Εύα Σικελιανού: ο εκκεντρικός βίος της αμερικανίδας που λάτρεψε την αρχαία Ελλάδα και παντρεύτηκε τον Άγγελο Σικελιανό

Ερωτεύτηκε γυναίκες, λάτρεψε την Αρχαία Ελλάδα, παντρεύτηκε τον Άγγελο Σικελιανό και αναβίωσε μαζί του τις Δελφικές Εορτές. Η ζωή της Εύας Πάλμερ Σικελιανού θα μπορούσε να είναι μυθιστόρημα.

Αθήνα, Αύγουστος του 1906: Τρεις αινιγματικές, παράδοξες φιγούρες σπάνιας κομψότητας περιφέρονται στην πόλη φορώντας αρχαιοελληνικούς χιτώνες και σανδάλια. Οι κάτοικοι τις περιτριγυρίζουν με περιέργεια. Είναι ο Ρέιμοντ Ντάνκαν, αδελφός της περιβόητης χορεύτριας Ιζαντόρα Ντάνκαν, με τη Ελληνίδα σύζυγό του, Πηνελόπη, αδελφή του ποιητή Άγγελου Σικελιανού, και την εκκεντρική Αμερικανίδα φίλη τους, Εύα Πάλμερ, που σύντομα θα παντρευτεί τον ποιητή και θα δεθεί στο όραμά του να αναβιώσει τις Δελφικές Εορτές.

“Τη θυμούμαι σαν να είναι σήμερα” έγραψε για εκείνη ο Γιάννης Τσαρούχης. “Φορούσε ένα κοντό, μάλλον λίγο πιο κάτω από το γόνατο, δωρικό χιτώνα από πυρόξανθο μαλλί, ίδιο χρώμα με τα μαλλιά της. Είχε μια μακριά πλεξίδα και το ρόδινο ανοιχτό δέρμα της ήταν γεμάτο φακίδες. Ο Φώτης Κόντογλου την παρομοίαζε σαν σουλούπι με τον Άγιο Γιάννη τον Πρόδορμο, τον μεταβυζαντινό, εξαιτίας του ότι κι αυτός φορούσε ένα κοντό χιτώνα από γούνα. Ειχε ένα σεμνό και αυστηρό μαζί τρόπο να τραβά προς τα κάτω το χέρι όταν πήγαινες να της το φιλήσεις. Κάθε φορά που τη συναντούσα στο δρόμο, πεζή ή μέσα σε ένα ανάλαφρο μαύρο φορτάκι, ανάλαφρο σαν αρχαϊκό άρμα, είχα τη χαρά των παιδιών που αντικρίζουν ένα σπάνιο πουλί”.

Η Εύα Πάλμερ γεννήθηκε στo Gramercy Park στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης το 1874. Γονείς της ήταν ο Κόρτλαντ Πάλμερ και η Κάθριν Μπένετ, εκλεκτικιστές διανοούμενοι που προωθούσαν τη φιλελεύθερη σκέψη, την αντισυμβατική εκπαίδευση και την ελεύθερη εξερεύνηση της μουσικής, του θεάτρου και της λογοτεχνίας. Οπαδός του Αμερικανού φιλοσόφου Έμερσον και λάτρης του ελεύθερου πνεύματος, ο Κόρτλαντ Πάλμερ συγκέντρωνε στο σπίτι του τα πιο φωτισμένα μυαλά της εποχής του, από κάθε θρησκεία και εθνικότητα. Καθώς η μουσική είχε κεντρικό ρόλο στη ζωή της μητέρας τους, όλα τα αδέλφια Πάλμερ ενθαρρύνθηκαν να ασχοληθούν με αυτή. Η Εύα θα μελετούσε αργότερα μουσική θεωρία και τα χορικά της αρχαίας τραγωδίας.

Σπούδασε λογοτεχνία και θέατρο, εγκατέλειψε ωστόσο τις σπουδές της πριν πάρει πτυχίο, επιλέγοντας να ζήσει με τον αδελφό της στη Ρώμη για ένα χρόνο. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Νεϊγί-σιρ-Σεν, κοντά στο Παρίσι. Εκεί τελειοποίησε τα γαλλικά της, παρακολούθησε θέατρο και συμμετείχε σε αυτοσχέδιες παραστάσεις σε γιορτές στον κήπο της εφηβικής της φίλης και ερωμένης, Νάταλι Μπάρνεϊ, με την οποία είχε μια πολυτάραχη σχέση που κράτησε δεκαετίες. Σε μία από αυτές τις γιορτές η Πάλμερ ερμήνευσε μαζί με τη συγγραφέα Κολέτ το ”Διάλογος το ηλιοβασίλεμα” του Πιερ Λουί.

