Επτάνησα και Αλή Πασάς

Χριστίνα Ε. Παπακώστα
Ιστορικός – ερευνήτρια

Στις 8 Φεβρουαρίου 1951 ο Εμμανουήλ Πρωτοψάλτης, διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους, έγραφε μεταξύ άλλων και στον Γεώργιο Παρίση, διευθυντή του Αρχειοφυλακείου Λευκάδας

Έχομεν την τιμήν να σας παρακαλέσωμεν, όπως γνωρίσητε ημίν το ταχύτερον ποία έγγραφα φυλάσσονται εν τω καθ’υμάς Αρχειοφυλα-κείω αφορώντα εις τας σχέσεις του Αλή Πασά των Ιωαννίνων μετά της Ιονίου Πολιτείας από του 1797 έως του 1815.

Ήταν η εποχή που ο Πρωτοψάλτης συγκέντρωνε υλικό προκειμένου να συγγράψει το βιβλίο του για τον Ιγνάτιο, μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτης και αργότερα Ουγγροβλαχίας.

Στην απάντηση που ο Γεώργιος Παρίσης απέστειλε στον προϊστάμενό του δεκαπέντε ημέρες αργότερα, περιορίστηκε στην αναφορά δύο μόνο φακέλων, όπου περιέχονταν 87 έγγραφα.

Επρόκειτο για φακέλους που είχε δημιουργήσει ο αρχειοφύλακας του Ιονίου Κράτους Angelo Benvenuti, ο πρώτος με θέμα «Δράσις του Ιωάννου Καποδιστρίου εν Λευκάδι έτος 1807» και ο δεύτερος «Κτήματα Λευκαδίων εν Πρεβέζη και Βονίτση καταληφθέντα παρά του Αλή Πασσά». Παρά το γεγονός ότι το Αρχειοφυλακείο Λευκάδας ήταν «τακτοποιημένο» της εποχή εκείνη, ο Παρίσης δεν προέβη σε διεξοδική έρευνα του αρχειακού υλικού. Σήμερα, και αφού το Αρχείο της Λευκάδας έχει ταξινομηθεί και καταλογογραφηθεί για την περίοδο 1684-1930, το υλικό που εντοπίστηκε και αφορά τον Αλή πασά έχει πολλαπλασιαστεί.

Έχοντας την τύχη να μετέχω της ομάδας που ταξινόμησε το αρχειακό υλικό της Λευκάδας, συνέλεξα τα «αληπασιαδικά» και έχω αρχίσει ήδη να τα επεξεργάζομαι.

Το υλικό αυτό συνδυασμό με έγγραφα προερχόμενα από τα βενετικά αρχεία θα αποτελέσει τον κορμό για τη σύνταξη μονογραφίας με θέμα «Αλή πασάς και η εποχή του».

Ο Αλή Τεπελενλής γεννήθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα. Ύστερα από μία έντονα πολεμική δράση το 1784 εντάσσεται στην υπηρεσία της Υψηλής Πύλης και το 1788 ανήλθε στο αξίωμα του πασά των Ιωαννίνων. Από την πρώτη στιγμή οραματίζεται τη δημιουργία ενός ισχυρού πασαλικίου, ενός «κράτους» που θα εκτεινόταν σε όλα τα Βαλκάνια και γιατί όχι θα υποσκέλιζε ακόμα και αυτή την οθωμανική αυτοκρατορία. Το πρώτο εμπόδιο στα επεκτατικά του σχέδια προς τα παράλια του Ιονίου πελάγους ήταν οι Σουλιώτες. Όπως θα δούμε και στη συνέχεια, κομβικό ρόλο στις σχέσεις του Αλή με τα νησιά του Ιονίου θα παίξουν τα έννομα και έκνομα στρατιωτικά σώματα που δραστηριοποιούνταν στη Δυτική Ελλάδα. Ήδη από τον πρώτο χρόνο της ανάρρησης του στο αξίωμα του πασά αρχίζει να ερωτοτροπεί με τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής και κυρίως με τη Ρωσία, παρά το γεγονός ότι η οθωμανική αυτοκρατορία βρισκόταν σε πόλεμο με τους Ρώσους ήδη από το 1777. Δίαυλος επικοινωνίας του με την τσαρίνα Αικατερίνη ήταν ο Λυμπέριος Μπενάκης, ρώσος πρόξενος στη βενετοκρατούμενη ακόμα Κέρκυρα.

Ο Αλή προσπαθεί να εντυπωσιάσει τους ευρωπαίους ηγεμόνες, να σαγηνεύσει τους περιηγητές και να προσεταιριστεί τους ορθόδοξους πληθυσμούς που κατοικούσαν στην επικράτειά του. Από την αίθουσα ακροάσεων στο σεράι του Αλή άρχισαν να περνούν και στο διάβα του χρόνου θα περνούσαν οι αντιπρόσωποι όλων των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών και εκεί θα γραφόταν σημαντικές σελίδες της βαλκανικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας.

Ο βενετός γενικός προβλεπτής της θάλασσας το 1794 είχε ήδη αντιληφθεί την επικινδυνότητα τους ανδρός και εφιστούσε την προσοχή στην κεντρική βενετική διοίκηση σχετικά με τις βλέψεις του πασά στο χώρου του Ιονίου, μετά την κατάληψη επίκαιρων θέσεων στο χώρο της σημερινής Αλβανίας και των μικρών νήσων του Αμβρακικού.

Ο πασάς διακαώς επιθυμούσε διέξοδο προς τη θάλασσα καθώς η δημιουργία στόλου θα εξυπηρετούσε τις βλέψεις του και θα πολλαπλασίαζε την πολεμική του δύναμη. Έστρεψε το βλέμμα του στην Πάργα, λιμάνι κοντινό στα Γιάννενα αλλά και καταφύγιο των Σουλιωτών. Δεν τα κατάφερε όσο η πόλη βρισκόταν υπό την σκέπη των Βενετών.

