Δομήνικος Θεοτοκόπουλος: Με τα στήθη γεμάτα ουρανό και ελευθερία

«Γύριζα όλη μέρα στα στενά δρομάκια του Τολέδου, οσμιζόμουν θειάφι σαν να ‘χε πέσει κεραυνός, σαν να ‘χε διαβεί λιόντας και μύριζε θεριό ο αγέρας, τρείς και πάνω αιώνες ύστερα απ’ το πέρασμά του. Τι τρομάρα, τι χαρά να περπατάς και να νιώθεις μια μεγάλη ψυχή να καταχτυπάει τα φτερά της από πάνω σου» Καζαντζάκης.
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ο «Ελ Γκρέκο» της παγκόσμιας ζωγραφικής, γεννήθηκε το 1541 στο Χάνδακα, σημερινό Ηράκλειο, της Κρήτης.

Ξεκίνησε την καριέρα του ως αγιογράφος στην Κρήτη επηρεασμένος από την περίφημη κρητική σχολή, αλλά και από τον αναγεννησιακό αέρα που φύσαγε στη βενετοκρατούμενη Κρήτη της Εποχής. Ζωγράφιζε σε βυζαντινό ύφος και ήταν περιζήτητος και από τους πιο ακριβοπληρωμένους.

Στα 26 του χρόνια αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές του στη Βενετία, ταξίδι που καθόρισε τη μετέπειτα πορεία του. Μυημένος στη Βυζαντινή τέχνη και επηρεασμένος από τους Φλαμανδούς ζωγράφους, έμεινε για τρία χρόνια στη Βενετία και έγινε μαθητής του ζωγράφου Τιτσιάνο και Τιντορέττο. Αργότερα έφυγε για τη Ρώμη όπου έμεινε επτά χρόνια, άνοιξε δικό του εργαστήριο και εργαζόταν συστηματικά.

Το ανήσυχο πνεύμα του τον οδήγησε το 1577 στην Ισπανία και ένα χρόνο μετά εγκαταστάθηκε στο Τολέδο όπου έμεινε 37 χρόνια μέχρι το θάνατό του. Εκεί του έδωσαν το όνομα El Greco, ο Έλληνας, στα έργα του όμως υπέγραφε πάντα Ελληνικά ως «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος Κρης εποίησε ή ως Δομήνικος Θεοτοκόπουλος εποίει. Το έργο του στην Ισπανική αυτή πόλη έφτασε στο αποκορύφωμά του και εκεί δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του.

Ο Ελ Γκρέκο αφομοίωσε τα διδάγματα της Βυζαντινής παράδοσης, της αναγέννησης και του μοντερνισμού, αλλά ταυτόχρονα διαφοροποιήθηκε από αυτά δημιουργώντας τη δική του πρωτότυπη και μοναδική τέχνη. Προτίμησε τα θρησκευτικά θέματα, αλλά ήταν και εξαιρετικός προσωπογράφος. Θεωρείται ο προάγγελος του εξπρεσσιονισμού εξαιτίας της ιδιαιτερότητας των μορφών, των χρωμάτων και των κινήσεων μέσα στο χώρο.

Η εξαύλωση και επιμήκυνση των μορφών με πρόσωπα αποστεωμένα, εκφραστικά και τραγικά, αλλά λαμπερά και εκστατικά, έντονες χρωματικές διαβαθμίσεις με χρώματα ψυχρά και καθαρά (μπλέ, κίτρινο, κόκκινο, άσπρο), τα μεταφυσικά τοπία γεμάτα μυστικισμό και θρησκευτική κατάνυξη, το μεγαλιώδες υπερκόσμιο και εξωπραγματικό φως που, σε συνδιασμό με τη σκιά, δημιουργεί μια υπερβατική, υποβλητική και ονειρική ατμόσφαιρα, οι συστρεφόμενες στάσεις που θυμίζουν γλώσσες φωτιάς που πετάγονται με εκρηκτική ζωντάνια προς τα ουράνια, τα λευκά χέρια που αποδίδονται με λεπτές γραμμές, οι πλούσιες πτυχώσεις των ρούχων, η δυνατή και πυκνή πινελιά, η πνευματικότητα, η εσωτερική αγωνία που εκφράζονται με παράφορο πάθος, είναι τα κυρίαρχα γνωρίσματα της μοναδικής του τέχνης.

