Ζοζέ Σαραμάγκου: Περί τυφλότητος

«Ένα βιβλίο πρέπει να είναι ένα τσεκούρι που σπάει την παγωμένη θάλασσα μέσα μας» έλεγε ο Καφκα.

Το βιβλίο του Ζοζέ Σαραμάγκου «Περί Τυφλότητος» είναι κυριολεκτικά ένα τέτοιο βιβλίο. Αλληγορικό, σοκαριστικό, με σκληρές εικόνες για έναν κόσμο που τυφλώνεται, που χάνει την ανθρωπιά του, που ξυπνούν τα πιο άγρια ένστιχτα του, που καταρρέει και χάνει κάθε ίχνος αξιοπρέπειας και πολιτισμού.

Η ιστορία ξεκινάει σε μια πόλη που δεν ονομάζει ο συγγραφέας όταν μια ανεξήγητη μαζική επιδημία τυφλώνει τον ένα μετά τον άλλον τους κατοίκους. Μέσα στον πανικό που ακολουθεί, η κυβέρνηση αποφασίζει τον εγκλεισμό των τυφλών σε ένα φρουρούμενο, αχρηστευμένο φρενοκομείο προσπαθώντας να περιορίσει τη μετάδοση της επιδημίας.

Και τότε ανοίγει η πόρτα της κόλασης. Ο αποκλεισμός και η προσπάθεια επιβίωσης με κάθε τρόπο, ξυπνά τη θηριωδία, τη δυσοσμία και τη σαπίλα της κοινωνίας που καταρρέει, συμπαρασύροντας κάθε έννοια ανθρωπιάς και αλληλεγγύης.

Και μέσα σε όλους τους τυφλούς μια γυναίκα, η μόνη που βλέπει, που ακολουθεί τον άντρα της στην απομόνωση παριστάνοντας την τυφλή, βλέπει τη φρίκη και μας μεταφέρει όλα όσα διαδραματίζονται.

«Αν δεν είμαστε ικανοί να ζήσουμε εντελώς σαν άνθρωποι τουλάχιστον ας κάνουμε ότι μπορούμε να μην ζούμε εντελώς σαν ζώα», λέει δια στόματός της ο συγγραφέας.

Και αλλού:

«Το μοναδικό θαύμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να συνεχίσουμε να ζούμε, είπε η γυναίκα του γιατρού, να υποστηρίζουμε την εύθραυστη ζωή μας μέρα με τη μέρα, σαν να ‘ναι όντως τυφλή και δεν ξέρει που να πάει, ίσως να είναι όντως τυφλή και πράγματι δεν το ξέρει, παραδόθηκε στα χέρια μας αφού μας έκανε ευφυείς και τη φέραμε ως εδώ, Μιλάς σαν να είσαι κι εσύ τυφλή, είπε η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά, Κατά κάποιον τρόπο είναι αλήθεια, είμαι τυφλή απ’ τη δική σας τυφλότητα, ίσως να μπορούσα ν’ αρχίσω να βλέπω καλύτερα αν ήμασταν περισσότεροι αυτοί που βλέπουμε, Φοβάμαι ότι είσαι σαν το μάρτυρα που ψάχνει το δικαστήριο όπου έχει κλητευθεί χωρίς να ξέρει από ποιόν, και όπου θα πρέπει να καταθέσει ούτε και ξέρει τι, είπε ο γιατρός, Ο χρόνος τελειώνει, η σαπίλα απλώνεται, οι αρρώστιες βρίσκουν τις πόρτες ανοιχτές, το νερό εξαντλείται, η τροφή έγινε δηλητήριο, αυτή θα είναι η πρώτη κατάθεση, είπε η γυναίκα του γιατρού, Και η δεύτερη, ρώτησε η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά, Ας ανοίξουμε τα μάτια μας»

Αλλά δεν θα σας κουράσω άλλο. Το βιβλίο του Ζοζέ Σαραμάγκου,για το οποίο πήρε το Νόμπελ λογοτεχνίας το 1998, είναι μια κραυγή απελπισίας, ένα σπουδαίο έργο, ένα βιβλίο ικανό να σε ταρακουνήσει, να σε κάνει να αναρωτηθείς τι αξία έχει ο άνθρωπος σε μια κοινωνία τυφλών που κανείς δεν βλέπει, δεν μπορεί να δουλέψει, να παράγει νερό και ηλεκτρισμό, τι αξία έχει η τέχνη κι ο πολιτισμός όταν δεν υπάρχουν μάτια να τον εκτιμήσουν και τι αξία έχει το χρήμα σε μια τέτοια αποδεκατισμένη κοινωνία…

«Γιατί τυφλωθήκαμε, Δεν ξέρω, ίσως μια μέρα να καταφέρουμε να μάθουμε το λόγο, Θέλεις να σου πω αυτό που νομίζω, Λέγε, Νομίζω ότι δεν τυφλωθήκαμε, νομίζω ότι είμαστε τυφλοί, Τυφλοί που βλέπουν, Τυφλοί που δεν βλέπουν, κι ας βλέπουν».

Επιμέλεια: Ελένη Μ. Ματαράγκα