Το κράτος όμως της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου ψυχορραγούσε και στις 12 Μαΐου 1797 άφησε την τελευταία του πνοή με την είσοδο των γαλλικών στρατευμάτων του Ναπολέοντα στη Βενετία και το φύτεμα του δέντρου της ελευθερίας.

Οι Δημοκρατικοί Γάλλοι του Βοναπάρτη που όδευαν νότια της Αδριατικής είχαν φροντίσει να προσεγγίσουν τον Αλή κολακεύοντας τη ματαιοδοξία του, προσφέροντάς του δώρα και κυρίως προσφέροντάς του βοήθεια στις επεκτατικές του βλέψεις. Ο Τεπελενλής, ο μουσουλμάνος Βοναπάρτης, όπως τον χαρακτήριζε ο λόρδος Βύρωνας, ήδη από τις αρχές του καλοκαιριού του 1797 φρόντισε να έρθει σε επαφή με τον ίδιο τον Ναπολέοντα, αφού οι δυο τους είχαν ένα κοινό όραμα: να διαμελίσουν την οθωμανική αυτοκρατορία και να ιδρύσουν στα πρώην εδάφη της μεγάλες αυτοκρατορίες. Όσον αφορά στις βλέψεις τους στο Ιόνιο φαίνεται να είχαν μοιράσει τα νησιά: ο Ναπολέων δήλωνε ότι επιθυμούσε διακαώς την Κέρκυρα, την Κεφαλονιά και τη Ζάκυνθο, ίσως και περισσότερο από ολόκληρη την Ιταλία. Από την άλλη ο Αλή επιθυμούσε τη Λευκάδα και την Ιθάκη, κατά κύριο λόγο, καθώς στα δύο αυτά νησιά έβρισκαν καταφύγιο οι μισητοί Σουλιώτες και άλλα έννομα και έκνομα στρατιωτικά σώματα από την οθωμανική αυτοκρατορία. Ήδη από τα χρόνια των Βενετών πολλοί κλεφταρματολοί έβρισκαν καταφύγιο στα κοντινά στη Δυτική Ελλάδα Επτάνησα, όταν ανέκυπταν προβλήματα με τους τοπικούς οθωμανούς αξιωματούχους ή με την Πύλη. Με ορμητήριο τα νησιά αυτά δήωναν τακτικά την οθωμανική terra ferma. Ο Αλή φοβούμενος για ανάλογες δραστηριότητες των Σουλιωτών, καταφέρνει με τη βοήθεια των Γάλλων να ενδυναμώσει.

Το 1798, και αφού οι Γάλλοι επιτρέπουν στο στολίσκο του Αλή να διέλθει από το στενό της Κέρκυρας, ο πασάς των Ιωαννίνων κατατροπώνει τους Χιμαριώτες, οι οποίοι τον οχλούσαν συστηματικά. Ο Ναπολέων, όμως, αποτυγχάνει στην εκστρατεία του στην Αίγυπτο και ο Αλή συνειδητοποιεί ότι θα πρέπει γρήγορα να αλλάξει στρατόπεδο στρέφοντας και πάλι το βλέμμα του στο ξανθό γένος του Βορρά αλλά και στην Πύλη.

Το χειμώνα του 1798 «χάλασε» την Πρέβεζα, η οποία με τη συνθήκη του Campo Formio είχε περάσει στα χέρια των Γάλλων.

Οι σφαγές και οι λεηλασίες είχαν τέτοιο εύρος που η πόλη ερήμωσε. Πολλοί από εκείνους που γλύτωσαν, όπως η μητέρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου και μέλη της οικογενείας της, της οικογενείας Τσαρλαμπά, βρήκαν καταφύγιο στη Λευκάδα.

Με την αναίμακτη κατάληψη της Βόνιτσας ο Αλή μετέτρεψε τον Αμβρακικό κόλπο σε οθωμανική λίμνη και στη συνέχεια κατέλαβε το Βουθρωτό και την Ηγουμενίτσα. Απέκτησε, λοιπόν, τα ερείσματα που επιθυμούσε στη θάλασσα. Ήταν καιρός να αρχίσει να σκέφτεται και το νησί που έστεκε κοντά στην είσοδο του Αμβρακικού: τη Λευκάδα.

Λίγο πριν από τα γεγονότα αυτά με εμφατικό τρόπο ο ναύαρχος Ουσακώφ περιέγραφε τον πασά των Ιωαννίνων γράφοντας στον ειδικό απεσταλμένο της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη στρατηγό Tamara τα ακόλουθα:
Δεν πρέπει να συμπεραίνει κανείς ότι ο Αλή πασάς είναι εντελώς αφοσιωμένος στους Γάλλους• αυτός ο άνθρωπος είναι πονηρός και απεριόριστα δόλιος• προσπαθεί να απαλλαγεί από κάθε εξάρτηση ή να γίνει απόλυτος κυρίαρχος• είναι φανερό από τις ενέργειές του ότι είναι και θα είναι με το μέρος εκείνου που είναι ο ισχυρότερος.

Δραττόμενος των ευκαιριών που δημιουργούνταν με την έλευση του ρωσοτουρκικού στόλου υπό τον Ουσακώφ και τον Καδήρ μπέη στα νερά του Ιονίου το 1798, ο Αλή έστειλε ένα σώμα στρατού με επικεφαλής τον γιό του Βελή, προκειμένου να συνδράμει στη κατάληψη της Κέρκυρας. Σκεφτόταν ότι εάν ναυαγούσαν οι ρωσοτουρκικές επιχειρήσεις, καλό θα ήταν να έχει ένα στρατιωτικό έρεισμα στο βορειότερο νησί του Ιονίου απέναντι από τις αλβανικές ακτές.

