HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΗ «Καινούργια Χώρα» – Μερος Α΄

Η «Καινούργια Χώρα» – Μερος Α΄

Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ

Μετά τον καταστρεπτικό σεισμό της 19 Ιανουαρίου του 1825 (ν.η.) οι Άγγλοι, τον επόμενο κιόλας μήνα, εκπόνησαν ένα ρυμοτομικό σχέδιο, που πρόβλεπε, εκτός των άλλων, επέκταση της πόλης από τον ναό της Παναγίας των Ξένων μέχρι τον ναό του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος βρισκόταν απέναντι και βόρεια από τον ναό της Ευαγγελίστριας, δηλαδή από τον σημερινό μητροπολιτικό ναό. Τότε χτίστηκε η συνοικία, η οποία μέχρι και σήμερα φέρει την ονομασία «Καινούργια Χώρα». Κατά τον Ροντογιάννη, δυτικά της Παναγίας των Ξένων και ίσια στον δρόμο προς την πλατεία Δικαστηρίων (δηλαδή επί της σημερινής οδού Ι. Μαρίνου) υπήρχαν ήδη «το σπίτι του Βεντούρα, ακριβώς δίπλα και δυτικά από το μεγάλο σπίτι του Αλβανίτη και τώρα Ν. Αραβανή τα σπίτια Λογοθέτη, Κράλη ή Παπανδρία και το παλιό στη θέση του τωρινού μεγάλου σπιτιού του Αναστ. Σολδάτου. Όλα βέβαια όχι υπό τη σημερινή τους μορφή».

Από τη συνοικία εκείνη έχουν σωθεί τα δύο μεγάλα «δίδυμα» δημόσια κτήρια, που βρίσκονται απέναντι από το ευρισκόμενο στη γωνία των οδών Ιωάννου Βαλαωρίτου και Θεοδώρου Στράτου κτήριο του ΟΤΕ.

Εικ. 1: Πλατεία Δικαστηρίων (σημερινή πλατεία Ζαμπελίου).
Εικ. 1α: Νεότερη φωτογραφία της πλατείας Δικαστηρίων (σημερινή πλατεία Ζαμπελίου), με το ξύλινο οκτάγωνο δημοτικό αναψυκτήριο (καρτ ποστάλ από τη συλλογή Αντώνη Σολδάτου).

Το ένα κτήριο, που βρίσκεται προς την πλατεία Ζαμπελίου, κατασκευάστηκε ανάμεσα στα έτη 1825-1830, μετά τον μεγάλο σεισμό του 1825, για να στεγάσει το τότε σχολείο της μέσης εκπαίδευσης, το ονομαζόμενο Δευτερεύον Σχολείον Λευκάδος. Το στέγασε μόνο κατά τα έτη 1829-1835. Το 1835 το «κατέλαβαν» ετσιθελικά τα Δικαστήρια τα οποία στεγάστηκαν σ’ αυτό μέχρι το 1989, οπότε μετακόμισαν στο νέο Δικαστικό Μέγαρο, που κατασκευάστηκε στη θέση των παλιών Δικαστικών Φυλακών Λευκάδας. Έπειτα έγινε για λίγο Δημαρχείο και σήμερα εξακολουθεί να στεγάζει το δημόσιο Κ.Ε.Κ (Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης).

Εικ. 2: «Τα δικαστήρια» (φωτογραφία Δημήτρη Βλάχου, 2002).

Στο ισόγειό του στεγάζεται, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1930, το Αρχειοφυλακείο Λευκάδος, μετέπειτα Ιστορικό Αρχείο Λευκάδος και τώρα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Λευκάδας. Βρίσκεται στην πλατεία Ζαμπελίου, επί της σημερινής οδού Θεοδώρου Στράτου 1 – πρώην οδού Πεφανερωμένης (εικόνα 1, 1α και 2).

Εικ. 3: Το «Γυμνάσιο» (φωτογραφία Δημήτρη Βλάχου, 2002).

Το «αδελφό» με το προηγούμενο, κτήριο του Γυμνασίου (εικόνα 1, 1α και 3), επί της οδού Θεοδώρου Στράτου 3, χτίστηκε ταυτόχρονα. Στέγασε στα χρόνια της Προστασίας αγγλικές υπηρεσίες. Μετά την Ένωση στέγασε το τετρατάξιο μικτό Γυμνάσιο (1876-1929) στο μισό ανατολικό του κτιρίου (στο μισό δυτικό στεγαζόταν το Επαρχείο και αργότερα το Δημαρχείο) και σε ολόκληρο το κτήριο το μικτό εξατάξιο Γυμνάσιο (1929-1961), το εξατάξιο Γυμνάσιο Αρρένων (1961-1964), τα τριτάξια Γυμνάσιο και Λύκειο Αρρένων (1964-1967), το εξατάξιο Γυμνάσιο Αρρένων (1967-1970), το εξατάξιο Γυμνάσιο Θηλέων (1970-1976), τα τριτάξια Γυμνάσιο και Λύκειο Θηλέων (1976-1979) και το 2ο μικτό τριτάξιο Γυμνάσιο/Λύκειο (1979-1983). Ύστερα στο κτίριο αυτό στεγάστηκε το Δ΄ Δημοτικό και αργότερα παραδόθηκε σε ποικίλους χρήστες (τώρα στον 1ο όροφο του ανατολικού μέρους του φιλοξενείται το σωματείο Νέα Χορωδία και στο ισόγειο του δυτικού μέρους το Κοινωνικό Παντοπωλείο του Δήμου Λευκάδας).

