιχεία για τα δύο καράβια:  Το καράβι «Πύλαρος» το έφερε στην Ελλάδα ο Κεφαλλονίτης εφοπλιστής Γ. Αθανασούλης το 1899. Ο Αθανασούλης μέχρι τότε ασχολείτο με Παραδουνάβιες πλωτές μεταφορές έχοντας την έδρα του στην Ρουμανία. Φυσικά δεν ήταν νεότευκτο σκαρί, όπως άλλωστε το ίδιο συνέβαινε και με τα περισσότερα καράβια που έφερναν στην Ελλάδα οι πλοιοκτήτες. Το είχε αγοράσει στη Ρουμανία, όπου όπως αναφέραμε είχε την έδρα του ο Αθανασούλης, με το όνομα «Κάρμεν Σίλβα» και το μετονόμασε «Πύλαρος»,ένεκα της γενέτειράς του της επαρχίας Πυλάρου της Κεφαλονιάς.. Ήταν ναυπηγημένο στην Αγγλία και είχε καθελκυστεί το 1864! Το ατμόπλοιο ήταν ναυπηγημένο για ποταμόπλοιο και στη Ρουμανία ήταν τροχοφόρο, δηλαδή εκινείτο με τροχούς δεξιά κι αριστερά σαν μαγγανοπήγαδο . Μετασκευάστηκε αργότερα σε ελικοφόρο και είχε εκτόπισμα 125 τόνων.

Ήταν καλοτάξιδο σκαρί με ταχύτητα 13 μίλια την ώρα που στην εποχή εκείνη θεωρείτο παραπάνω από καλή. Για αυτό και δρομολογήθηκε στην γραμμή Πειραιάς, Ιτέα, Πάτρα, Κεφαλονιά, Πρέβεζα κάνοντας στάση κατά καιρούς και σε ενδιάμεσα λιμάνια όπως Βασιλική, Μεγανήσι, Λευκάδα. Το πρώτο πράγμα που έκανε ο Αθανασούλης ήταν να ρίξει τις τιμές των εισιτηρίων. Η φθήνια σε συνδυασμό με την καλή ταχύτητα του βαποριού και τη σχετική πολυτέλεια που προσέφερε, στάθηκαν στοιχεία ικανά να τραβήξουν κόσμο. Έμεινε στη γραμμή αυτή για περισσότερο από είκοσι χρόνια και αγαπήθηκε ειδικά από τους Κεφαλλονίτες καθώς ήταν το δικό τους πλοίο. Η φήμη του έφτασε μέχρι και στα τουριστικά πρακτορεία εισιτηρίων «Τόμας Κουκ» που συμπεριέλαβαν στα προγράμματά τους για τους Ευρωπαίους περιηγητές, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς τόπους με το «Πύλαρος».Το χρησιμοποίησαν μέχρι και οι Τούρκοι μπέηδες και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι όταν ακόμα η Πρέβεζα ήταν τουρκική.

 Όταν ο Αθανασούλης το δρομολόγησε στην γραμμή Επτανήσου ρίχνοντας τις τιμές των εισιτηρίων, στην ουσία ξεκίνησε πόλεμο με το πλοίο «Άσσος» του Σκωτσέζου-Πειραιώτη Τζων Μακ Ντούαλ που ακολούθησε τον Αθανασούλη και έριξε κι αυτός τις τιμές των εισιτηρίων. Αθανασούλης και Μακ Ντουαλ έβαλαν τα δύο πλοία σε μια κούρσα που έμεινε ιστορική. Στο τέλος μη μπορώντας να μειώσουν άλλο τις τιμές των εισιτηρίων άρχισαν να ψάχνουν για νέους τρόπους προσέλκυσης επιβατών. Έφτασαν λοιπόν στο σημείο οι ντελάληδες του πλοίου «Πύλαρος» να υπόσχονται ότι ο κάτοχος εισιτηρίου δικαιούνταν να φάει κατά την διάρκεια του ταξιδιού και μια μακαρονάδα. Έτσι η φράση «κάθε ταξίδι και μια μακαρονάδα δώρο» έμεινε να αντηχεί για χρόνια στο λιμάνι του Πειραιά αλλά και της Λευκάδας. Από την άλλη πλευρά οι ντελάληδες του «Άσσου» του Μακ Ντουαλ φώναζαν με τη σειρά τους, την ίδια ακριβώς προσφορά, μόνο που τη θέση της μακαρονάδας καταλάμβανε το πιλάφι «ταξίδι με την Ασσο και ένα πιλάφι δώρο!».

