Από την παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Βαγενά «Πάτρια Ίχνη- ψηφίδες από τη Λευκάδα του χθες»

Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε σήμερα το απόγευμα (3/4) η παρουσίαση του Βιβλίου του Νίκου Βαγενά «Πάτρια ίχνη – ψηφίδες από τη Λευκάδα του χθες», στην αίθουσα εκδηλώσεων του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας.

Για το βιβλίο μίλησαν οι: Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, ιστορικός Δ/ντής Ερευνών ΕΙΕ και Βασίλης Φίλιππας, γραφίστας. Σύντομες παρεμβάσεις έκαναν οι κυρίες Βιολέττα Σάντα και η Ιωάννα Φέτση. Την εκδήλωση συντόνισε ο Δημήτρης Τσερές και ολοκληρώθηκε με τον απόλογο το συγγραφέα.

Χαιρετισμούς στην εκδήλωση απηύθυναν, εκ μέρους του Μητροπολίτη Λευκάδας κ. Θεόφιλου, ο πατέρας Ιωαννίκιος, καθώς και ο αντιπρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου, Σπύρος Αρβανίτης. Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ακόμα και ο πρόεδρος της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών κ. Αθανάσιος Μελάς.

Ακολουθεί η ομιλία του αντιπροέδρου του Πνευματικού Κέντρου Σπύρου Αρβανίτη.

Σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί προσκεκλημένοι, κυρίες και κύριοι καλησπέρα σας.

Εκ μέρους του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας, σας ευχαριστούμε για την παρουσία σας.
Έχουμε τη χαρά να συναντηθούμε απόψε για την παρουσίαση του βιβλίου ενός συμπολίτη μας, του Νίκου Βαγενά, που τιτλοφορείται: «Πάτρια ίχνη» και το οποίο εξέδωσε ο εκδοτικός οίκος Fagottobooks, του επίσης συμπολίτη μας κ. Νίκου Θερμού.

Η βιβλιοπαρουσίαση γίνεται από τις εκδόσεις Fagottobooks, σε συνεργασία με το Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας.

Τον Νίκο Βαγενά ασφαλώς οι περισσότεροι αν όχι όλοι, τον γνωρίζουμε από παλιά. Τα «Πάτρια ίχνη» δεν είναι γι’ αυτόν το πρώτο του βιβλίο. Προηγήθηκε το έτος 2001 το σπουδαίο από ιστορική και καλλιτεχνική αξία βιβλίο του: «Το Κάστρο της Αγίας Μαύρας 1300-1977)» και το έτος 2009, η μελέτη του: «Κάστρο Αγία Μαύρα. Γεωμετρική ανάλυση των αμυντικών γραμμών της δυτικής πύλης (1684-1720)», καθώς και το έτος 2013 η μελέτη του: «Το καφενείο στου Πάλα και τ’ αμπαλί».

Γεννημένος στη Λευκάδα, ακριβώς στα μέσα του περασμένου αιώνα και ζώντας συνέχεια στην πόλη, για πολλά χρόνια, ο Νίκος Βαγενάς ακολούθησε μία διακριτική, προσωπική διαδρομή, δανειζόμενος πολύτιμο χρόνο απ’ τη ζωή του, για τη μελέτη της τοπικής μας ιστορίας, αφιερώνοντας άπειρες μέρες και αναλώνοντας πάμπολλες νύχτες σπουδής κι’ αγρύπνιας, για να χαρτογραφήσει και αναστήσει μέσα από τα κείμενα και τα σχέδιά του, τη Λευκάδα των παιδικών του χρόνων και να την παρουσιάσει σε μας τους… νεώτερους.
(Νίκο μην απελπίζεσαι, αστειεύομαι, μόνο 3 χρόνια μου ρίχνεις).

Τόποι, τοποθεσίες, μέρη, μεριές, έργα και εργαλεία, άνθρωποι και δρώμενα, εικόνες, αναμνήσεις, βιώματα, όλα μαζί συνθέτουν «μικρές ιστορίες πατριδογνωσίας», ψηφίδες από τη Λευκάδα του χθες, όπως προσφυώς αναγράφεται στο εξώφυλλο του βιβλίου του. Και τι εξώφυλλο! Μια καταπληκτική ασπρόμαυρη φωτογραφία, με πρώτο πλάνο τις πέτρινες βάσεις του πάλαι ποτέ ξυλογέφυρου, μέσα στο αβαθές τέναγος – η laguna των ενετών- που χωρίζει την ηπειρωτική από τη νησιωτική γη μας, με ρυτίδες ανάλαφρου κυματισμού ανάμεσα σε ανάριες οιονεί νησίδες από αρμυρήθρες, με τη Γύρα στο βάθος και τους μύλους της και με τμήμα της κορυφογραμμής του Τσουκαλαδιώτικου να στέφεται από αραιά λευκά σύννεφα. Τέλεια!