Η αγωνία του Γκρέκο είναι πίσω από τα φαινόμενα να βρεί την ουσία, την ψυχή, το αόρατο μαργαριτάρι. Γι’ αυτό όταν κοιτάζεις τα πορτρέτα του σε κυριεύει μεταφυσικός τρόμος.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πέθανε στις 7 Απριλίου του 1614 σε ηλικία 73 ετών. Από τότε παρέμεινε ξεχασμένος, μέχρι τον 19ο αιώνα που «ανακαλύφθηκε» ξανά. Πολλές μελέτες τον χαρακτηρίζουν «ζωγράφο με βυζαντινή καρδιά και ιταλική παιδεία». Ο Πικάσο τον θεωρούσε «πατέρα». Για τον Βελάσκεθ ήταν ο εμπνευστής του. Η φήμη του απλώθηκε σε όλο τον κόσμο και σήμερα κατέχει μια ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους μεγαλύτερους ζωγράφους του κόσμου. Η αξία των έργων του είναι ανεκτίμητη και πολλά από αυτά κοσμούν τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα μουσεία του κόσμου.

«Η Κρήτη του έδωσε τη ζωή και τα πινέλα του, το Τολέδο έγινε η πατρίδα του. Θα τον θαυμάζουν οι αιώνες αλλά κανείς δεν θα μπορέσει να τον φθάσει» είπε ο ποιητής Ορτένσιο Παραβιθίνο.

«Τέτοιο ήταν το φώς στα έργα του Γκρέκο» λέει Ο Καζαντζάκης. «Τρώει τα σώματα, αποσυνθέτει τα σύνορα κορμιών και ψυχής, τανύζει σαν δοξάρι τα κορμιά-κι ας σπάσουν. Το φως του είναι κίνηση-κίνηση βίαιη. Δεν πηγάζει από τον ήλιο, είναι αντίθετο με το φώς του ήλιου. Το φως χιμάει σαν από φεγγάρι τραγικό, ο αέρας μερμηδίζει γιομάτος κεραυνό, οι άγγελοι κάποτε ξεσπούν κατακόρυφα στον ουρανό σαν αστροβολίδες, που σπάζουν πολύχρωμες, απειλητικές, απάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων. Κι έτσι τα πρόσωπα του Γκρέκο έχουν την κερωμένη εκστατική όψη που έχουν τα φαντάσματα ή που παίρνουν οι μορφές μας σε μια μεγάλη γαλάζια αστραπή… Ο Γκρέκο ένιωθε το σώμα του ανθρώπου ως εμπόδιο, συνάμα όμως και ως το μόνο μέσο για να εκφραστεί η ψυχή. Το ξαθέρι του κορμιού δεν ήταν για το Γκρέκο το παιχνίδι που κάνουν η σάρκα και το φως. ΄Ηταν η ψυχή, το αόρατο μαργαριτάρι, που έπρεπε να γίνει ορατό».

Αυτός ήταν ο Ελληνας, «ο ζωγράφος που ανέβασε τη δημιουργία στον ουρανό, δημιουργώντας στη γή», φορέας του γνήσιου ελληνικού πνεύματος, περήφανος, πεισματάρης, με τα στήθη γεμάτα από ουρανό και ελευθερία.

Επιμέλεια: Ελενη Μ. Ματαράγκα

Πηγές:
wikipedia
www.mixanitouxronou.gr
www.heraklion.gr
www.logotexnikoperiboli.blogsport.gr
clubs.pathfinder.gr
Βιβλιογραφία: Ταξιδεύοντας στην Ισπανία- Ν. Καζαντζάκης