Αλήθειες και ψέματα για τον «κυκλώνα» ΙΑΝΟΣ

Του ΝΙΚΟΥ ΓΑΖΗ(*)

Πολλά γράφτηκαν και πολλά ειπώθηκαν για την πρόσφατη επέλαση του Μεσογειακού κυκλώνα «ΙΑΝΟΣ» που μας επισκέφθηκε, μας ταλαιπώρησε και περνώντας, μας άφησε και τις ζημιές του σαν σουβενίρ. Μόνο που τα περισσότερα από όσα γράφτηκαν κι ακούστηκαν εμπεριέχουν τόσο πολλά στοιχεία υπερβολής, ώστε το τελικό αφήγημα καταλήγει  να έχει  μικρή  σχέση με την αλήθεια.

Ας δούμε όμως γιατί συμβαίνει αυτό:

Οι μεν κυβερνώντες, είτε σε κεντρικό είτε σε τοπικό επίπεδο, κατά κανόνα και διαχρονικά συνηθίζουν να διογκώνουν το μέγεθος των επικίνδυνων φυσικών φαινομένων, χτίζοντας προκαταβολικά άλλοθι αρχικά, για την ενδεχόμενη δική τους αποτυχία και  επιχειρώντας  να κρύψουν τα λάθη, τις παραλείψεις  και την  ανεπάρκειά τους εκ των υστέρων. Έτσι μια απολύτως φυσιολογική και συνηθισμένη φθινοπωρινή καταιγίδα εύκολα προάγεται σε πρωτοφανή θεομηνία, μια φυσιολογική χειμωνιάτικη  χιονόπτωση, με πέντε πόντους  ύψος χιονιού στο οδικό δίκτυο, παρουσιάζεται σαν λογική αιτία για να νεκρώνεται ολόκληρη η χώρα, ή μια απλώς αυξημένη καλοκαιρινή θερμοκρασία χαρακτηρίζεται σαν καύσωνας που επιβάλλει έκτακτα μέτρα, μολονότι  είναι αρκετά κάτω από τους 40 βαθμούς Κελσίου!

Πρόθυμοι σύμμαχοι και αρωγοί σ΄ αυτή την τάση των κυβερνώντων να μεγαλοποιούν τα πράγματα είναι τα περισσότερα ΜΜΕ, συμπολιτευόμενα κι αντιπολιτευόμενα, καθότι βλέπετε η «είδηση» είναι σαν το προζύμι: Για να αποκτήσει αξία κι ενδιαφέρον, πρέπει να φουσκώσει όσο γίνεται περισσότερο!  Έτσι θα δούμε στα κανάλια πρόθυμους  ρεπόρτερς,  με τον σχετικό για την περίσταση εξοπλισμό,  να στήνονται  στην κάμερα με  …ηρωισμό και με το μικρόφωνο στο χέρι μέσα στη βροχή, μέσα σε κάποιο ρέμα, ή μέσα στην χιονόπτωση και να ανταγωνίζονται μεταξύ τους ποιος θα φορτίσει περισσότερο τον δύστυχο τηλεθεατή γι αυτά τα φοβερά και τρομερά που -δήθεν- συμβαίνουν, έξω μόλις  απ΄ την θαλπωρή του καναπέ του!…

Τι ήταν τελικά ο «Ιανός»?

Ας επανέλθουμε όμως στον πρόσφατο επισκέπτη μας τον «Ιανό» και τώρα που πέρασε η πρώτη εντύπωση απ΄ την επέλαση και τις καταστροφές του, ας προσπαθήσουμε να τον αξιολογήσουμε με ψυχραιμία και νηφαλιότητα. Και πριν απ΄ όλα να απαντήσουμε στο ερώτημα:  Ήταν όντως ένας κανονικός φοβερός  και τρομερός κυκλώνας ο «Ιανός»;