Ο ανταγωνισμός των ντελάληδων των δύο αυτών πλοίων, επηρέασε και τα πληρώματα πάνω στα πλοία και άγγιξε πραγματικά τον παραλογισμό. Και τα δύο εκτελούσαν το ίδιο δρομολόγιο Πειραιά, Ιθάκη, Κεφαλονιά, Λευκάδα, Αμφιλοχία, Πρέβεζα και ο ανταγωνισμός είχε ξεπεράσει πλέον τις εταιρείες και τους πλοιοκτήτες και αποτελούσε προσωπική υπόθεση των πλοιάρχων και των πληρωμάτων! Και τα δύο είχαν από 18 άτομα πλήρωμα που είχαν ανάγει τον ανταγωνισμό σε προσωπικό τους ζήτημα. Δεν άλλαξε απολύτως τίποτα όταν το 1902 το «Άσσος» αγοράστηκε από την εταιρεία «Δεστούνη και Γιαννουλάτου» . Ο Μπάμπης Γιαννουλάτος-Γούρμος μου είπε ότι ήταν της δικής του οικογένειας..Τα δύο πλοία συνέχιζαν να μονομαχούν για τους επιβάτες και την ταχύτητα όπως και πρώτα.

 Το «Άσσος» ήταν νεώτερο σκαρί κατά είκοσι χρόνια, είχε ναυπηγηθεί το 1884, είχε εκτόπισμα 168 τόνων και χρησίμευε αρχικά ως θαλαμηγός του Μεγάλου Δουκός Μιχαήλ Αλεξάνδροβιτς. Χαρακτηριστικό των οπαδών τους η πλήρης διάλυση Πειραιώτικου καφενείου, που σπάσανε καρέκλες, τραπέζια, πάγκοι κ.λ.π., ενώ έπεσαν εφτά πιστολιές εναντίων αλλήλων, με ένα σοβαρό τραυματισμό , πριν επέμβει η αστυνομία και ηρεμήσει τα πνεύματα. Αιτία: Ποιο από τα δύο ατμόπλοια ήταν ο φταίχτης της αιματοβαμμένης σύγκρουσης στο λιμάνι της Ιθάκης.

Όσο περνούσαν τα χρόνια τόσο πιο αγαπητή γίνονταν η Πύλαρος. Φυσικό ήταν η συμπάθεια αυτή του κόσμου να δημιουργήσει έναν οξύ ανταγωνισμό με τις άλλες εταιρείες που εξυπηρετούσαν την ίδια γραμμή. Όλα τα βαπόρια της γραμμής του Αμβρακικού έπεσαν πάνω της για να της κόψουν όση από τη δουλειά μπορούσαν.

O,τι πιο γρήγορο και καλό διέθετε κάθε εταιρεία μπήκε να συναγωνισθεί την Πύλαρο και όταν είδαν πως δεν τα κατάφερναν, άρχισαν να κατεβάζουν τους ναύλους. Σε εξευτελιστικά, κυριολεκτικά, επίπεδα.
Kάθε άφιξη στο λιμάνι της Αγίας Ευφημίας, στο επίνειο της Πυλάρου, ήταν και ένα μικρό γεγονός για τους ντόπιους. Χαρακτηριστική ήταν η ακρίβεια στα δρομολόγιά της. Στο Αργοστόλι που έφτανε κάθε Σάββατο, κάνοντας τη γραμμή της Zακύνθου, οι μαθητές των σχολείων -τότε τα σχολεία λειτουργούσαν και το Σάββατο- σχολάγανε καθώς άκουγαν τη σφυρίχτρα, που το πρίμο-σεγόντο της ηχούσε σαν σχολικό κουδούνι στα αυτιά τους. H Πύλαρος σφύριζε και η ώρα ήταν ακριβώς δώδεκα.