«Η μνήμη… είναι το ημερολόγιο, που όλοι κουβαλάμε μαζί μας», λέει αποφθεγματικά ο Όσκαρ Ουάιλντ.

Με το βιβλίο «Πάτρια ίχνη» ο Νίκος Βαγενάς, προκαλεί μιαν ανάκληση μνήμης και προσκαλεί πολλούς από εμάς, σε ένα ξαναδιάβασμα του προσωπικού μας ημερολόγιου. Το βιβλίο του μεταμορφώνεται σ’ ένα ιπτάμενο χαλί, πάνω από το οποίο, έχουμε καταπληκτική θέαση της Λευκάδας του 50, 60, άντε μέχρι 70, με τη δέουσα νοσταλγία και την ευαισθησία που αρμόζει.

Το βιβλίο όμως επιτελεί κι ένα άλλο έργο, εξίσου σημαντικό: Ο Νίκος Βαγενάς, ανακαλώντας τη δική του αμόλυντη χώρα και περιπλανώμενος σ’ αυτήν, ρίχνει δέσμες φωτός πάνω στη μικροϊστορία της, την τόσο κοντινή, μα και τόσο μακρινή ταυτόχρονα. Με το βιβλίο του «Πάτρια ίχνη», ο Νίκος Βαγενάς, σοβαρά ερευνώντας και μελετώντας σε τοπική κλίμακα, ιστοριογραφεί. Όσο δε εμείς αναιπαισθήτως και βαθμιαίως θα εκλείπουμε από τον κόσμο αυτό, συμπαρασύροντας μαζί μας μνήμες και αναμνήσεις, ο μελλοντικός μελετητής, που θα θελήσει να προσεγγίσει την ιστορία της Λευκάδας κι’ όχι μόνο, αναδιφώντας το βιβλίο αυτό, πολλά έχει να αντλήσει που θα του χρησιμεύσουν στο να κατανοήσει γεγονότα και καταστάσεις της εποχής στην οποία αναφέρεται.

Για να παρουσιάσει με τη σοβαρότητα που έπρεπε, τις «ψηφίδες» του, που απάρτισαν το βιβλίο αυτό, ο Νίκος Βαγενάς αφιέρωσε χρόνο ικανό στην έρευνα στο Ιστορικό μας Αρχείο και αλλαχού. Αναγκάστηκε μάλιστα να αυτοδιδαχθεί την ιταλική γλώσσα, η γνώση της οποίας ήταν απαραίτητη για την έρευνά του.

Με παραστατικότητα και ιδιότυπο ύφος γραφής, παραθέτει, καταθέτει, φωτογραφίζει χωρίς να ρετουσάρει, παραμένει αυθεντικός και γνήσιος. Δεν ωραιοποιεί την εποχή εκείνη, γιατί γνωρίζει καλά -και γνωρίζει γιατί το έζησε στο πετσί του, όπως οι περισσότεροί μας- ότι οι τότε συνθήκες ζωής, ασφαλώς ήσαν δύσκολες…

Θα σας εκμυστηρευθώ τα συναισθήματά μου όταν -προ καιρού- σε τοπικό ιστότοπο του διαδικτύου, διάβασα την ψηφίδα «Περιπλάνησις εις το γνωστόν άγνωστον». Αναφέρεται και περιγράφει τη λεγόμενη «Άλλη μεριά», την περιοχή που κείται πίσω και βορειανατολικά του κάστρου της Άγιας Μαύρας, μέχρι τη νησίδα «Βαγιά». Περιοχή γεμάτη ιστορία τα παλιότερα χρόνια επί τούρκων, ενετών, γάλλων, άγγλων, γεμάτη γεωλογικό ενδιαφέρον και κυρίως γεμάτη απαράμιλλη φύση, πάντοτε και σε κάθε εποχή του χρόνου.

Ο Βαγενάς γράφει, χρησιμοποιώντας την παλιότερη γλώσσα, τη λεγόμενη καθαρεύουσα και μάλιστα όχι την τελείως απλή καθαρεύουσα, αλλά ολίγον πιο σύνθετη, η οποία, καθώς χρησιμοποιούνταν για την ιστόρηση αλλοτινών εποχών, με αναφορά σε χαρακτηριστικά παλαιά τοπωνύμια, γεωλογικούς χαρακτηρισμούς κλπ, «έδενε» τόσο πολύ και δημιουργούσε τέτοια ατμόσφαιρα, που με κατέλαβαν ρίγη συγκίνησης. Μπορείτε να με πείτε διεστραμμένο, πάντως σας διαβεβαιώνω ότι αισθάνθηκα τόσο ωραία, όσο ωραία αισθάνομαι όταν διαβάζω τον μεγάλο σκιαθίτη συγγραφέα να περιγράφει με το δικό του επίσης απαράμιλλο γλωσσικό στυλ: «όλας τας μυστηριώδεις τέρψεις, όλας τας ανεξηγήτους φρικιάσεις της πρώτης νεότητος, της ώρας καθ’ ήν εξεγείρεται το πρώτον η καρδία και η ζωή γίνεται εν με τον έρωτα.»

