Η επέτειος του 1821 και η έννοια της ελευθερίας, μέσα από δύο παραδείγματα: Ζαμπέλιος – Βαλαωρίτης

Της Χαράς Παπαδάτου-Γιαννοπούλου

Πολλά γράφονται καί λέγονται γιά τήν μεγάλη ἐπέτειο πού μᾶλλον κανένας ἐκτός ὀλίγων ἐξαιρέσεων, δέν ἔχει κατανοήσει  πλήρως τήν σημασία της. Καί εἶναι λογικό. Ἡ Ἑλλάδα τοῦ σήμερα εἶναι μιά προσκυνημένη Χώρα, πού ἀδυνατεῖ νά κατανοήσει τήν ἔννοια τῆς ἀνεξαρτησίας καί τῆς ἐλευθερίας, ὄντας ἐθελουσίως ὑπόδουλη σέ διάφορους ἠλίθιους –ισμούς, οἰκονομικούς καί πολιτικούς, πού μετατρέπουν τούς ἀνθρώπους σέ ὑπάκουα πρόβατα.

Σέ συνάρτηση μάλιστα μέ τήν κατάργηση, κατά τήν μεταπολίτευση τῆς παιδείας, καί τήν ἐξάπλωση τοῦ ἀναλφαβητισμοῦ σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς, εἶναι αὐτονόητα αὐτά που συμβαίνουν. Δέν ἔχουμε λοιπόν νά περιμένουμε τίποτε ἀπό τόν σύγχρονο ἑλληνισμό τοῦ μακιάτο καί τῆς πολιτικῆς ἴντριγγας. 

Καί αὐτό φαίνεται ἀπό τό ὅτι, τόσον γενικῶς ὅσον καί τοπικῶς, δέν ἔχει στήν οὐσία ἑτοιμασθεῖ τίποτε τό οὐσιῶδες γιά τήν ἐπέτειο αὐτή καί μᾶλλον εἶναι μιά ἐνοχλητική δουλειά πού κάπως πρέπει νά τήν διεκπεραιώσουμε.

Οἱ ἔλληνες ὅμως τῆς τουρκοκρατουμένης Ἑλλάδας εἶχαν συνείδηση  τῆς ξένης κατοχῆς καί μέσα τους ἦταν ἐλεύθεροι καί γνώριζαν πολύ καλά τήν ἔννοια τῆς ἀνεξαρτησίας καί τῆς ἐλευθερίας  γιά τήν ὁποία ἔχυσαν πολύ αἶμα. Κάτι πού ἐμεῖς σήμερα  δέν τό κατανοοῦμε  καί ἀνεχόμαστε ὁποιαδήποτε ξένη κατοχή ἀδιαμαρτύρητα. 

Σύγχρονος πολιτισμός γάρ.

Στήν ἔννοια ἀκριβῶς τοῦ αἰσθήματος τῆς ἐλευθερίας κάτω ἀπό τόν ζυγό, θά ἤθελα νά ἀναφερθῶ σέ δύο παραδείγματα ἀπό τήν τοπική μας ἱστορία. Πῶς συμπεριφέρθηκαν δύο μεγάλα ὀνόματα τοῦ νησιοῦ μας ἔναντι τῶν κατακτητῶν Ἄγγλων, πού σύμμαχοι ὄντες τῶν Τούρκων τιμωροῦσαν σκληρά κάθε κίνηση τῶν Ἑλλήνων τῆςἙπτανήσου  ὑπέρ τῆς Ἐλλάδας καί τοῦ ἀγῶνα της: Τοῦ Ἰωάννου Ζαμπελίου καί τοῦ Ἀριστοτέλη Βαλαωρίτη. Παραθέτω τίς ἱστορικές αὐτές μαρτυρίες χωρίς περαιτέρω σχόλια.

Ἰωάννης Ζαμπέλιος

(Τό ἀπόσπασμα εἶναι ἀπό τό βιβλίο τοῦ Κ. Μαχαιρᾶ, Ἡ Λευκάς 1700 -1864, σελ. 95, 96, 97).