Η ρωσοτουρκική κυριαρχία στο Ιόνιο ήταν βραχύβια και το 1800 οδήγησε στη συγκρότηση της Επτανήσου Πολιτείας, κρατιδίου ημιαυτόνομου υπό τη σκέπη της ρωσικής και της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Είναι η εποχή που τα προβλήματα του Αλή με τους Σουλιώτες αλλά και με πολλούς κλεφταρματολούς κορυφώνονται.

Τον πρώτο χρόνο της ίδρυσης της Πολιτείας οι διωκόμενοι Ηπειρώτες ικετεύουν τους Κερκυραίους γράφοντας στον κόμη Θεοτόκη, να τους βοηθήσουν στον αγώνα τους ενάντια στον πασά. Την ίδια περίοδο στη Λευκάδα θα καταφύγουν άλλοι κλέφτες και αρματωλοί, όπως ο Χρήστος Κατσικογιάννης, ο οποίος για πολλά χρόνια ήταν έμπιστος του Αλή. Σε επιστολή που απευθύνεται στους σενατόρους των Κορυφών στις 12 Απριλίου 1803 διαβάζουμε ότι τα τέσσερα νησιά, Ζάκυνθος, Κεφαλληνία, Ιθάκη και Αγία Μαύρα έγιναν φωλιά και μεντένι των κλεπτών, και αφού κάμουν έξω άπειρα κακά και χασαράτια καταφεύγουν και φυλάττονται εις τα ίδια νησιά. Ο πασάς των Ιωαννίνων αναζητούσε ένα τρόπο, προκειμένου να πιέσει τη διοίκηση της Πολιτείας, ώστε αυτή να συλλάβει και να παραδώσει στον Αλή τους εχθρούς του ή τουλάχιστον να τους απελάσει από τα εδάφη της.

Οι Επτανήσιοι περιορίστηκαν στο να εκδώσουν προκηρύξεις (proclame), με τις οποίες καταδίκαζαν τη δράση των οθωμανών υπηκόων που έφταναν στα νησιά και κατέφευγαν κυρίως στην ύπαιθρό τους. Ο μοχλός πίεσης που εφάρμοσε ο Τεπελενλής ήταν η επιβολή βαρύτατης φορολογίας στα επτανησιακά προϊόντα αλλά και στα πλοία που έπιαναν στα λιμάνια του και έφεραν τη σημαία της Πολιτείας. Συχνά συνέβαιναν βίαια επεισόδια και σύντομα εκτραχύνθηκαν οι σχέσεις των δύο κρατικών μορφωμάτων.

Σουλιώτες και κλεφταρματολοί έστρεψαν τις αιτήσεις τους για βοήθεια και αλλού, στους Ρώσους και στους Γάλλους αλλά μάλλον μάταια. Ευήκοα ώτα βρήκαν μόνο στον Γεώργιο Μοτσενίγο, απεσταλμένο των Ρώσων στην Επτάνησο Πολιτεία. Ο Μοτσενίγο, όμως, έδρασε ως πρόσωπο, χωρίς να καταφέρει να εξασφαλίσει την έγκριση των προϊσταμένων του και να τους βοηθήσει ουσιαστικά. Ο Αλή για μία ακόμα φορά δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη, όταν πληροφορήθηκε τις επαφές των Γάλλων με τους Σουλιώτες. Οι άνθρωποί του, λοιπόν, στην Πύλη διέρρευσαν ότι ένα γαλλικό πλοίο, ερχόμενο από το Ιόνιο, θα προσέγγιζε τα ηπειρωτικά παράλια για να φέρει πολεμοφόδια στους ανυπότακτους Ηπειρώτες. Ο σουλτάνος προκειμένου να αποτρέψει την έκρηξη μιας ακόμη επαναστατικής κίνησης εξέδωσε φιρμάνι, με το οποίο ο Αλή θα έπρεπε να τιμωρήσει όλους όσους στρεφόταν ενάντια στην οθωμανική αυτοκρατορία και τους αξιωματούχους της.

Παράλληλα, ο Αλή έστειλε στην Κέρκυρα τον μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτας Ιγνάτιο προκειμένου να συνδιαλεχθεί με τον Αντώνιο Μαρία Καποδίστρια και να βάλει ένα τέλος στα προβλήματα που είχε με την Επτάνησο Πολιτεία. Ήθελε, πριν στραφεί στους Σουλιώτες, να έχει εξασφαλίσει τα νώτα του.

Πράγματι το Νοέμβριο του 1803 συνήφθη συνθήκη μεταξύ των δύο μερών: οι Επτανήσιοι υπόσχονταν να απομακρύνουν από τα εδάφη τους όλα τα κακοποιά στοιχεία και ο πασάς τους παραχώρησε σημαντικά εμπορικά και ναυτιλιακά προνόμια.

Ένα μήνα αργότερα, το Δεκέμβριο του 1803 το Σούλι έπεσε στα χέρια του Αλή και οι κάτοικοί του συνθηκολόγησαν.
Για μία ακόμα φορά οι ηττημένοι Ηπειρώτες αναζήτησαν καταφύγιο στα νησιά του Ιονίου. 3.000 περίπου ψυχές έφτασαν στην Κέρκυρα και στους Παξούς. Τα νησιά, όμως, δεν άντεχαν την εγκατάσταση τόσων ανθρώπων με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί οξύτατο πρόβλημα στέγασης αλλά και σίτισης. Η κατάσταση οξύνθηκε και σε πολιτικό επίπεδο. Οι Σουλιώτες, φίλα προσκείμενοι στη Ρωσία, θα κληθούν από το Λυμπεράκη Γερακάρη και τον Γεώργιο Μοτσενίγο να συνδράμουν τον αγώνα εναντίον του Αλή. Ήδη ρώσοι απεσταλμένοι είχαν προσεταιριστεί οθωμανούς αξιωματούχους που έδρευαν στις περιοχές της Δυτικής Ελλάδας, με σκοπό να μπορούν να ελέγχουν την επεκτατική ορμή του πασά των Ιωαννίνων. Στη νέα πολιτική συγκυρία η Γαλλία επιλέγει να προσεγγίσει εκ νέου την Πύλη ενώ οι ρωσοτουρκικές σχέσεις είχαν αρχίσει να διαταράσσονται σοβαρά, για να φτάσουμε στα 1806 οπότε και επήλθε η οριστική ρήξη.