Ακούστε ένα μικρό απόσπασμα από το «Περιπλάνησις εις το γνωστόν άγνωστον», στην καθαρεύουσα του Βαγενά:
«Εις μικράν απόστασιν εκ των παραταφρίων οχυρωμάτων και δη εις το σημείον ένθα απολήγει η -πάλαι ποτέ- ιδιοκτησία των Αυγεριναίων, εξικνά ο κυρίως ψαμμαθών της Αγίας Μαύρας. Η εξωτερική ακτή, κατά μέγιστον μέρος τυγχάνει σκοπελώδης και υφαλώδης, διακοπτομένη εις ολιγοστά σημεία, ένθα και παρατηρούνται αι λεγόμεναι, εν τη τοπική διαλέκτω, «ασπράδες» ήτοι μικροί καθαροί αιγιαλίσκοι, έχοντες εκ παραλλήλου ομαλόν και αμμώδην βυθόν, διανθισμένον με τον θαλάσσιον χρωματισμόν, όστις παραπέμπει εις το αέρινον γαλάζιον του οινοπνεύματος.»

Βεβαίως η αρχαΐζουσα αυτή γλώσσα, η βγαλμένη από το χρονοντούλαπο της ιστορίας, όσο κι αν συγκινεί εμάς, τους γεννηθέντας -να το επαναλάβω- ακριβώς εις τα μέσα του περασμένου αιώνος, δεν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθεί σε ένα βιβλίο, που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, που επί χρόνια διδάσκεται την απλή δημοτική.

Τύχη αγαθή, η συνάντηση του Νίκου Βαγενά με τον εξαίρετο φιλόλογο και συγγραφέα κ. Δημήτρη Τσερέ, ο οποίος και επιμελήθηκε τη σχετική μετατροπή της σε απλή δημοτική, εγχείρημα το οποίο έγινε χωρίς την παραμικρή απώλεια του ύφους του συγγραφέα. Αυτό, το προσυπογράφω κι εγώ ο… «διεστραμμένος» που κάθισα και έκανα αντιπαραλληλισμό – αντιπαράθεση -όπως θέλετε πέστε το- της καθαρευουσιάνικης «διαλέκτου» του Βαγενά, με την καθομιλούμενη απλή δημοτική του Μανώλη Τριανταφυλλίδη, στην οποία τη «μετέφερε» ο κ. Δημήτρης Τσερές.

Το αποτέλεσμα υπήρξε άψογο, τέλειο, με άλλα λόγια… «καλύτερο δεν γινόταν».

Φίλε Δημήτρη, παρακαλώ δεχθείτε και από μένα, αν και μη ειδικό, θερμά συγχαρητήρια, γιατί καταφέρατε να «δαμάσατε άριστα τα «απείθαρχα γραφτά» του Νίκου Βαγενά, όπως ο ίδιος ομολογεί στον πρόλογο του βιβλίου του.

Να’μαστε λοιπόν, με ανά χείρας τη «μηχανή του χρόνου», που ονομάζεται «Πάτρια ίχνη», να σουλατσάρουμε νοερά, μέσα από τις σελίδες στη Λευκάδα του χθες, 50 με 60 χρόνια πίσω, (τόσο, επιτρέπεται σε εμένα να έχω «προσωπικήν άποψιν» για τα τεκταινόμενα μιας εποχής που έσβησε σκεπασμένη από του χρόνου την αχλύ).

Αναπολώ τα περασμένα, με απερίγραπτα συναισθήματα, ακατανόητα για όποιον δεν είχε την τύχη να είναι παρών κατά τα χρόνια εκείνα της έσχατης αθωότητας. Διαπιστώνω ότι η γενιά μου έχει βιώματα που εκτείνονται από την νεολιθική εποχή (το λυχνάρι ως λειτουργικό χρηστικό εργαλείο υπήρχε στα φτωχόσπιτα του χωριού μου, ως το 1969), μέχρι την ατομική εποχή και την εποχή των διαπλανητικών ταξιδιών.
Έχει την εμπειρία της πυροστιάς, της γκαζιέρας που λειτουργούσε με φωτιστικό πετρέλαιο αλλά και του φούρνου μικροκυμάτων. Φωτίστηκε και με τη λάμψη του καρμπούρου, Νίκο βρήκα ένα καρμπούρο, να το…
το χρησιμοποιούσε ο πατέρας μου στο μαγαζί του, μέχρι το 1960.