Ξεκάθαρα η απάντηση είναι όχι. Γιατί είχε μεν την βασική δομή του κυκλώνα, είχε το «μάτι», την πορεία, την περιστροφική κίνηση του ανέμου και τις βροχές, υστερούσε όμως τόσο στην  έκταση όσο και κυρίως στην ένταση των φαινομένων που συνοδεύουν έναν κανονικό κυκλώνα, που είναι η ταχύτητα των ανέμων και η ποσότητα της βροχής. Γι αυτό άλλωστε και χαρακτηρίστηκε σαν «Μεσογειακός κυκλώνας» που σε ελεύθερη μετάφραση είναι κάτι  σαν μικρογραφία ή σαν δείγμα κυκλώνα.

Περί (πραγματικών) κυκλώνων

Για να το αντιληφθούμε καλύτερα αυτό,  ας πούμε δυο λόγια για τους πραγματικούς κυκλώνες:  Οι κυκλώνες (του Ινδικού), τα χάρικέϊν (του Ατλαντικού) και οι τυφώνες (του Ειρηνικού) λοιπόν -που σαν φυσικά φαινόμενα είναι το ίδιο ακριβώς πράγμα- κατατάσσονται σύμφωνα με την κλίμακα Σαφίρ-Σίμπσον  σε πέντε κατηγορίες ανάλογα και με την ένταση των (σταθερών) ανέμων τους:

Ο κυκλώνας (ή τυφώνας αν προτιμάτε) κατηγορίας 1, είναι αυτός που έχει σταθερό άνεμο ταχύτητας από 119 μέχρι 153 χιλιόμετρων την ώρα, ο κατηγορίας 3 από 178 μέχρι 209 χλμ/ώρα και ο κατηγορίας 5 πάνω από 250 Χλμ/ώρα! (Ενδιάμεσά τους υπάρχουν οι 2^ης και 4ης κατηγορίας).  Ένας απ΄ τους  κυκλώνες της 5^ης κατηγορίας ήταν ο «Άντριου», που το 1992 χτύπησε τις ΝΑ πολιτείες  των ΗΠΑ με ταχύτητα 285 Χλμ/ώρα, ο «Κατρίνα» ίδιας κατηγορίας και  ταχύτητας ανέμου, που χτύπησε το 2005 την Κούβα, το Μισισίπι και κατέστρεψε με τις πλημμύρες του την Νέα Ορλεάνη, ο κυκλώνας «Ρίτα» επίσης 5^ης κατηγορίας που χτύπησε με καταστροφές το 2005 την Φλόριντα,  το Τέξας, την Λουιτζιάνα κ.α.  Από άποψη θυμάτων τώρα, πιο φονικοί  υπήρξαν οι τυφώνες της ΝΑ Ασίας, όπως ο «Μπόλα» στο Μπαγκλαντές με 300-500 χιλ. θύματα, ο «Ναργκίς» στην Μιανμάρ με 138 χιλ. θύματα, ο «Νίνα» στην Κίνα με 230 χιλ. θύματα κ.α.

Εύκολα λοιπόν αντιλαμβάνεται κανείς  την διαφορά μεταξύ του Μεσογειακού κυκλώνα και του κανονικού κυκλώνα (ή τυφώνα) των ωκεανών…

Οι συνέπειες των κυκλώνων είναι τριών ειδών: Πρώτον είναι οι ζημιές από την ένταση των ανέμων και τον πολύ υψηλό κυματισμό που προκαλούν, δεύτερον οι πλημμύρες  από τις κατακλυσμιαίες βροχές και τρίτον οι ζημιές στις χαμηλές παράκτιες περιοχές απ΄ το «φούσκωμα» της θάλασσας η οποία “βγαίνει” στην ξηρά και μπορεί να κατακλύσει καταστρέφοντας ολόκληρες πόλεις, όπως συνέβη με τον κυκλώνα Κατρίνα στην Νέα Ορλεάνη!