Σύντομα ξεκίνησε ένα νέος πόλεμος μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών. Για μία ακόμα φορά δίνεται η ευκαιρία στον Αλή να σχεδιάσει την προσάρτηση νέων εδαφών στην επικράτειά του. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι τότε το de facto κράτος –ένα κράτος πρότυπο- του πασά των Ιωαννίνων περιλάμβανε την Πελοπόννησο, ολόκληρη σχεδόν τη Στερεά Ελλάδα και τμήμα της Εύβοιας, τη Θεσσαλία, της Μακεδονία και δυτικά έφτανε στις ακτές του Ιονίου και της Αδριατικής, περίπου όπως το βλέπουμε στο χάρτη εξαιρώντας βεβαίως τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου πελάγους. Είχε έκταση 3.800 τετραγωνικές λεύγες, ο πληθυσμός του ήταν περίπου 1.500.000 άνθρωποι εκ των οποίων 40.000 σκληραγωγημένοι πολεμιστές και τα ετήσια κρατικά έσοδα έφταναν τα 20.000.000 γρόσια.

Την άνοιξη του 1807 ο Αλή βοηθούμενος σε τεχνικό επίπεδο από τους Γάλλους αρχίζει να οχυρώνει καίριες θέσεις στην ακαρνανική ακτή του Ιονίου απέναντι από τη Λευκάδα και παρατάσσει στρατό.

Οι Γάλλοι είχαν φροντίσει να του χορηγήσουν πολεμοφόδια αλλά και κανόνια. Το σχέδιο του Αλή για την κατάλυση της Επτανήσου Πολιτείας και την κατάληψη των νησιών ξεκινούσε από τη Λευκάδα.

Στο νησί κατέφθασαν, οργανωμένα αυτή τη φορά, κλεφταρματολοί από διάφορα μέρη της Ελλάδας για να ενισχύσουν την άμυνα του νησιού και ο Ιωάννης Καποδίστριας για να συντονίσει τις δράσεις. Είναι γνωστή η σύναξη των αρματολών υπό τον Καποδίστρια τον Ιούλιο του 1807 στο Μαγεμένο. Ένα ρώσικο τάγμα και τέσσερις λόχοι Σουλιωτών υπό τον Περραιβό κράτησαν τον Αλή μακριά από την Αγία Μαύρα. Η οριστική κατάρρευση του ονείρου του για προσάρτηση των νησιών του Ιονίου, όμως, ήλθε στο τέλος του καλοκαιριού του 1807. Με τη συνθήκη του Τίλσιτ τα νησιά παραχωρούνταν στους συμμάχους του πασά, του αυτοκρατορικούς Γάλλους του Ναπολέοντα.
Οι Σουλιώτες αυτή τη φορά επέλεξαν τη συνεργασία με τους Γάλλους και ένα τάγμα υπό τον Τζαβέλλα έδρευε πια στη Λευκάδα με κύριο έργο του τη συλλογή πληροφοριών για τις κινήσεις του Αλή, τον οποίο οι Γάλλοι είχαν πάψει να εμπιστεύονται, καθώς ο πασάς βρισκόταν στο απόγειο της ακμής του και οι Άγγλοι είχαν ήδη αρχίσει στρέψει το ενδιαφέρον τους στο Ιόνιο και στις ηπειρωτικές ακτές. Οι τελευταίοι λογάριαζαν ότι εάν μπορούσαν να οικειοποιηθούν τις περιοχές αυτές ή στη χειρότερη περίπτωση, εάν μπορούσαν να εξασφαλίσουν την αγαστή συνεργασία του Αλή, θα μπορούσαν να αναχαιτίσουν με ευκολία πιθανή προσπάθεια εξάπλωσης της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Ο Αλή, πάλι, υπολόγιζε ότι με τη συνδρομή των Άγγλων αυτή τη φορά, θα μπορούσε να κατακτήσει τα επτά νησιά χρησιμοποιώντας ως μοχλούς πίεσης αφενός την άρνηση ανεφοδιασμού των νησιών κυρίως με σιτηρά και ξυλεία, αφετέρου την επιβολή εκ νέου υπερβολικά υψηλής φορολογίας σε εμπορεύματα και πλοία της Επτανήσου.
Οι Άγγλοι, όμως, αφού πρώτα συνομολόγησαν συμμαχία με την Πύλη (Ιανουάριος 1809), έφτασαν στα νερά του Ιονίου το φθινόπωρο του 1809 και μέσα σε ένα περίπου χρόνο είχαν καταλάβει τα Επτάνησα πλην της Κέρκυρας. Το όνειρο κατάκτησης του Ιονίου έπαψε οριστικά για τον φιλόδοξο πασά. Οι Σουλιώτες, πολλοί κλεφταρματολοί αλλά και Έλληνες στρατιωτικοί, μετέπειτα πρωταγωνιστές στην Επανάσταση του 1821, για μία ακόμα φορά αναζήτησαν καταφύγιο στο Ιόνιο.