Βεβαίως και θυμάμαι τις παλιές δημοτικές μεταλλικές βρύσες της πόλης μας, όπως περιγράφονται στο βιβλίο, από τις οποίες έπινα νερό. Παρεμπιπτόντως μόνο μια μεταλλική έχει διασωθεί και παραμένει στη θέση της, στην μικρή πλατεία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, δίπλα από το μεταλλικό καμπαναριό. Εξυπακούεται ότι .. «απέσβετο και λάλον ύδωρ».

Η ανάκληση του παρελθόντος, μας γεμίζει γλυκιά νοσταλγία. Μαζί όμως με τη νοσταλγία, μας αφήνει μια πικρή γεύση, για τα χρόνια που πέρασαν ανεπιστρεπτί, για τα αγαπημένα πρόσωπα που έφυγαν, αλλά και για τον τόπο μας, τους ανθρώπους, τις συνήθειες, τις σχέσεις και τις συμπεριφορές, που άλλαξαν δραματικά τα τελευταία χρόνια.

Λυπάμαι που τα χρόνια πέρασαν, που πολλοί από εμάς ήδη διαβήκαμε τον Ρουβίκωνα… Λυπάμαι όμως περισσότερο, καθώς διαισθάνομαι πως το μέλλον δεν θα κρατάει θέσεις για μελλοντικούς Βαγενάδες, επειδή οι επιγενόμενοι δεν θα έχουν τη δυνατότητα να περιγράψουν κάτι το διαφορετικό. Η παγκοσμιοποίηση, βλέπετε, μετέτρεψε ολόκληρο τον πλανήτη μας σε ένα χωριό πλήρως τυποποιημένο σε όλα. Τέρμα η διαφοροποίηση, τέρμα το φολκλόρ, τέρμα η παράδοση. Όλη η οικουμένη θα γίνει, όπως ήδη κατάντησε ο πίσω μώλος της πόλης μας, αυτός της ανατολικής παραλίας. Πώς κατάντησε; Ας ακούσουμε το συγγραφέα να μας τον περιγράφει, σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: «Έτσι, οι πάλαι ποτέ ψαροκαφενέδες και τα ψαρόσπιτα με τα’ απλωμένα δίχτυα, τις φουρκάτες και τις απόχες, αντικαταστάθηκαν από τα ταχυποτεία, ταχυφαγεία και… βραδυφαγεία, για όσους δεν έχουν δόντια! Εκεί που άλλοτε η ν΄κοκυρά και η νόνα έψηναν τα ψάρια στα κάρβουνα, στη σκάρα και η αρωματισμένη τσίκνα του ριγανάτου λαδολέμονου, μόλωνε στην κυριολεξία τα γειτονικά καντούνια, τώρα ο τόπος κατελώνει από τα λιωμένα τυριά και την τεταρυχευμένη σάρκα αγνώστου ζώου. Εκεί που το καυτό ξύδι με τα μυρωδικά του (δενδρολίβανο, σταφίδα, σκόρδο) περιέλουζε τα τηγανητά ψάρια του σαβόρο κι’ ανάσταινε πεθαμένους, τώρα έχουνε πάρει θέση οι διάφορες σως και σπεσιαλιτέ νιανιά».

ο Νίκος Βαγενάς προσπάθησε να δώσει στους σύγχρονους μια γεύση του νωπού παρελθόντος της Λευκάδας, «της πόλης που πάνε να την κρύψουν ή την έχουν κιόλας κρύψει στοιβάδες λήθης, κωπηλατώντας αντίστροφα στο ρεύμα αυτής της λήθης», όπως πολύ πετυχημένα αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του.Τα κατάφερε τέλεια.

Η ανάγνωση του βιβλίου του, από εμάς τους συνομήλικούς του, χρωματίζει τα συναισθήματά μας σε αποχρώσεις και ανταύγειες γαλάζιου, που σμίγουν με το λευκό της αφρόεσσας, καθώς σκάει στα ίσαλα βράχια των διαβασιδιών, βάφοντας την ψυχική μας διάθεση τουρκουάζ ή -κατά τον συγγραφέα- εις χρωματισμόν, όστις παραπέμπει εις το αέρινον γαλάζιον του οινοπνεύματος.

Μην ξεχνάμε, ο Νίκος Βαγενάς δεν χρειάστηκε να περάσει το κατώφλι πανεπιστημιακών αμφιθεάτρων, δεν χρειάστηκε να αποκτήσει ακαδημαϊκούς τίτλους και περγαμηνές. Μόνος οργάνωσε τη σκέψη του και μετατρέπει τα βιώματά του σε βιβλία κοσμήματα.

Γι’ αυτό και περισσή τιμή του πρέπει. Γι’ αυτό, με περισσή προσμονή περιμένουμε τις επόμενες ψηφίδες του….