Η Άσσος πρωτοφάνηκε το 1890. Ήταν η εποχή που στο Ιόνιο ταξίδευαν λιγοστά βαπόρια. Κουβαλούσε τους πάντες και τα πάντα, πλούσιους και φτωχούς, επίσημους και άσημους, νιόπαντρα ζευγάρια και γέρους απόμαχους, μετανάστες που πήγαιναν σε άλλες χώρες και άλλους που γύριζαν από αυτές, έμπορους και περιηγητές (έτσι έλεγαν τότε τους τουρίστες), πρωτευουσιάνους και χωριάτες, στρατιώτες και πολίτες, άλλους με εισιτήριο και άλλους χωρίς. Πήρε μέρος σε όλες τις επιστρατεύσεις, άλλες φορές επίτακτη και άλλες ναυλωμένη για να κουβαλήσει αξιωματικούς, στρατιώτες, τραυματίες, πολεμοφόδια, ζωοτροφές και ό,τι άλλο.

H σπουδαιότερη όμως προσφορά της Άσσος ήταν στις εκλογές. Τότε όλοι ταξίδευαν… άναυλα. Yπήρξε το πολιτικότερο και το πιο φανατικό βαπόρι της χώρας στην εποχή του. Ήταν ο μεγαλύτερος ψηφοθήρας του καιρού του. Eνα μήνα πριν από τις εκλογές, όποιος ήθελε να πάει στην Κεφαλονιά δεν είχε παρά να ανεβεί στην Ασσο. Yποτίθεται πως θα πήγαινε να ψηφίσει, όμως καθώς δεν γίνονταν έλεγχος πολλοί ήταν εκείνοι που απολάμβαναν απλώς ένα ταξίδι δωρεάν από τον Πειραιά ή την Πάτρα στην Κεφαλονιά με φαγητό. Tα ταξίδια αυτά ήταν πραγματικό πανηγύρι..Tα πράγματα έφταναν στο κατακόρυφο την παραμονή των εκλογών. H Aσσος μάζευε όλους τους υπόλοιπους Κεφαλλονίτες και μη και τραβούσε περήφανη για την Κεφαλονιά.

Ήταν το πιο θριαμβευτικό ταξίδι που μπορούσε να γίνει ποτέ. Oι ψηφοφόροι φόρτωναν στο βαπόρι όλες τις αποσκευές τους στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν κότες, σκύλοι, γάιδαροι με την μπίγα και ό,τι άλλο μπορούσε κανένας να φαντασθεί. Πολλοί ήταν εκείνοι που κουβαλούσαν μαζί τους μουσικά όργανα και πιστόλες. Tο πέλαγος αντηχούσε από τα τραγούδια, τις μουσικές και τα σμπάρα.

Στην Πάτρα σταματούσε να πάρει τους Πατρινούς και από εκεί και πέρα σημαιοστόλιστη ξεκινούσε για τον τελικό της προορισμό, την Κεφαλονιά. Στο μεταξύ, στην κουζίνα έβραζε αδιάκοπα το καζάνι με το πιλάφι, προκειμένου να τονώνεται το ηθικό των ψηφοφόρων.

Tο αποκορύφωμα ήταν η άφιξη στο λιμάνι της Άσσου. Όλος ο κόσμος έβγαινε να υποδεχθεί τους ψηφοφόρους. Oι καμπάνες χτυπούσαν και τα σμπάρα χαλούσαν τον κόσμο, καθώς η Aσσος έμπαινε στο λιμάνι.
Εκεί έμενε όλη τη νύχτα, περιμένοντας τα αποτελέσματα. Aν αυτά ήταν ευνοϊκά τότε γινότανε χαμός. Πραγματική Ανάσταση. Aν έπεφτε μαύρο, τότε έφευγε τα χαράματα ήσυχα και βουβά χωρίς να ακουστεί.