Τα χαρακτηριστικά και τα «σουβενίρ» του «Ιανού»   

Ο δικός μας ο «Ιανός» είχε σταθερή ταχύτητα ανέμου κάτω και από την βάση της κατηγορίας 1, αφού μόνο ριπές του ανέμου του ακούμπησαν το κάτω όριο των 74 μιλίων/ώρα (δηλ. 119 χλμ/ώρα ή τα 12 μποφώρ). Όχι βέβαια πως ήταν λίγα τα 10 με 11 μποφώρ που δημιούργησε και τα οποία σε συνδυασμό με την πλήρη έλλειψη προληπτικών μέτρων από πλευράς αρμοδίων και την συνήθη απειρία των περισσότερων πληρωμάτων των σκαφών αναψυχής,  ήταν αρκετά για να βυθίσουν  ή να εξωκείλουν καμιά πενηνταριά σκάφη μόνο στην Κεφαλονιά!

Όταν τα Λιμενικά Ταμεία αντιμετωπίζονται σαν εκλογικό λάφυρο

Το σύστημα που δυστυχώς έχει επικρατήσει σε πολλούς νησιωτικούς δήμους, τα Λιμενικά Ταμεία τους να αντιμετωπίζονται όχι σαν μια αναπτυξιακή, κρίσιμη και άκρως ωφέλιμη οικονομικά διοικητική υπηρεσία, αλλά σαν λάφυρο της εκλογικής νίκης, έχει σαν αποτέλεσμα συχνά τα Διοικητικά τους Συμβούλια να  επανδρώνονται, όχι με βάση την γνώση και την καταλληλότητα των μελών τους, αλλά για την εκπλήρωση προεκλογικών συμφωνιών, για ανταπόδοση εκλογικής συνδρομής και για ικανοποίηση ευρύτερων ισορροπιών σε πιθανές συνεργασίες.  Η δε αμοιβή που προβλέπεται για τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο των Δ.Σ. κάνουν ακόμα χειρότερα τα πράγματα στο θέμα της επιλογής τους, που σημαίνει πως η κατάργηση αυτών των αμοιβών θα ήταν ένα βήμα προς την σωστή κατεύθυνση…

Προς το παρόν πάντως, δεν αποκλείεται να δείτε πρώην ταξιτζήδες, ξενοδόχους, λογιστές, μηχανικούς, τελώνες και κάθε λογής φαρισαίους, πλήρως ανίδεους από λιμάνια, από σκάφη κι από θάλασσα να διοικούν τα λιμάνια!!

Τι θα μπορούσε να έχει γίνει

Θα αναρωτηθεί όμως κανείς: Και τι θα μπορούσαν να κάνουν αυτοί οι διαχειριστές των ζωνών λιμένων για να αποτρέψουν ή να μειώσουν την καταστροφή που έγινε στα σκάφη;

Είναι απλό: Θα εφάρμοζαν την διεθνή πρακτική που εφαρμόζουν όλες οι αρχές και όλοι οι διαχειριστές λιμένων διεθνώς, όταν επίκειται να περάσει απ΄ την περιοχή τους κυκλώνας και υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις πως αυτός ενδέχεται να προκαλέσει  ναυάγια στο λιμάνι,  δημιουργώντας ζημιές στις εγκαταστάσεις του και ρύπανση στο περιβάλλον του.  Στην δική μας περίπτωση λοιπόν, που κάτι τέτοιο ήταν φανερό, οι διαχειριστές τους και σε συνεργασία πάντα με την Λιμενική Αρχή, θα  συνιστούσαν στους κοτεράδες να αποπλεύσουν προς ασφαλέστερες περιοχές. Κι αν οι συνθήκες κάποιου λιμανιού της ευθύνης τους ήταν τέτοιες που δεν παρείχαν ούτε την στοιχειώδη προστασία για την επικείμενη κακοκαιρία, αλλά έκαναν σφόδρα πιθανό το ενδεχόμενο να ναυαγήσουν τα σκάφη που υπήρχαν σ΄ αυτό,  τότε δεν θα έμεναν στη σύσταση αλλά   θα τα υποχρέωναν να φύγουν!