Ο Αλή θα συνεχίσει να παρενοχλεί και να καταπιέζει τους Επτανησίους, όπου και όπως μπορεί. Ο γάλλος πρόξενος στα Ιωάννινα Πουκεβίλ το 1810, ύστερα από άοκνες προσπάθειες, κατάφερε να εξευμενίσει κάπως τον πασά που έπνεε τα μένεα εναντίον των Ιονίων και να ελευθερώσει Λευκαδίτες που βρισκόταν στις φυλακές του Αλή. Παράλληλα, τον έπεισε να ματαιώσει και την κατασκευή ενός φρουρίου απέναντι από την Αγία Μαύρα. Τα Στροφάδια και ο Κάλαμος, όμως, δεν είχαν την ίδια τύχη και βίωσαν την οργή του πασά• κατέλαβε τα πρώτα και λεηλάτησε το δεύτερο.

Στα χρόνια που μεσολαβούν έως το 1815 ο πασάς των Ιωαννίνων υπονομεύει με κάθε τρόπο τους Γάλλους και παράλληλα πλήττει τα εμπορικά τους συμφέροντα, επιβάλλοντάς τους βαρύτατη φορολογία. Η φιλία με τη Ρωσία έχει πια χαθεί ενώ οι σχέσεις με τους Άγγλους είναι ευμετάβλητες.

Το 1815 είναι ένα κομβικό έτος για την ιστορία των Επτανήσων αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης. Νέοι συσχετισμοί δυνάμεων, νέοι πρωταγωνιστές στο προσκήνιο και αλλαγή ρόλων. Ο Ναπολέων είχε εξαφανιστεί πια από το πολιτικό προσκήνιο και μετά το συνέδριο της Βιέννης οι Γάλλοι αποχώρησαν από τα Επτάνησα• τα τελευταία πέρασαν στα χέρια των Άγγλων. Η κεντρική οθωμανική διοίκηση ισχυροποιήθηκε και οι οθωμανοί τοπάρχες -μεταξύ άλλων και ο Αλή πασάς- άρχισαν να αποδυναμώνονται. Ο Τεπελενλής θα επαναπροσδιορίσει την πολιτική του προς τις ευρωπαϊκές δυνάμεις στην προσπάθειά του να διαφυλάξει ένα τμήμα της αλλοτινής του ισχύος. Η Πύλη φαίνεται να επιθυμεί να τον εξαφανίσει και οι Άγγλοι δεν φαίνονται πρόθυμοι να τείνουν χείρα βοηθείας.
Πέρα από την πολιτική και τη διπλωματία, η καθημερινή ζωή, η γαστρονομία αλλά και η τέχνη συνέδεσαν τον Αλή πασά με τα Επτάνησα και κυρίως με τη Λευκάδα.

Το 1803, όταν οι Λευκαδίτες αισθανόταν την απειλητική του ανάσα δίπλα τους, ο διοικητής του νησιού Άννινος ζητούσε από το Μουχτάρ πασά, γιο του Αλή, να στείλει τον γιατρό του καθώς ο signor Settini, σύζυγος της Άννας Γιούργα, ήταν σοβαρά άρρωστος. Εννέα χρόνια αργότερα ο βεζίρης Αλή πασάς με επιστολή του στον άγγλο διοικητή της Λευκάδας Combe, ζητούσε ο signor Settini να ξοφλήσει το χρέος του στον Αναγνώστη Μανόπουλο, οθωμανό υπήκοο.

Στις αρχές του 19ου αιώνα ένα πολύτιμο δώρο φέρεται να έφτασε στα χέρια του πασά των Ιωαννίνων, ένα διττά πολύτιμο δώρο. Κάποιος από τους στρατηγούς του, ο Μπεκήρ Τζογαδούρης ή ο Βελή Γκέκας, αγόρασαν στη Λευκάδα ένα σπαθί και του το δώρισαν. Είναι γνωστή η αγάπη του πασά για τα όπλα και η πλούσια συλλογή του.

Το σπαθί αυτό φέρεται να ανήκε στον καπετάν Αγγελή Σουμίλα, ο οποίος πρόσφερε τις υπηρεσίες του στο βενετό Morosini τόσο για την κατάληψη της Λευκάδας όσο και στην εκστρατεία του στο Μοριά. Ο Βαλαωρίτης γράφει για το σπαθί
ενομίζετο ότι τούτο είχε προς τοις άλλοις την δύναμιν να διαλύη τας επιδέσεις και να ουδετερώνει την ενέργειαν των πονηρών πνευμάτων
Ιδανικό, λοιπόν, δώρο για τον δεισιδαίμονα βεζίρη.

Σε μία από της επισκέψεις του Αλή στην Πρέβεζα, συγκεκριμένα το 1810, ο πασάς θέλησε να παραθέσει ένα γεύμα προς τιμή του άγγλου στρατηγού σερ Τζον Όσβαλντ, λίγο μετά την κατάκτηση της Λευκάδας από τους Άγγλους. Ο πασάς ήθελε το γεύμα του να έχει έναν αέρα ευρωπαϊκό. Για το λόγο αυτό κάλεσε ειδικά από τη Λευκάδα επί πληρωμή έναν μάγειρα με το βοηθό του –δυστυχώς η πηγή δεν διέσωσε τα ονόματά τους-, οι οποίοι μαγείρεψαν δέκα ζευγάρια πιτσούνια από την Αγιαμάβρα, σαβογιάρδους, χαβιάρι και παπιά ζευγάρια εννέα, τα οποία συνόδευσαν με κρασί μαρσάλα.