«……Οὕτω εἶχον τά πράγματα ἐν Λευκάδι, ὅτε ὁ Ἰωάννης Ζαμπέλης, ἡ ψυχή τῆς ἐν τῇ νήσῳ Φιλικῆς Ἑταιρίας, ἐλάμβανεν ἐκ Τεκέ σημείωμα τοῦ Μάρκου Μπότσαρη, καλοῦντος ἕνα τῶν Φιλικῶν εἰς συνέντευξιν. Τήν ἰδίαν νύκτα ὁ ὡς ἄνω πιστός Φιλικός Εὐστάθιος Ἀθηνιώτης, ἤ Γελαδούλης διεπεραίωσε τόν Ζαμπέλην διά τοῦ μονοξύλου του εἰς Σάλτενην, ἔνθα ὁ Μπότσαρης τῷ ἀνεκοίνωσεν, ὅτι τό Σούλι, ἡ ἀγαπητή του πατρίς, ἐπολιορκεῖτο στενῶς ὑπό τοῦ Σουλτανικοῦ στρατεύματος, ὅτι οὗτος, ἐξελθών κρύφα, εἶχε κατορθώσει νά φθάσῃ μέχρι τοῦ Τεκέ, ἵν᾿ ἀγοράσῃ τρόφιμα καί τά εἰσαγάγῃ διά τῆς αὐτῆς ὁδοῦ καί ὅτι πρός τοῦτο εἶχεν ἀνάγκην χρημάτων. Ὁ Ζαμπέλης, κατενθουσιασθείς ἐκ τῆς θέας τοῦ ἥρωος ἐκείνου καί  τῆς ἀπερίττου ἀφηγήσεως τῶν κατορθωμάτων του, ἐδήλωσεν, ὅτι τά χρήματα θά τά ἔφερεν αὐτός οὗτος τήν ἑπομένην νύκτα, ἀλλ᾿ ἵνα μή ἐπανέλθῃ πλέον εἰς Λευκάδα, διότι θά ἠκολούθει τόν Μάρκον Μπότσαρην ὡς πολεμιστής. «Δέν εἶναι αὐτή ἡ δουλειά σου, κύρ Γιαννάκη – τῷ ἀπήντησεν ὁ Μπότσαρης – τήν Πατρίδα τήν ὑπηρετεῖς καλύτερα εἰς τήν Λευκάδα». Ὁ Ζαμπέλης ὑπέκυψε δυσθύμως, ἐπέστρεψεν εἰς Λευκάδα καί ἐνεργήσας ἔρανον, αὐτός μέν κατέβαλε 200 Δίστηλα, ὁ Σούνδιας 150, ὁ Χαλικιόπουλος 150, ὁ Βαφέας καί ἄλλοι μικρότερα ποσά καί οὕτω συνελέγησαν 700 Δίστηλα, τά ὁποῖα παρέλαβεν ὁ Μάρκος Μπότσαρης. Ὁ φοβερός Τέμπλ, μαθών τά τοῦ ἐράνου, ὑπωπτεύθη ἀμέσως τόν Ζαμπέλην. Ἐξετάσας, ἔμαθεν, ἐπίσης, ὅτι πρό ὀλίγων ἡμερῶν ὁ ἐκ Κεφαλληνίας Μιχαήλ Πανᾶς, θέλων νά προσβάλῃ τήν Πρέβεζαν, εἶχεν ἔλθει κρυφίως εἰς Λευκάδα, συνεννοήθη μετά τοῦ Ζαμπέλη καί ἔλαβε παρά τούτου 50 Λευκαδίους καί πολεμοφόδια, ἐπί πλέον, ἐπληροφορήθη, ὅτι ὁ Ζαμπέλης συνεννοεῖτο καί μετά τῶν Σουλιωτῶν. 