Αφού λοιπόν με τον «Ιανό» υπήρξε σαφέστατη και επιτυχής  πρόβλεψη τόσο για την θύελλα όσο και για την ένταση και την πορεία της, στην προκειμένη περίπτωση για τα σκάφη (της Κεφαλονιάς, ακόμη και της μισής Λευκάδας),  ασφαλείς λιμένες καταφυγής ήταν όλα τα λιμάνια βόρεια της Λευκάδας (π.χ. η Πρέβεζα, οι Παξοί, τα Σύβοτα Θεσπρωτίας, η Κέρκυρα κ.λ.π.), όπου τα σκάφη θα ήταν ασφαλή απ΄ την συγκεκριμένη κακοκαιρία. Κι έτσι θα αποφεύγονταν ο τεράστιος αριθμός ναυαγίων και θα γλίτωνε κι ο διαχειριστής την  υποχρέωση αφενός να μην προκαλέσουν ρύπανση κι  αφετέρου να τα  απομακρύνει ύστερα σαν ναυάγια, κάτι που τουλάχιστον εμείς στη Λευκάδα γνωρίζουμε πως δεν είναι καθόλου εύκολο…

Το ερώτημα βέβαια που προκύπτει, είναι πως θα γλίτωνε μετά ο ίδιος από κάποιους  κακομαθημένους καταστηματάρχες, που είναι βέβαιο πως θα τον «σταυρώσουν»  γιατί έδιωξε  τους (πιθανούς) πελάτες τους!  Γι αυτό το ερώτημα όμως, ομολογώ πως, δεν ξέρω την απάντηση…

Οι πλημμύρες

Όπως ακριβώς προβλέφθηκε, η Λευκάδα βρέθηκε έξω από τα καταστροφικό «δαχτυλίδι» των ανέμων του Ιανού, αλλά παρά ταύτα δεν απέφυγε κι αυτή τα ναυάγιά της. Βρέθηκε πάντως -όπως επίσης προβλέφτηκε- στις ζώνες των καταρρακτωδών βροχών και καταιγίδων που ακολουθούν σε ομόκεντρους κύκλους κάθε είδους κυκλώνα. Και οι καταρρακτώδεις αυτές βροχές ήταν που προκάλεσαν τις μεγάλες ζημιές, στα διάφορα μέρη της κεντρικής Ελλάδας  που έπεσαν.

Οι πλημμύρες, όπως αυτές που έπληξαν την περιοχή της Καρδίτσας και που συχνά πλήττουν και άλλες περιοχές της χώρας μας μετά από έντονες βροχοπτώσεις, είναι βέβαια μια γνωστή πληγή της ελληνικής πραγματικότητας. Και μάλιστα τις περισσότερες φορές  τέτοιες πλημμύρες συμβαίνουν  χωρίς να  προέρχονται   απαραίτητα από κάποιον κυκλώνα, έστω και Μεσογειακό. Που σημαίνει πως και μια συνηθισμένη φθινοπωρινή καταιγίδα, με μεγαλύτερη διάρκεια του συνηθισμένου, είναι αρκετή για να ξεχειλίσουν χείμαρροι και να πλημμυρίσουν οικισμοί και καλλιέργειες! Κι αν εξαιρέσουμε κάποιες ελάχιστες  περιπτώσεις, κατά τις οποίες όντως οι βροχοπτώσεις είναι πρωτοφανείς, η συνήθης αιτία που δημιουργεί το πρόβλημα είναι η ανθρώπινη παρέμβαση στο έργο της Φύσης. Με άλλα λόγια, στην μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων πλημμύρας, οι καταστροφές οφείλονται είτε σε πλημμελή δόμηση με κλείσιμο (συνήθως με χτίσιμο) ρεμάτων και άλλων φυσικών διόδων απορροής, ή σε παράλειψη καθαρισμού της κοίτης των χειμάρρων, οι οποίοι τελικά φουσκώνουν και αφού παρασύρουν ότι βρουν στη ροή τους, πλημμυρίζουν τις χαμηλότερες εκτάσεις…