Αλλά και το ωραιότερο ίσως πορτραίτο του ώριμου πια Αλή φιλοτεχνήθηκε από έναν εκ των σημαντικότερων επτανησιών ζωγράφων. Ο Σπυρίδων Βεντούρας που γεννήθηκε στη Λευκάδα και σπούδασε στη Βενετία, το 1818 ζωγράφισε το πορτραίτο του πασά. Ο πασάς πόζαρε για το ζωγράφο στην Πρέβεζα, όπου τον συνάντησε με τη μεσολάβηση του, επίσης, λευκαδίτη Μαρίνου Λάζαρη. Βεβαίως όπως και κάθε σχέση με τον Τεπελενλή ελλόχευε περιπέτειες και κινδύνους, έτσι και αυτή του Βεντούρα έφτασε μέχρι τα δικαστήρια και η παράδοση θέλει το πορτραίτο του πασά πέρα από τον καμβά να κόσμησε και πήλινα δοχεία νυκτός, όταν ο ζωγράφος δεν πληρώθηκε για τη δουλειά του.

Ο βίος και η πολιτεία του Αλή Τεπελενλή, ανθρώπου των καιρών του, κουρσάρου της στεριάς, πασά των Ιωαννίνων, του μουσουλμάνο Βοναπάρτη, του λιονταριού της Ηπείρου, του πεφωτισμένου ηγεμόνα, έγινε διαχρονικός θρύλος, απασχόλησε την ευρωπαϊκή και όχι μόνο ιστοριογραφία, τη λογοτεχνία, την τέχνη αλλά και τη δραματουργία. Σήμερα εστιάσαμε το βλέμμα μας στις σχέσεις του με τα Επτά νησιά του Ιονίου αλλά και πάλι ελάχιστες όψεις τους μπορέσαμε να προσεγγίσουμε. Καθώς νέες αρχειακές πηγές έρχονται στο φως, η μελέτη του πασά και της εποχής συνεχώς εξελίσσεται και θα πρέπει να περάσει αρκετό ακόμα νερό στο μύλο του χρόνου, προτού μπορέσουμε να ισχυριστούμε ότι έχουμε συμπληρώσει το μωσαϊκό της προσωπογραφίας του.

Το παραπάνω κείμενο είναι η εισήγηση της κ. Χριστίνας Ε. Παπακώστα στο Κ΄ Συμπόσιο της Εταιρείας Λευκαδικων Μελετών με θέμα: «Αλλαγές κυριαρχιών, ρήξεις και νέοι θεσμοί στα Επτάνησα από το 1797 έως και το 1815», που πραγματοποιήθηκε στη Λευκάδα, 31 Ιουλίου – 1 Αυγούστου 2015.

Πηγές
ΓΑΚ, Κεντρική Υπηρεσία
ΓΑΚ – Αρχεία Νομού Λευκάδας
Κρατικό Αρχείο Βενετίας
Αρχείο Marburg
Ιδιωτικά αρχεία
Βασική βιβλιογραφία