Συλλαμβάνεται αὐτοστιγμεί ὁ Ζαμπέλης ἐντός τοῦ Εἰσαγγελικοῦ γραφείου του, κλείεται εἰς τάς φυλακάς καί τήν ἑπομένην προσάγεται ἐνώπιον τοῦ Τέμπλ. Χωρίς νά δώσῃ καιρόν εἰς τοῦτον νά τῷ ἀπευθύνῃ μομφήν, ἤ ἁπλῆν τινα ἐρώτησιν, ὁ Ζαμπέλης, ἀτενίσας τόν Τέμπλ μέ βλοσυρόν βλέμμα: 

«Γνωρίζω – τῷ λέγει – διατί κατηγοροῦμαι. Δέν ἀρνοῦμαι, ὅτι ἐπιθυμῶ διακαῶς τήν Ἐλευθερίαν τοῦ Ἔθνους μου καί εὔχομαι καί συμπράττω εἰς ὅ,τι δύναμαι νομίμως ὑπέρ τῆς εὐοδώσεως τοῦ ἀγῶνος μας, τόν ὁποῖον  θεωρῶ Ἱερόν. Ἐπί τούτῳ οὐδείς δύναται νά μέ κατακρίνῃ, πολύ δέ ὀλιγώτερον εἷς Ἄγγλος, ὡς ὑμεῖς, ἀνήκων, δηλαδή, εἰς τό Ἔθνος ἐκεῖνο, τό ὁποῖον σφόδρα, ἐπίσης, ἀγαπᾶ τήν Πατρίδα καί τήν Ἐλευθερίαν». 

Εἰς ἀπάντησιν, ὁ Τέμπλ προτείνει, ὅτι εἶναι πρόθυμος νά τόν συγχωρήσῃ, ὑπό τόν ὅρον νά κατονομάσῃ πάντας τούς συνενόχους του καί ν᾿ ἀποκαλύψῃ τάς συνεννοήσεις τούτων μετά τοῦ Ἰωάννου Καποδιστρίου. Εἰς τήν πρότασίν σας – ἀπαντᾷ εὐθαρσῶς ὁ Ζαμπέλης – ἀποκρίνομαι, ὅτι ἡ Ἰόνιος Κυβέρνησις μοί ἐπέβαλε καί ἔδωσα ὅρκον νά κατηγορῶ, ὡς Εἰσαγγελεύς, τούς παραβάτας τοῦ νόμου, οὐχί δέ νά κατασκοπεύω τάς πράξεις τῶν πολιτῶν καί νά γίνωμαι καταδότης». 

Ὁ Τέμπλ ἀνέφερε πάντα ταῦτα πρός τόν ἐν Κερκύρᾳ Ἁρμοστήν Μαίτλανδ, ἀλλ᾿ ὁ Ζαμπέλης διά τῶν ἰσχυρῶν φίλων του καί τῶν συγγενῶν του, οὐ μόνον ἀπηλλάγη πάσης κατηγορίας, ἀλλά διετήρησε καί τήν θέσιν τοῦ Εἰσαγγελέως, κατά διαταγήν δέ τοῦ Ἁρμοστοῦ, εἰς τό Στρατοδικεῖον Λευκάδος, τό ἀποτελούμενον ἐκ δύο δικαστῶν Ἄγγλων καί ἑνός Ἰονίου, εἶχον ἀνατεθῆ τά καθήκοντα τοῦ δημοσίου κατηγόρου πρός αὐτόν τοῦτον τόν Ἰωάννην Ζαμπέλην, ἀκίνδυνον θεωρηθέντα, λόγῳ τοῦ ὅτι οἱ Ἄγγλοι, διά τῶν δύο ἰδικῶν των στρατοδικῶν ἐφαντάζοντο, ὅτι θά εἶχον ἐξησφαλισμένην τήν πλειοψηφίαν τοῦ Στρατοδικείου. Ἀλλά καί ἐν τούτῳ εἶχον πλανηθῆ. «Ὁποία ἡ θλίψις μου – γράφει ὁ Ζαμπέλης – νά βλέπω ὑποδίκους ἀνθρώπους, οὕς ἐγώ αὐτός παρεκίνησα νά ἐξέλθουν εἰς τόν ἀγῶνα καί νά διαπράξουν τό λεγόμενον ὑπέρ τῆς Πατρίδος ἔγκλημα! Ὤφειλον, ὅμως, νά κρύπτω ὅσα ἠδυνάμην, νά καλύπτω τάς περιπτώσεις φυγῆς, ἵνα λυτρώσω συμπολίτας μου, φλεγομένους ἀπό τόν ἔρωτα τῆς φιλοεθνίας, ἵνα σώσω τέκνα τῆς Ἑλλάδος, θυόμενα διά τήν Ἑλλάδα. Εἰς τοῦτο ὁμολογῶ καί διακηρύττω, ὅτι μ᾿ ἐβοήθησεν ὁ εἷς τῶν Ἄγγλων στρατοδικῶν, ὁ κύριος Μπέϊενς (Bayens) μυστικῶς ἔνθερμος φιλέλλην, λαλῶν ἄριστα τήν Ἑλληνικήν γλῶσσαν, ἐμβαθύνων εἰς τά Ἑλληνικά πράγματα καί ἔχων σύζυγον Ἑλληνίδα ἐκ Πάργας. Ἔπειθα, λοιπόν, τοῦτον φύσει ἀγαθόν ἄνδρα καί ἡ πλειοψηφία ἠθώωνε, δι᾿ ἔλλειψιν σημείων καί ἀποδείξεων, τούς ὑποδίκους. Δύο, ἤ τρεῖς μόνον κατεδικάσθησαν καί οὐχί εἰς κεφαλικήν ποινήν, ὡς ἐβούλετο καί ἐπέτασσεν ὁ Τέμπλ, ἀπειλῶν τούς δικαστάς».