Οι δικοί μας χείμαρροι  

Στο νησί μας υπάρχουν τρεις μεγάλοι  χείμαρροι, που κατά περιόδους έχουν δημιουργήσει προβλήματα πλημμυρών. Πρόκειται για τον Βάρδα στον κάμπο της Λευκάδας, για το Δημοσάρι στον κάμπο του Ελλομένου και για τον Ρουπακιά στον κάμπο της Βασιλικής. Οι δυο πρώτοι έχουν χρόνια να μας απασχολήσουν με πλημμύρες κι αυτό συμβαίνει γιατί αφενός οι βροχές έχουν λιγοστέψει σε σχέση με το παρελθόν και αφετέρου γιατί δεν καλλιεργούνται πλέον και ούτε καν βοσκίζονται οι παρυφές των λεκανών απορροής τους, με αποτέλεσμα να έχουν δασωθεί και να συγκρατούν πολλαπλάσια ποσότητα νερού (και χώματος) απ΄ ότι πριν. Το Δημοσάρι για παράδειγμα, συχνά φούσκωνε στα πρωτοβρόχια μέχρι και την δεκαετία του 60. Κι όταν αυτό συνέβαινε, συχνά έμπαινε στα παραποτάμια ισόγεια σπίτια του Νυδριού κι οι Νυδριώτες εύρισκαν την επόμενη μέρα τα σκαφίδια και τα πλωτά σκεύη  του νοικοκυριού τους στην …Μαδουρή! Ο τρίτος των χειμάρρων όμως, ο Ρουπακιάς στην Νότιο Λευκάδα, δεν παραλείπει να μετατρέψει σε λίμνη τον οικισμό της Βασιλικής  κάθε ένα ή το πολύ κάθε δυο χρόνια.  Όλοι όμως γνωρίζουμε πως εκεί δεν ευθύνεται ούτε ο χείμαρρος ούτε η βροχή, αλλά οι ανθρώπινες κακοτεχνίες, οι κατασκευές των οποίων εγκλωβίζουν τα νερά και δεν αφήνουν τη Φύση να κάνει τη δουλειά της όπως ξέρει…

Οι φουσκοθαλασσιές

Η ασυνήθιστη άνοδος της στάθμη της θάλασσας που ξεπερνάει κατά πολύ την  παλιροιακή πλήμμη και που συνοδεύει τους κυκλώνες, συχνά γίνεται αιτία μεγάλων καταστροφών, ειδικά όταν προκαλείται από μεγάλης κατηγορίας κυκλώνα και επηρεάζει  χαμηλού υψομέτρου κατοικημένες παράκτιες περιοχές, (όπως συνέβη με τον «Κατρίνα» που κατέστρεψε την Νέα Ορλεάνη το 2005).  Στην Λευκάδα όμως δεν είχαμε σοβαρά τέτοιου είδους προβλήματα.

Τώρα αν ο δρόμος του Βλυχού πλημμυρίζει και γίνεται αδιάβατος με την  παραμικρή άνοδο της στάθμης, σ΄ αυτό δεν φταίει ο Ιανός αλλά η προχειρότητα στις κατασκευές (δρόμου και «προβλητών») που σχεδιάστηκαν στο γόνατο με απλή πρόσχωση, χωρίς μελέτη και χωρίς καμιά εξυγίανση ενός παραλιακού μετώπου που βουλιάζει συνεχώς όλο και περισσότερο. Το βέβαιο είναι πως αν ο κυκλώνας περνούσε πιο κοντά ή πάνω απ΄ το νησί μας, τότε θα είχαμε και τέτοιου είδους προβλήματα…

***

(*Ο Νίκος Γαζής είναι πρώην Αρχιπλοίαρχος του Ε.Ν. και νυν δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Λευκάδας με την παράταξη «Δίαυλος»)