Ανωγιάτης-Pele Δημήτριος,

«Σχέσεις επτανησιακού και ηπειρωτικού χώρου κατά το 1808, μέσα από γαλλικές στρατιωτικές εκθέσεις», Πρακτικά του Ε΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Αργοστόλι-Ληξούρι, 17-21 Μαΐου 1986), τ. 1, Ιστορία ως το 1809, γεν. επιμ. Γ. Ν. Μοσχόπουλος, Αργοστόλι 1989, 371-379
Ανωγιάτης-Pelé Δημήτρης, «Η γαλλική προσέγγιση του ελλαδικού χώρου μέσα από επίσημες εκθέσεις κατά το τέλος του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα», Περί Ιστορίας 3 (2001), 11-67
Αραβαντινός Σπ. Π., Ιστορία Αλή Πασά του Τεπελενλή, Δωδώνη, τ. Ι-ΙΙ, Αθήνα 2000 (ανατύπωση)
Αρβανιτάκης Δ., «Οι επιστολές του 1807: Πού τέμνεται ο λόγος της Ιστοριογραφίας με το λόγο των τεκμηρίων;», Πρακτικά ΙΔ’ Συμποσίου «Οι αφανείς της λευκαδίτικης ιστορίας», Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Λευκάδα, 3-5 Αυγούστου 2009, Αθήνα 2010, 127-156
Αρς Γκρ. Λ., Η Αλβανία και η Ήπειρος στα τέλη του ΙΗ΄ και στις αρχές του ΙΘ΄ αιώνα, Αθήνα 1994
Αρς Γρηγόρης Λ., Η Ρωσία και τα πασαλίκια Αλβανίας και Ηπείρου 1759-1831. Έγγραφα ρωσικών αρχείων, Αθήνα 2007
Αρς Γκριγκόρι Λ., Η Φιλική Εταιρεία στη Ρωσία, Αθήνα 2011
Αρχείο Αλή πασά Γενναδείου Βιβλιοθήκης, έκδοση – σχολιασμός – ευρετήρια Βασίλης Παναγιωτόπουλος με τη συνεργασία των Δημήτρη Δημητρόπουλου – Παναγιώτη Μιχαηλάρη, ττ. Α-Δ, Αθήνα 2010
Βακαλόπουλος Α. Ε., Ιστορία του νέου ελληνισμού, τ. Δ΄ Τουρκοκρατία 1669-1812. Η οικονομική άνοδος και ο φωτισμός του γένους, Θεσσαλονίκη 1973
Βερροιώτης Ευ. Θ., Ο Αλή Πασσάς των Ιωαννίνων, Ερμούπολη Σύρου 1881
Βέτσιος Ε. Λ., «Αξιώσεις του Αλή πασά των Ιωαννίνων στην περιοχή του Αμβρακικού κόλπου στα τέλη του 18ου αιώνα», ΚΖ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο 26-28 Μαΐου 2006, Πρακτικά, τ. Α΄, Θεσσαλονίκη 2007, 89-111
Βιγγοπούλου Ιόλη (εισαγωγή), Ο Αλή Πασάς όπως τον γνώρισα. Οι μαρτυρίες δύο ταξιδιωτών. (Peter Oluf Brøndsted Οι συνομιλίες του συγγραφέα με τον Αλή πασά των Ιωαννίνων το φθινόπωρο του 1812, με ορισμένα λεπτομερή στοιχεία για την Ήπειρο και τους Αλβανούς του τωρινού καιρού – Teodore Lyman Επίσκεψη στα Ιωάννινα και στον Αλή Πασά), Ιωάννινα 2006
Βλαντής Σπυρίδων, Δράσις του Ιωάννου Καποδίστρια εν Λευκάδι (1807), Αθήνα 1911
Γιαννακοπούλου Ελένη, «Ο Αλή πασάς και η Πάργα (1797-1819). Τα δάση της Ηπείρου», Αφιέρωμα στον Αντώνη Αντωνακόπουλο, επιμ. Καίτη Αρώνη-Τσίχλη, Αθήνα 1997, 449-484
Δαβάλας Δ., Μία σκιαγραφία του Αλή Πασά και του κράτους του, Αθήνα 1980
Δουμάς Α., Αλή Πασάς, Αθήνα 2002
Επτάνησος Πολιτεία (1800-1807): τα μείζονα ιστορικά ζητήματα, Γ.Α.Κ. Αρχεία Νομού Κερκύρας, Κέρκυρας 2001
Επτάνησος Πολιτεία (1800-1807). Το πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, Τα πρακτικά του συνεδρίου «Επτάνησος Πολιτεία (1800-1807)», 200 χρόνια από την ίδρυσή της (1800-2000), Αργοστόλι, 28-31 Οκτωβρίου 2000, επιμ. Γ. Ν. Μοσχόπουλος – Γ. Σ. Μπάλλας, Αργοστόλι 2003
Ευαγγελίδης Τρ., Ιστορία του Αλή πασά του Τεπελενλή σατράπου της Ηπείρου (1741-1822), Αθήνα 1896
Ζερλέντης Π., Συνθήκη Επτανησίων και Αλή πασσά έτει 1803, Αθήνα 1921
Ηλίας Β. Βασιλάς. Άπαντα, επιμέλεια Νίκος Δ. Καράμπελας, Πρέβεζα 2012
Θεμέλη-Κατηφόρη Δέσποινα, «Ο Σπυρίδων Βεντούρας και η αντιδικία του με τον Αλή πασά», Επτανησιακή Πρωτοχρονιά 1 (1960), 203-215
Καιροφύλας Κ., Ο Αλή πασάς, Εβδομαδιαία Παγκόσμιος Φιλολογική Εγκυκλοπαίδεια, Κυριακή 3 Ιουνίου 1934 (ανάτυπο)
Κούκου Ελένη, «Ο Ι. Καποδίστριας και το πρώτο πανιόνιο και πανελλήνιο ενωτικό κίνημα στη Λευκάδα το 1807», Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου «Επτανησιακού Πολιτισμού» (Λευκάδα, 3-8 Σεπτεμβρίου 1984), «Πολιτισμικές επαφές στα Επτάνησα και αναμεταδόσεις στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο, 16ος-20ός αι.», Αθήνα 1991, 296-309
Κούκκου Ελένη Ε., Ιστορία των Επτανήσων. Από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία. Πρωτες διπλωματικές ενέργειες του Ιωάννου Καποδίστρια, Αθήνα 19993
Κουνιάκης Δημοσθένης Α., «Ο Καποδίστριας και η συγκέντρωση των αρματολών στο Μαγεμένου στη Λευκάδα τον Ιούλιο του 1807», Επετηρίς Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών 1 (1971), 20-32
Λαμπρίδης Ι., Ηπειρωτικά Μελετήματα Β΄, Ιωάννινα 1971
Λάσκαρη-Μπάλλα Νίκη, «Τα νησιά του Ιονίου, καταφύγιο των αγωνιστών της Ελευθερίας στα χρόνια της Επτανήσου Πολιτείας (1800-1807) (Ανέκδοτα έγγραφα για τον κλεφταρματολό του Βάλτου Γιωργοθώμο και οικογένειες άλλων αγωνιστών στην Κεφαλονιά)», Πρακτικά Η΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου, τ. ΙΙΙ, Κύθηρα 2009, 239-256
Λουκάτος Σπ. Δ., Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η Επτάνησος Πολιτεία, Αθήνα 1959
Μαυρογιάννης Γερ. Ε., Ιστορία των Ιονίων νήσων αρχομένη τω 1797 και λήγουσα τω 1815, ττ. 1-2, Αθήνα 1889
Μαχαιράς Κ., Λευκάς και Λευκάδιοι επί αγγλικής προστασίας (1810-1864), Κέρκυρα 1940