Ἀριστοτέλης Βαλαωρίτης 

Βαλαωρίτου (Ι.Α.) – Ἔργον μνημ. Τόμ. Α´, σελ. 27.

«Οἱ Κεφαλλῆνες μετά τῶν Ζακυνθίων κατά τήν 4 Ἀπριλίου 1854 μετέσχον καί τῆς ἐν Πέτᾳ μάχης, καθ᾿ ἥν ἔπεσαν, ἡρωϊκῶς μαχόμενοι, πλεῖστοι τούτων, ὁ δ᾿ ἐνθουσιώδης τέως Ριζοσπάστης Βουλευτής Ζακύνθου Ναθαναήλ Δομενεγίνης, συλληφθείς ὑπό τῶν Τούρκων καί βασανισθείς, ἀπεκεφαλίσθη. 

Ἀτυχῶς, κατά τήν πανωλεθρίαν τοῦ Πέτα πλεῖσται ἐπιστολαί τοῦ Ἀριστοτέλους Βαλαωρίτου, ἀφορῶσαι τόν Ἠπειρωτικόν Ἀγῶνα, περιέρχονται εἰς χεῖρας τῶν Τούρκων, οἵτινες ἀποστέλλουν ταύτας πρός τόν ἐν Κερκύρᾳ Λόρδον Μέγαν Ἁρμοστήν Οὐάρδ. Οὗτος, ἄνευ ἀναβολῆς, ἐπιβιβασθείς πολεμικοῦ σκάφους, κατέπλευσεν εἰς Λευκάδα καί καλέσας τόν Ἀριστοτέλην Βαλαωρίτην ἐπί τοῦ πλοίου, τῷ ἐπέδειξε τάς κατασχεθείσας ἐπιστολάς του. 

– «Σεῖς ἐγράψατε τάς ἐπιστολάς ταύτας;» 

– «Μάλιστα, Ὑψηλότατε» – τῷ λέγει ὁ Βαλαωρίτης 

– «Καί πῶς; Ἀγνοεῖτε, λοιπόν, τάς διαταγάς τῆς Κυβερνήσεως καί τήν πολιτικήν τῆς Ἀνάσσης; Ἡ πρᾶξις σας ἀποτελεῖ ἔγκλημα ἐσχάτης προδοσίας!» 

– «Συγγνώμην, Ὑψηλότατε – ἀπαντᾷ ὁ Βαλαωρίτης – Λησμονεῖτε, ὅτι ἐγώ δέν εἶμαι Ἄγγλος, ἀλλά Ἕλλην καί ἑπομένως, ἡ ἀντίθετος ἐνέργειά μου θ᾿ ἀπετέλει ἔγκλημα ἐσχάτης προδοσίας! Ἔχετε ἄλλο τι νά μοί ἀνακοινώσητε, Ὑψηλότατε;»,   καί χωρίς ν᾿ ἀναμείνῃ τήν ἀπάντησιν τοῦ Ἁρμοστοῦ, τῷ στρέφει τά νῶτα καί κατέρχεται τοῦ πλοίου.  Αὐτοί  ἦταν ἐλεύθεροι Ἕλληνες .