Η Ιστορία του Τσαγιού (μια και σε λίγες μέρες θα συναντηθεί η οικουμένη μπροστά σε μια κούπα τσάι)

(Στις 5 και 6 Ιουλίου 2014 στο κτίριο του Πνευματικού Κέντρου στα πλαίσια του διεθνούς συμποσίου που πραγματοποιείται στη Λευκάδα προς τιμή του Λευκάδιου Χέρν θα πραγματοποιηθούν εκδηλώσεις ιαπωνικού πολιτισμού όπως η τελετή τεϊοποσίας κ.λ.π.)

Ας μυηθούμε στην τέχνη του τσαγιού, που για τους Ιάπωνες είναι μια ολόκληρη φιλοσοφία που συνδέεται με το Ζεν και τον Ταοϊσμό. Υπάρχει ένα βιβλίο, γραμμένο το 1906 από τον Οκάκουρα Κακούζο, (Okakura Kakuzo). «Το βιβλίο του τσαγιού», ένα μικρό διαμαντάκι που μοιάζει ποτισμένο από το ελιξίριο της νεότητας, αφού διατήρησε τη δροσιά του και τη ζωντάνια του ως τις μέρες μας, από το οποίο θα σας παρουσιάσω κάποια αποσπάσματα προσπαθώντας να προσεγγίσουμε την ιστορία του τσαγιού μια και σε λίγες μέρες θα συναντηθεί η οικουμένη μπροστά σε μια κούπα τσάι….

Η κούπα της οικουμένης

Το τσάι εμφανίζεται ως φάρμακο και εξελίσσεται σε ρόφημα. Στην Κίνα τον όγδοο αιώνα, περνάει στη σφαίρα της ποίησης ως μια από τις πλέον ευγενείς διασκεδάσεις. Στην Ιαπωνία, τον δέκατο πέμπτο αιώνα, εξυψώνεται σε θρησκεία αισθητισμού, τον Τεϊσμό. Ο Τεϊσμός είναι μια λατρεία βασισμένη στον θαυμασμό του Ωραίου μέσα στα ποταπά περιστατικά της ανθρώπινης ύπαρξης. Διδάσκει την καθαρότητα και την αρμονία, το μυστήριο της αλληλοευσπλαχνίας, το ρομαντισμό της κοινωνικής τάξης. Στην ουσία είναι μια λατρεία του Ατελούς, καθώς και μια τρυφερή απόπειρα να επιτευχθεί κάτι το Εφιχτό μέσα στο Ανέφιχτο της ζωής.

Η φιλοσοφία του Τσαγιού δεν είναι απλώς και μόνο αισθητισμός με τη συνήθη έννοια του όρου, αφού εκφράζει, σε συνδυασμό με την ηθική και τη θρησκεία, τη συνολική μας άποψη για τον άνθρωπο και τη φύση. Είναι υγιεινή, γιατί επιβάλλει την καθαριότητα. Είναι οικονομική επιστήμη, γιατί εντοπίζει την άνεση περισσότερο στο απλό παρά στο πολύπλοκο και το πολυδάπανο. Είναι ηθική γεωμετρία, στο βαθμό που καθορίζει την αίσθηση της αναλογίας μας προς το σύμπιαν. Συμβολίζει το αληθινό πνεύμα της δημοκρατίας της Ανατολής, καθιστώντας όλους τους οπαδούς της αριστοκράτες της γεύσης.

Οι σχολές του τσαγιού

Όπως η τέχνη, το τσάι έχει κι αυτό τις περιόδους και τις σχολές του. Η εξέλιξη του μπορεί να διαιρεθεί σε τρία κυρίως στάδια. Το «βραστό» τσάι, το «χτυπητό» τσάι και το «βουτηχτό» τσάι. Εμείς οι σύγχρονοι ανήκουμε στην τελευταία σχολή. Οι διαφορετικές μέθοδοι εκτίμησης του αφεψήματος είναι ενδεικτικές του πνεύματος της εποχής στην οποία επικρατούσαν.

Το τεϊόδεντρο, γνωστό από τα παλαιότερα χρόνια στην κινέζικη βοτανολογία και ιατρική, το θεωρούσαν φυτό πολύτιμο εξαιτίας των ευεργετικών του ιδιοτήτων να απαλύνει την κόπωση, να τέρπει την ψυχή, να ενισχύει τη βούληση και να βελτιώνει την όραση. Οι βουδιστές το χρησιμοποιούσαν ευρέως για την καταπολέμηση της υπνηλίας τις ατελείωτες ώρες της αυτοσυγκέντρωσής τους.