Μαχαιράς Κ. Γ., Πολιτική και διπλωματική ιστορία της Λευκάδος (1797-1810), ττ. Α΄-Β΄, Αθήνα 1954
Μελάς Σπ., Το λιοντάρι της Ηπείρου. Αλή πασάς και Σούλι, Αθήνα 1972
Μιχαηλάρης Π., «Η ιταλική παρουσία στην αυλή του Αλή πασά (τέλη 18ου-αρχές 19ου αιώνα)», L’Adriatico: incontri e separazioni (XVIII-XIX secolo), Atti del Convegno Internazionale di Studi, Corfù, 29-30 aprile 2010, a cura di Francesco Bruni e Chryssa Maltezou, Venezia – Atene 2011, 123-136
Μουφίτ Α., Αλή Πασάς ο Τεπελενλής 1744-1822, μτφ. Α. Ν. Ιορδάνογλου, Ιωάννινα 1980
Νικολαΐδης Κλ., «Ο ανταγωνισμός Γαλλίας και Αγγλίας εν Ηπείρω και Αλβανία προ της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Το μέρος ο διεδραμάτισεν εν αυτώ ο Αλή Πασάς Τεπελενλής –Το σχέδιον του Μεγάλου Ναπολέοντος περί αποβάσεως – Η αλληλογραφία του εις Ελλάδα μετά του Πουκεβίλ», Ηπειρωτικά Χρονικά 1 (1926), 41-52
Ο Αλή πασιάς. Collection de monuments pour servir a l’étude de la langue néo-hellénique. No 18 Généalogoe d’Ali pacha, Paris 1871
Παναγιωτόπουλος Β., «Η ελληνόφωνη επιστολογραφία στο αρχείο του Αλή Πασά», Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά 8 (2006) (= Πρακτικά του επιστημονικού συμποσίου Νεοελληνική Επιστολογραφία (16ος – 19ος αι.), 269-286
Παπασταύρος Α. Γ., Αλή πασάς από λήσταρχος ηγεμόνας, ττ. 1-2, Ιωάννινα 2013
Πλόμαρ Ο., Το διαμάντι των Ιωαννίνων. Αλή Πασάς 1741-1822, Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννενα 1987
Πουλίτσας Π. Η., «Έγγραφα Αλή πασά», Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος 8 (1922), 396-605
Πρωτοψάλτης Εμμ., «Πολιτικαί διαπραγματεύσεις και συνθήκαι μεταξύ Επτανήσου Πολιτείας και Αλή Πασά», Πρακτικά Γ΄ Πανιονίου Συνεδρίου 23/29 Σεπτεμβρίου 1965, τ. Α, Αθήνα 1967, 329-352
Πρωτοψάλτης Εμμ., «Συμβολή εις την ιστορίαν Πρεβέζης και Πάργας (1798-1802)», Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος 11 (1956), 59-77
Ράδος Κ. Ν., «Οι Σουλιώται και οι αρματολοί εν Επτανήσω», Παρνασσός 12 (1916), 31-108
Ροντογιάννης Π. Γ., Ιστορία της νήσου Λευκάδος, ττ. Α-Β, Αθήνα 2006
Σβορώνος Ν. Γ., «Έγγραφα αναφερόμενα εις τους εν Λευκάδι κλέφτας και αρματολούς», Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου 1 (1939), 105-123
Σιορόκας Γ. Α., Η εξωτερική πολιτική του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Από το Τίλσιτ στη Βιέννη, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα 1999
Σκιώτης Δ., «Από ληστής πασάς. Πρώτα βήματα στην άνοδο του Αλή πασά των Γιαννίνων (1750-1784)», Θησαυρίσματα 6 (1969), 256-290
Σφέτας Σπ., «Η παρουσία των Ρώσων στα Επτάνησα (1779-1807): όψεις της βαλκανικής πολιτικής της Ρωσίας από την άφιξη του Ušakoc στα Επτάνησα μέχρι τη συνθήκη του Tilsit (1807)», Κεφαλληνιακά Χρονικά 10 (2005), 457-484
Τάρλε Ευγένιος, Ο ναύαρχος Ουσακώφ στα Ιόνια νησιά, Αθήνα 2002
Τσίτσας Α. Χ., Το ρωσικό προξενείο της Βενετίας και η Κέρκυρα (1800-1802), Κέρκυρα 2001
Τσοποτός Δ., «Ανέκδοτος αλληλογραφία του Βελή πασά υιού του Αλή πασά Τεπελενλή», Παρνασσός 14 (1914), 39-63
Τσουγκαράκη Ελένη, «Όψεις της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής του Αλή πασά», Ο Ερανιστής 19 (1993), 136-187
Ψιμούλη Βάσω, Σούλι και Σουλιώτες, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Αθήνα 1998
Ψιμούλη Βάσω, «Οι Σουλιώτες στα Επτάνησα», Τα Ιστορικά τχ. 38 (Ιούνιος 2003), 27-48Anoyatis – Pelé D., Inventaire de la correspondance des consuls français à Corfou de 1713 à 1901, Corfou 1993
Anoyatis – Pelé D., Inventaire de la correspondance des consuls français à Zante (1670-1859), à Cerigo (1724-1775) et du vice-consul à Cèphalonie (1803-1806), Corfou 1997
Bratsini C., Storia di Ali Tebelen pascià di Ianina, Milano 1829
Brøndsted P. O., Interviews with Ali Pacha, Athens 1999
De Beauchamp A., The life of Ali Pacha of Jannina, late vizier of Epirus, surnamed Aslan, or the Lion, London 1823
De Bosset C.P., Η Πάργα και τα Ιόνια νησιά, Αθήνα-Γιάννενα 2000
De Crispan Diego S., Ali Tébelen pacha de Janina, Bruxelles 1857
De Vaudoncourt G., Memoirs on the Ionian islands, considered in a commercial, political and military point of view in which their advantages of position are described, as well as their relations with the greek continent, including the life and character of Ali Pacha the present ruler of Greece, London 1816
Dimitropoulos D., «Aspects of the working of the fiscal machinery in the areas ruled by Ali Paşa», Ottoman rule and the Balkans, 1760-1850. Conflict, transformation, adaptation, Proceedings of an international conference held in Rethymno, Greece, 13-14 December 2003, ed. By Antonis Anastasopoulos and Elias Kolovos, Rethymno 2007, 61-72
Dontas Domna, «Les Îles Ioniennes: la Convention de 1800 et le Traité de 1815», Balkan Studies 40.2 (1999), 249-279
Fleming K.E., Αλή Πασάς. Ο μουσουλμάνος Βοναπάρτης, Αθήνα 2000
Godo S., Ali Pascià di Tepelena, Lecce 1997