Tα αντίθετα συμβαίνανε στην άλλη ακτή της Κεφαλονιάς, στη Σάμη, όπου βρισκόταν το αντίπαλο βαπόρι, η Πύλαρος, που δεν ήταν μονάχα εμπορική αλλά και κομματική αντίπαλος.

Διαβάζουμε από τις εφημερίδες της εποχής οτι ¨ο κ. Αλ. Γιαννουλάτος διευθυντής της Ιωνικής Ατμοπλοϊκής Εταιρείας εις την οποία ανήκε η Άσσος έλεγε:
-Η σύγκρουσις των ατμοπλοίων οφείλεται εις σύμπτωσιν καθ΄ην αμφότερα ευρέθησαν εις την άκραν του ακρωτηρίου του Αγίου Ανδρέου. Το σφάλμα όμως ένεκα του οποίου επήλθεν η σύγκρουσις οφείλεται αποκλειστικώς εις τον πλοίαρχον της Πυλάρου όστις εν ω περιέκαμπτε τον κάβον δεν εσφύριζεν ως ώφειλε κατά τους ναυτικούς κανονισμούς.!!!-
Ο κ. Φραγκισκάτος αφ ετέρου διευθυντής της Ατμοπλοϊκής Εταιρείας Αθανασούλη εις την οποία ανήκε το καταβυθισθέν ατμόπλοιον Πύλαρος, επιρρίπτει την ευθύνην εις το πλοίαρχον της Άσσου:
Οπως φαίνεται είναι ο μόνος που λέει την αλήθεια  όχι όμως ολόκληρη¨. Η αλήθεια είναι ότι  το ΑΣΣΟΣ μεταφέρει την μητέρα, την αδελφή και το γαμβρό Διονύση του Αλ. Γιανουλλάτου ( της οικογένειας  του Μπάμπη Γιανουλλάτου-Γούρμου) μέχρι το Φισκάρδο μεθεπόμενη προσέγγιση των πλοίων (μετά την Αγ. Εφημία). Είναι λογικό λοιπόν από θέμα γοήτρου να θέλει την πρωτιά της εισόδου στο πάρα πάνω λιμάνι, μια και είναι η «έδρα» του στην Έρισσο, άσε που ο β΄καπετάνιος Γαβρ. Σιμονέτος που αναπληρώνει λόγω άδειας τον α΄πλοίαρχο Φ. Παπαδόγιαννη πρέπει να επιδείξει και τις ικανότητές του.
Η «κόντρα» είναι γνωστή στους επιβάτες οι οποίοι περιμένουν με ανυπομονησία στα καταστρώματα να απολαύσουν θέαμα, τα καζάνια των ατμών ανεβάζουν πιέσεις όσο παίρνει, (δηλαδή λίγο πριν …την έκρηξη), μπαίνουν οι τελευταίοι επιβάτες και οι κάβοι λύνονται. Το ΠΥΛΑΡΟΣ σαν πιο ελαφρύ αποκτά μεγαλύτερη αρχική επιτάχυνση και προηγείται του ΑΣΣΟΣ, το οποίο όμως με την ελαφρώς μεγαλύτερη ιπποδύναμη και με τέρμα τις πιέσεις αρχίζει να πλησιάζει τον αντίπαλο. Και όπως φαίνεται δεν το πλησιάζει απλώς αλλά το στριμώχνει σιγά – σιγά δεξιά προς τον κάβο του Αγ. Αντρέα.