Την ίδια περίοδο γνωρίστηκε με τη θρυλική ηθοποιό Σάρα Μπερνάρ. Κατά τη διαμονή της στο Παρίσι η Πάλμερ γνώρισε και τον Ρέιμοντ Ντάνκαν, αδελφό της πρωτοποριακής χορεύτριας Ιζαντόρα Ντάνκαν, και την Ελληνίδα σύζυγό του, Πηνελόπη, αδελφή του Άγγελου Σικελιανού. Η Πηνελόπη θα μυήσει την Εύα Πάλμερ στην ελληνική παραδοσιακή τέχνη του αργαλειού. Με την ελπίδα να μπορέσουν να αναπαραγάγουν την ποιότητα των αυθεντικών αρχαίων ελληνικών ενδυμάτων, οι τρεις τους κατασκεύασαν έναν αργαλειό και γρήγορα άρχισαν να υφαίνουν χιτώνες για τους ίδιους και να τους φορούν. Έτσι η Πάλμερ εγκαταλείπει την σύγχρονη ενδυμασία και αρχίζει να φορά τις χλαμύδες και τα δερμάτινα σανδάλια που έφτιαχνε η ίδια.

Από την άλλη, η Πηνελόπη απάγγελλε και τραγουδούσε ποιήματα του αδελφού της, κάτι που κίνησε επίσης το ενδιαφέρον της Εύας, η οποία επίσης είχε πάθος για τη βυζαντινή μουσική. Θέλησε να μάθει περισσότερα και να συναντήσει τον Σικελιανό. Έτσι η παράξενη αυτή συντροφιά πήρε τις χλαμύδες, τα σανδάλια και τον αργαλειό της και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα στους πρόποδες του Υμηττού. Σύντομα γίνονται περιβόητοι. Βοηθά και η παρουσία της Ιζαντόρα Ντάνκαν, διάσημη για τον ιδιαίτερο χορό της, την οποία η Nelly’s φωτογραφίζει στην Ακρόπολη.

”Τον είδα για πρώτη φορά να στέκεται στον καυτό ήλιο έξω από την πόρτα μου… Ακόμη και όταν πέρασε μέσα από τη ζώνη του φωτός στο κέντρο του δωματίου προς τη σκιά της άκρης διατηρούσε τη λάμψη” γράφει η Εύα για την πρώτη φορά που συνάντησε τον όμορφο σαν Έλληνα θεό νεαρό ποιητή Άγγελο Σικελιανό, που ήταν ο αγαπημένος των αθηναϊκών λογοτεχνικών κύκλων.

Ο ποιητής ενθουσιάζεται με αυτή τη γοητευτική εκκεντρική γυναίκα, μεγαλύτερή του σε ηλικία και ήδη μυημένη βαθιά στην τέχνη. Μετά το ταξίδι του στη Βόρεια Αφρική, όπου γράφει τον “Αλαφροΐσκιωτο”, που τον καθιερώνει, θα γυρίσει και θα φύγει μαζί της για την Αμερική, όπου και θα παντρευτούν.

Από το 1907, μετά το γάμο της, η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού θα ζήσει στην Ελλάδα και το 1909 θα γεννήσει τον Γλαύκο, το μοναδικό παιδί του ποιητή.

Το ζευγάρι έχτισε στα τέλη της δεκαετίας του 1910 ένα υπέροχο εξοχικό σπίτι στις Συκιές Κορινθίας.

Μέσα από τις μεταξύ τους συζητήσεις για τον πολιτισμό και την ειρήνη τέθηκαν και οι βάσεις για την αναβίωση του δελφικού ιδεώδους και των Δελφικών Εορτών. Σκοπός του ζευγαριού ήταν να φέρουν διαφορετικούς ανθρώπους μαζί και με μέσο την τέχνη τη μουσική το χορό και το θέατρο να διαδώσουν το μήνυμα της αρμονίας ανάμεσα σε ανθρώπους διαφορετικών εθνικών, θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων.

Οι πρώτες Δελφικές Εορτές, που διοργανώθηκαν από το ζεύγος Σικελιανού στους Δελφούς, άρχισαν στις 9 Μαΐου 1927, με εκδηλώσεις που απλώνονταν σε αρκετές ημέρες και συμπεριελάμβαναν ομιλίες, παραστάσεις αρχαίου δράματος αλλά και εκθέσεις λαϊκής τέχνης. Η Εύα Πάλμερ ξόδεψε την περιουσία που είχε κληρονομήσει από τους γονείς της, και επιπλέον εξασφάλισε δάνεια για τη χρηματοδότηση του σχεδίου. Ανέλαβε την παραγωγή για τη θεατρική παράσταση ”Προμηθέας Δεσμώτης”. Σκηνοθέτησε την παράσταση, εκπαίδευσε το χορό της τραγωδίας, έφτιαξε τις μάσκες και ύφανε η ίδια όλες τις ενδυμασίες των ηθοποιών.