Τον 4ο και 5ο αιώνα το τσάι έγινε το πιο αγαπημένο ρόφημα των κατοίκων της κοιλάδας Γιάνγκτσε Κιάνγκ. Οι αυτοκράτορες μάλιστα εκείνο τον καιρό παραχωρούσαν το σπάνιο προνόμιο της παρασκευής των φύλλων στους αρχιερείς ως ανταμοιβή για τις διακεκριμένες υπηρεσίες τους. Η μέθοδος ωστόσο της τεϊοποσίας ήταν, σ’ εκείνο το στάδιο πρωτόγονη στο έπακρο. Τα φύλλα μαλάκωναν στον ατμό, κοπανίζονταν σε γουδί, πλάθονταν σε πίτα και βράζονταν μαζί με ρύζι, πιπερόριζα, πορτοκαλόφλουδες, μπαχαρικά, γάλα. Χρειάστηκε η ιδιοφυία της δυναστείας των Τάνγκ για να απελευθερωθεί το τσάι από την ακατέργαστη κατάσταση του και να οδηγηθεί στην τελική του εξιδανίκευση.

Η αίθουσα του τσαγιού

Η αίθουσα του τσαγιού (Σουκίγια) δεν φιλοδοξεί να είναι τίποτα παραπάνω απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα. Ένα απλό σπιτάκι – μια αχυροκαλύβα, όπως λέμε. Τα πρώτα ιδεογράμματα της λέξης Σουκιγιά σημαίνουν «Οίκος της Αρεσκείας».

Η Σουκίγια αποτελείται από την αίθουσα του τσαγιού καθαυτή, έναν προθάλαμο, όπου πλένονται και τακτοποιούνται τα σκεύη του τσαγιού προτού μεταφερθούν στη αίθουσα, ένα υπόστεγο (ματσιάι) όπου περιμένουν οι καλεσμένοι μέχρι να λάβουν την εντολή να μπουν στην αίθουσα κι ένα μονοπάτι (ρότζι), που συνδέει το ματσιάι με την αίθουσα. Το μέγεθος της κλασσικής αίθουσας του τσαγιού δέκα τετραγωνικά πόδια, βασίζεται στη θεωρία της ανυπαρξίας του χώρου για τους αληθινά πεφωτισμένους.

Το ρότζι συμβόλιζε το πρώτο στάδιο της αυτοσυγκέντρωσης -το πέρασμα στην αυτοφώτιση. Προετοιμασμένος έτσι, ο καλεσμένος θα πλησιάσει σιωπηλά το ιερό, θα σκύψει και θα συρθεί μέσα στην αίθουσα από μια πορτούλα που το ύψους της δεν ξεπερνά τα τρία πόδια. Αυτή η διαδικασία ήταν υποχρεωτική για όλους τους καλεσμένους -τόσο τους ανώτερους όσο και τους κατώτερους κοινωνικά- και σκοπός της ήταν η διδαχή της ταπεινοφροσύνης.

Η αίθουσα του τσαγιού είναι εντελώς άδεια, εκτός απ’ ότι μπορεί να τοποθετηθεί εκεί προσωρινά για να ικανοποιήσει κάποια αισθητική διάθεση, όπως ζωγραφικά άνθη και έργα που τοποθετούνται σε μια ιδιαίτερη γωνιά με σκοπό την πνευματική εξύψωση των καλεσμένων.

Σ’ έναν Ιάπωνα, συνηθισμένο στην απλότητα του στολισμού και τη συχνή αλλαγή της διακοσμητκής μεθόδου, ένα δυτικό εσωτερικό μονίμως φορτωμένο μ’ ένα συνονθύλευμα ζωγραφικών έργων, γλυπτών και μικροαντικειμένων, δημιουργεί την εντύπωση μιας χυδαίας επίδειξης πλούτου και μόνον.

Στις μέρες μας, η βιομηχανοποίηση καθιστά σ’ όλο τον κόσμο, όλο και πιο δύσκολο τον αληθινό εξευγενισμό της ψυχής. Δεν χρειαζόμαστε τώρα την αίθουσα του τσαγιού περισσότερο από ποτέ;

Ελένη Μ. Ματαράγκα