HomeΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣΑμφιβολίας Εγκώμιο

Αμφιβολίας Εγκώμιο

Της Πηνελόπης Κοψιδά

Μετά την Κυριακή του Πάσχα, ακολουθεί η Κυριακή του Θωμά. Ο Απόστολος Θωμάς ήταν μεταξύ των δώδεκα μαθητών του Χριστού. Γεννήθηκε στην Ιουδαία από γονείς φτωχούς. Ήταν πιστός στο Μωσαϊκό Νόμο και ανήκε σε οικογένεια αλιέων.

Ο Θωμάς ήταν ο μοναδικός που δεν είδε τον Χριστό μετά την Ανάσταση. Οι υπόλοιποι απόστολοι του διηγήθηκαν την ιστορία, αλλά ο Θωμάς αδυνατούσε να το πιστέψει. Ήθελε να αγγίξει ο ίδιος τις πληγές στα χέρια του Χριστού από τα καρφιά του σταυρού και την πληγή στο πλευρό του από το δόρυ του Ρωμαίου στρατιώτη….

Θωμᾶς δὲ εἷς ἐκ τῶν δώδεκα, ὁ λεγόμενος Δίδυμος, οὐκ ἦν μετ᾿ αὐτῶν ὅτε ἦλθεν ὁ Ἰησοῦς. ἔλεγον οὖν αὐτῷ οἱ ἄλλοι μαθηταί· ἑωράκαμεν τὸν Κύριον. ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς· ἐὰν μὴ ἴδω ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὸν δάκτυλόν μου εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων, καὶ βάλω τὴν χεῖρά μου εἰς τὴν πλευρὰν αὐτοῦ, οὐ μὴ πιστεύσω. Καὶ μεθ᾿ ἡμέρας ὀκτὼ πάλιν ἦσαν ἔσω οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ Θωμᾶς μετ᾿ αὐτῶν. ἔρχεται ὁ Ἰησοῦς τῶν θυρῶν κεκλεισμένων, καὶ ἔστη εἰς τὸ μέσον καὶ εἶπεν· εἰρήνη ὑμῖν. εἶτα λέγει τῷ Θωμᾷ· φέρε τὸν δάκτυλόν σου ὧδε καὶ ἴδε τὰς χεῖράς μου, καὶ φέρε τὴν χεῖρά σου καὶ βάλε εἰς τὴν πλευράν μου, καὶ μὴ γίνου ἄπιστος, ἀλλὰ πιστός. καὶ ἀπεκρίθη Θωμᾶς καὶ εἶπεν αὐτῷ· ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου. λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ὅτι ἑώρακάς με, πεπίστευκας· μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες. (κατά Ιωάννην 24-29).

Το όνομά του στην αραμαϊκή γλώσσα «Τέομα» σημαίνει δίδυμος. Και στο Ευαγγέλιο του δίδεται όντως η προσωνυμία «Δίδυμος» (Ιωάν. 11,16). Οι αγιογραφικές πληροφορίες για το Θωμά είναι σχετικά λίγες και γι’ αυτό έχουν εγερθεί κατά καιρούς αυθαίρετες ερμηνείες για το πρόσωπό του. Προσπάθησαν να εντοπίσουν τίνος δίδυμος αδελφός υπήρξε. Όμως καμιά από τις θεωρίες που διατυπώθηκαν, δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν.

Ωστόσο, αυτή την ιδιότητά του, τη διττότητα, αν την εκλάβουμε ως ένα δίδυμο «εγώ», αποκαλύπτεται μπροστά μας ο ανθρώπινος γενικότερα ψυχισμός. Μισός «πάθος» (ανερμήνευτη ή δογματική πίστη) και μισός «νους» (κριτική σκέψη). Παρορμητικός και ενθουσιώδης, ακολουθεί το δάσκαλο και με κίνδυνο της ζωής του, αλλά μετά την ανάσταση εκφράζει τη ριζική του αμφιβολία, απαιτώντας χειροπιαστή απόδειξη.