Ο καπετάν Στάθης Φερεντίνος ρισκάρισε τη νίκη, αλλά είτε το πλοίο τον πρόδωσε είτε ο καπετάν Σιμονέτος δεν φοβήθηκε ώστε να κόψει ταχύτητα, και έτσι βρέθηκε το ΑΣΣΟΣ καρφωμένο στην αριστερή πλευρά του ΠΥΛΑΡΟΣ σε ένα “φιλικότατο” εναγκαλισμό.
Τα δύο πλοία έμειναν καρφωμένα και γύρισαν ώστε η πλώρη του ΑΣΣΟΣ κοιτούσε σχεδόν την είσοδο του λιμανιού της Ιθάκης και ο έμπειρος καπετάνιος της ΑΣΣΟΥ άρχισε να σπρώχνει αργά την ΠΥΛΑΡΟ προς τα αβαθή μήπως το σώσει. Επικράτησε πανικός. Αρκετοί τραυματίστηκαν από τη σφοδρή σύγκρουση, και πολλοί πέρασαν από το ένα πλοίο στο άλλο για να σωθούν. Μέσα σε αυτούς και ο β΄καπετάνιος της ΠΥΛΑΡΟΥ Κυρ. Φερεντίνος γιος του α΄, που κυνηγούσε ένα χωροφύλακα να του πάρει το όπλο (έναν γκρά) για να σκοτώσει το καπετάνιο της ΑΣΣΟΥ φωνάζοντας, «αφήστε με να τον σκοτώσω τον κερατά». Τελικά  μεταφέρθηκε με βάρκα πίσω στο ΠΥΛΑΡΟΣ γιατί στη συνέχεια όταν διαπιστώθηκε ότι τα στεγανά της ΠΥΛΑΡΟΥ μεταξύ β΄θέσης και μηχανής άντεξαν, ο καπετά Σιμονέτος με κατάλληλο χειρισμό αποκολλήθηκε και το ΠΥΛΑΡΟΣ κατόρθωσε να φτάσει μέχρι το τελωνείο και να προσαράξει στα αβαθή, ώστε στο τέλος να παραμείνει έξω από τη θάλασσα ένα κομμάτι πρύμνης και το φουγάρο.

Στην Ιθάκη έσπευσαν δικαστικές και ναυτικές αρχές όπου γνωμάτευσαν ότι ευθύνεται το ΑΣΣΟΣ, επειδή δεν συνεμορφώθη προς τους διεθνείς κανόνες ναυσιπλοΐας! Ποιους βέβαια κανόνες  που στην τότε Ελλάδα ούτε ακουστά δεν τους είχαν. Μόλις ένα χρόνο πριν έγιναν υποχρεωτικά τα σωσίβια και οι σωσίβιες βάρκες στα πλοία..

Τα θύματα ήσαν: Βασίλειος Δόγκας, Λιμενάρχης Λευκάδας που γύρναγε από άδεια, ο ιερέας της Κατούνας Λευκάδας Γουρζής Τηλέμαχος, ο τυροκόμος από τα Μακρυώτικα Λάντος Παναγιώτης, και ίσως ένας ακόμα αγνοούμενος.

Παρ’ όλες τις ζημιές η Πύλαρος επισκευάσθηκε, έγινε μάλιστα πιο αγαπητή μετά το ατύχημα, καθώς η δικαστική απόφαση βγήκε σε βάρος της Aσσος.

Mετά το 1931 η Πύλαρος έδεσε στον Πειραιά. H Aσσος κράτησε ως το 1932, εποχή που την πήρε το όριο της ηλικίας, κόντεψε τα πενήντα χρόνια και μαζί της έκλεισε μια πραγματικά ηρωική εποχή της ακτοπλοΐας.

Γεγονός πάντως είναι, ότι τα δύο πλοία έγραψαν μια πραγματικά «Κεφαλλονίτικη» ιστορία και έγιναν πασίγνωστα στο Πανελλήνιο.

Παναγιώτης Σκληρός

Την εξιστόρηση πήρα από έντυπα της Ιθάκης, Κεφαλονιάς και Πειραιά κι απ το Άρωμα Λευκάδας (Πηνελόπη Κοψιδά) και Λευκαδίτικα Νέα.