“Την Εύα Σικελιανού μπορούσε να δει κανείς, αν ξυπνούσε πολύ πρωί, να κάνει πρόβες στο αρχαίο θέατρο για τον ‘Προμηθέα’. Η πρόβα άρχιζε πολύ πριν ανατείλει ο ήλιος και σταματούσε λίγο μετά την ανατολή” γράφει ο Γιάννης Τσαρούχης. Η Σικελιανού αγαπούσε τα αγγεία. Ήθελε να κάνει τη χορεύτρια έμψυχη εικόνα των ερυθρόμορφων αγγείων. Αντέγραφε πολλές στάσεις ολόιδιες και τις συνέδεε μεταξύ τους ή με ένα απλό βάδισμα ή στο ρυθμό του μπάλου ή του συρτού. Η ίδια, φανατική θαυμάστρια του ποιητή, συνήθιζε να λέγει: “Μα εγώ δεν είμαι τίποτα! Έχω ένα πρακτικό πνεύμα που μου επιτρέπει να πραγματοποιώ επειδή είμαι Αμερικανίδα. Ό,τι πραγματικά μεγάλο υπάρχει στην προσπάθειά μας προέρχεται από αυτόν”.

Πίστευε στους σκοπούς της και στην ανωτερότητα του ανθρώπου και για όλα τα παραστρατήματά τους είχε μια δικαιολογία. Όταν έμαθε κάποτε πως ο κηπουρός της την κατάκλεβε, δεν τον απέλυσε, αλλά του αύξησε το μισθό και του χάρισε και ένα κοστούμι, λέγοντας ότι μόνο η μεγάλη φτώχεια μπορούσε να τον οδηγήσει σε μια τέτοια ανυπόληπτη πράξη.

Οι δεύτερες Δελφικές Εορτές, πάντα με τη συμμετοχή της, έγιναν το 1930. Όμως οι διάφορες δυσκολίες που ακολούθησαν και τα μεγάλα οικονομικά χρέη που δημιούργησαν οι διοργανώσεις οδήγησαν στην πώληση του σπιτιού στις Συκιές και την ανάγκασαν να φύγει από την Ελλάδα. Επέστρεψε στην Αμερική και συνέχισε εκεί τη δράση της ως σκηνοθέτρια, χορογράφος, δασκάλα θεάτρου και αρχαίας τραγωδίας, την ίδια στιγμή που ποωθούσε με πάθος το έργο του Άγγελου Σικελιανού. Ο γάμος της με τον Σικελιανό ωστόσο ακυρώθηκε το 1934 και ο ποιητής αργότερα ξαναπαντρεύτηκε στην Ελλάδα με την Άννα Καραμάνη. Η Πάλμερ και ο Σικελιανός, παρ’ όλα αυτά, συνέχισαν να αλληλογραφούν και παρέμειναν καλοί φίλοι. Στην Κατοχή θα αγωνιστεί για τη συγκέντρωση βοήθειας για τη δοκιμαζόμενη Ελλάδα, ενώ η ίδια θα συνεχίσει να ενισχύει οικονομικά τον ποιητή και τη δεύτερη σύζυγό του. Το 1950 η Εύα σχεδίαζε την επιστροφή της στην Ελλάδα και την αναβίωση των Δελφικών Εορτών. Την πρόφτασε ο θάνατος του ποιητή το 1951. Ωστόσο, την επόμενη χρονιά η Εύα θα πραγματοποιήσει το ταξίδι που τόσο περίμενε για τελευταία φορά.

Η Εύα Πάλμερ επέστρεψε στην Ελλάδα την άνοιξη του 1952 ουσιαστικά για να πεθάνει. Δύο εβδομάδες μετά την άφιξή της υπέστη ένα μοιραίο εγκεφαλικό επεισόδιο ενώ παρακολουθούσε μία θεατρική παράσταση στην αναβίωση των Δελφικών Εορτών και έσβησε σε ηλικία 77 ετών. Σύμφωνα με την επιθυμία της, τάφηκε στους Δελφούς δίπλα στον Άγγελο Σικελιανό. “Είδα τον τάφο της στους Δελφούς” έγραψε ο Γιάννης Τσαρούχης. “Μια γαλήνη έβγαινε από αυτόν τον τάφο και κάτι σαν ελπίδα. Αυτά τα ίδια πράγματα που σου έδινε η ίδια όταν ζούσε”.

Μιχάλης Αργυρόπουλος

Πηγή

Άρωμα Λευκάδας: δυο δικες μας παρατήσεις για το άρθρο.
1) Δεν γίνεται καμιά αναφορά για τη ζωή του ζεύγους στη Λευκάδα τόσο στο πατρικό σπίτι του Σικελιανού όσο και στο νησάκι του Άη Νικόλα.
2) Ο Άγγελος Σικελιανός θάφτηκε στο πρώτο νεκροταφείο Αθηνών όχι στους Δελφούς.