Στη χριστιανική θρησκεία ο δύσπιστος μαθητής του Χριστού παρουσιάζεται συνήθως σαν αρνητικό παράδειγμα, και αποκτά θετική παραδειγματική αξία μόνον όταν επιστρέψει στο άλλο του μισό, την ανενδοίαστη πίστη.

Ο Άπιστος Θωμάς -1574 – λάδι σε μουσαμά Μέρτεν ντε Φος (1532-1603) Royal Museum of Fine Arts Antwerp, Aμβέρσα Βέλγιο

Αντίθετα στην επιστήμη, στην μακρότατη παράδοση του σκεπτικισμού και του ορθολογισμού, το ευαγγελικό επεισόδιο με το Θωμά είναι ένα από τα πολλά που αποδεικνύουν εύλογη την ύψωση της αμφιβολίας σε βασική αρχή της ορθολογικής σκέψης και την έρευνα και την απόδειξη σαν βασικές προϋποθέσεις για να πεισθούμε ή να «πιστέψουμε». Η αμφισβήτηση, λοιπόν, προτείνεται σταθερά σαν μέθοδος ανάγνωσης των πραγμάτων, σαν το μοναδικό εχέγγυο της πνευματικής εγρήγορσης. Η σκέψη λογίζεται ταυτόσημη της αντίρρησης, ο λόγος αυτάδελφος της αμφιβολίας.

Ο Απόστολος Θωμάς μετά τις αποδείξεις, αναφέρεται ότι πίστεψε στην ανάσταση του δασκάλου του. Οι «Απόκρυφες Πράξεις του Θωμά», όπου ιστορούν τον κατοπινό βίο του, μας πληροφορούν ότι διέδωσε το λόγο του Θεού στα βάθη της Ασίας, στους Πέρσες και στους Ινδούς. Το 72 μ.Χ. βρήκε μαρτυρικό θάνατο, επειδή προσηλύτισε τη σύζυγο του βασιλιά Μισδίου, Τέρτια και το γιο του Ουαζάνη.

Η Αμφιβολία του Αγίου Θωμά – 1543-1547. Francesco Salviati (1510-1563)

Ωστόσο, η αμφισβήτηση, η αμφιβολία και η έρευνα ή αντίθετα η άκριτη παραδοχή, αποτελώντας πάντα το σημείο αιχμής μεταξύ θρησκείας και επιστήμης, αλλά και γενικότερα χαρακτηριστικό της κοινωνικής και πολιτικής παρουσίας του κάθε ανθρώπου, δεν απουσίασε και από το χώρο της λογοτεχνίας και της ποίησης. Πολύπλευρο, πανανθρώπινο και διαχρονικό το δίλημμα, διατυπώθηκε με διάφορους τρόπους, δίνοντας σε όλους μας τροφή για γόνιμη σκέψη.

Το 1936, μια χρονιά ανατροπών και διαψεύσεων που άνοιξε μαύρες σελίδες στην παγκόσμια ιστορία, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ γράφει το «Εγκώμιο στην αμφιβολία». Από εκεί και το απόσπασμα που ακολουθεί:

Ευλογημένη να ‘ναι η αμφιβολία!
Σας συμβουλεύω να τιμάτε χαρούμενα και προσεχτικά εκείνον
που το λόγο σας ξετάζει σαν κάλπικη μονέδα!
Άμποτε να ‘σαστε συνετοί και να μη δίνετε το λόγο σας με σιγουριά πάρα πολλή.
Την ιστορία διαβάστε και θα δείτε την ξέφρενη φυγή ανίκητων στρατών.
Παντού κάστρα απάτητα κυριεύονται
και της Αρμάδας τα καράβια, που ήταν αμέτρητα σαν έκανε πανιά, στο γυρισμό εύκολα τα μετρούσες.
Έτσι μια μέρα στάθηκε ένας άνθρωπος στην απάτητη βουνοκορφή
κι ένα πλεούμενο έφτασε στην άκρη της απέραντης της θάλασσας.
Α!, όμορφο που ‘ναι το κούνημα του κεφαλιού για τις «ατράνταχτες» αλήθειες!
Α!, θαρρετή που ‘ναι η φροντίδα του γιατρού για τον άρρωστο που γιατρεμό δεν έχει!
Μα απ’ όλες τις αμφιβολίες ομορφότερη είναι, σαν οι φοβισμένοι αδύναμοι
σηκώνουν το κεφάλι και παύουν να πιστεύουν στων τυράννων τους τη δύναμη!
Α!, με πόσο κόπο καταχτήθηκε κείνο το σοφό αξίωμα!
Πόσες θυσίες κόστισε!

Πόσο δύσκολο στάθηκε να βρεθεί πως τα πράγματα ήταν έτσι κι όχι αλλιώς!
Με στεναγμό ανακούφισης το ‘γράψε ένας άνθρωπος μια μέρα στης Γνώσης το βιβλίο.
Καιρό πολύ έμεινε χαραγμένο εκεί μέσα και γενιές ολόκληρες ζήσανε μαζί του, το βλεπαν
σαν αλήθεια αιώνια κι όσοι το ξέρανε καταφρονούσαν όσους τ’ αγνοούσαν.
Μα κάποτε, μια υποψία μπορεί να γεννηθεί, γιατί μια καινούρια εμπειρία τραντάζει το ατράνταχτο αξίωμα.
Ξυπνάει ή αμφιβολία.

Και μιαν άλλη μέρα ένας άλλος άνθρωπος στοχαστικά σβήνει απ’ το βιβλίο της Γνώσης το αξίωμα με μια μονοκοντυλιά.

……………………………….

Να οι αστόχαστοι που ποτέ δεν αμφιβάλλουν.
Η χώνεψη τους είναι άψογη, κι η κρίση τους αλάθευτη.
Δεν πιστεύουν στα γεγονότα, πιστεύουν μόνο στον εαυτό τους.
Αν χρειαστεί πρέπει αυτούς τα γεγονότα να πιστέψουν.
Είναι απέραντα υπομονετικοί — με τον εαυτό τους.
Τα επιχειρήματα τ’ακούνε με αυτί σπιούνου.
Στους αστόχαστους που ποτέ δεν αμφιβάλλουν, συνταιριάζουν οι στοχαστικοί που ποτέ δεν ορούνε. Τούτοι αμφιβάλλουν όχι για να πάρουν μιαν απόφαση, αλλά για να μην πάρουν απόφαση καμιά.
Τα κεφάλια τους τα χρησιμοποιούνε μόνο για να τα κουνάνε.

……………………………

Εσύ, που είσαι αρχηγός, μην ξεχνάς
πως έγινες ό,τι είσαι, επειδή είχες αμφιβάλει γι’ άλλους αρχηγούς!
Άσε λοιπόν αυτούς που οδηγείς ν’ αμφιβάλλουνε κι εκείνοι!

Ο Άπιστος Θωμάς του Ιταλού ζωγράφου και αρχιτέκτονα Τζόρτζο Βαζάρι (1511- 1574)

Πηγές:

-Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο 24-29
-BARIKAT.GR – Μπέρτολτ Μπρεχτ «Εγκώμιο στην αμφιβολία», (μεταφραση Μάριος Πλωρίτης)
-ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
– itzikas.wordpress.com
– Art Book

Προηγουμενο αρθρο
Λιτάνευση αντιγράφου της Ιεράς Εικόνας «Παναγίας Πορταΐτισσας»
Επομενο αρθρο
Όλα τα'χει η Μαργιωρή ο φερετζές της έλειπε

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.