Εικ. 4: Αριστερά: ο «Ανθώνας». Δεξιά: Τα υπερυψωμένα σπίτια της «Καινούργιας Χώρας», αρχές 20ού αιώνα (καρτ ποστάλ από τη συλλογή Αντώνη Σολδάτου).
Εικ. 5: Πρόσφατη (2016) φωτογραφία του ενός σωζόμενου υπερυψωμένου λίθινου της «Καινούργιας Χώρας» (φωτογραφία Βιολέττας Σάντα).

Εκτός από τα δύο αυτά μεγάλα δημόσια κτήρια, από τα υπόλοιπα έχουν σωθεί μόνο δύο σπιτάκια. Και τα δύο στη δεξιά (για κείνον που πορεύεται από την πλατεία Μητροπόλεως προς την Κουζούντελη) πλευρά της (σημερινής: 2016) οδού Θεοδώρου Στράτου. Το ένα στα δεξιά όποιου εισέρχεται στο κτήριο, όπου στεγάζεται σήμερα το Κτηματολογικό Γραφείο και το Υποθηκοφυλακείο Λευκάδας (εικόνα 5).

Εικ. 6: Πρόσφατη (2016) φωτογραφία του δεύτερου σωζόμενου υπερυψωμένου λίθινου της «Καινούργιας Χώρας» (φωτογραφία Βιολέττας Σάντα)

Το άλλο, λίγο δυτικότερα, απέναντι από το Δημοτικό Σχολείο, είναι το τελευταίο σπίτι της οδού Θεοδώρου Στράτου, πριν αυτή συναντηθεί με την έμπροσθεν του Νοσοκομείου διερχόμενη οδό Αριστ. Βαλαωρίτου (εικόνα 6). Οι εικόνες 5 και 6 είναι πρόσφατες και, αν συγκριθούν με τις εικόνες 4 και 8, δείχνουν πόσο οι διαδοχικές εξωτερικές παρεμβάσεις έχουν αλλοιώσει κατά πολύ την αρχική όψη των σπιτιών αυτών.

Α. Η αρχική εικόνα της «Καινούργιας Χώρας» επί Αγγλοκρατίας κατά τον Πάνο Ροντογιάννη

Η εικόνα, που έχουμε σχηματίσει για την αρχική μορφή Καινούργιας Χώρας, είναι αυτή που μας παρέδωσε ο Ροντογιάννης στις «Πρωτεύουσες της Λευκάδος». Σ’ αυτή θα προσπαθήσουμε να αναχθούμε κατ’αρχάς ακολουθώντας κατά πόδας τον Ροντογιάνη και ύστερα θα διορθώσουμε και θα συμπληρώσουμε την εικόνα αυτή στηριζόμενοι σε μια προσεκτική μελέτη των αρχειακών τεκμηρίων.

Σύμφωνα λοιπόν με τα γραφόμενα του Ροντογιάννη, το σχέδιο επέκτασης της πόλης, που εκπόνησαν οι Άγγλοι το 1825, πρόβλεπε να κατασκευαστούν στις δυο πλευρές της σημερινής οδού Θεοδώρου Στράτου, όπως ήταν διαμορφωμένη τότε, δύο σειρές σπιτιών. Στη βόρεια πλευρά κατασκευάστηκαν έξι ημιανώγεια αντισεισμικά τα οποία ήταν διπλοκατοικίες. Ο Δήμος Μαλακάσης γράφει ότι τα σπίτια ήταν δώδεκα (χωρίς όμως να είναι σαφής άν πρόκειται για δώδεκα μονοκατοικίες ή έξι διπλοκατοικίες, αν και από τα συμφραζόμενα συμπεραίνεται σαφώς ότι εννοεί έξι διπλοκατοικίες), που τις απάρτιζαν δύο συστοιχίες των έξι, που τις χώριζε ένας δρομίσκος κάθετος προς τη σημερινή οδό Θεοδώρου Στράτου, ο οποίος οδηγούσε στη συνοικία του Αγίου Αντωνίου και τις Δικαστικές Φυλακές Λευκάδας και ο οποίος ονομαζόταν από τότε οδός Αγίου Αντωνίου και μετονομάστηκε, εδώ και κάποια χρόνια, σε «πάροδος Θεοδώρου Στράτου».

Το σχέδιο πόλης του 1948 (εικόνα 7) δείχνει ότι, τουλάχιστον τη χρονολογία αυτή, υπήρχαν έξι διπλοκατοικίες, όπως γράφει ο Ροντογιάννης και εμμέσως πλην σαφώς συνάγεται από τον Μαλακάση. Αλλά από το ίδιο σχέδιο φαίνεται ότι η σημερινή πάροδος Θεοδώρου Στράτου (και προηγουμένως οδός Αγίου Αντωνίου) δεν χώριζε τα οικήματα σε δύο συστοιχίες των έξι, όπως γράφει ο Μαλακάσης, αλλά σε μια ανατολική συστοιχία των δύο οικημάτων-διπλοκατοικιών και σε μια δυτική των τεσσάρων οικημάτων-διπλοκατοικιών. Τα σπίτια αυτά ήταν υπερυψωμένα από το έδαφος περίπου ενάμισι μέτρο (εικόνα 4 και 8) – τώρα με τις επιχώσεις του δρόμου είναι δεν είναι ένα μέτρο. Το κάτω τμήμα των σπιτιών αυτών, το «κατώϊ», ήταν λίθινο. Το υπόλοιπο άνω τμήμα ήταν με ξυλοδεσιά παραγεμισμένη με τούβλα.

Άλλα έξι λίθινα ισόγεια χτίστηκαν, κατά τον Ροντογιάννη, στη νότια πλευρά του δρόμου (στο θέμα αυτό εντοπίζεται μια βασική διαφορά του με τον Δήμο Μαλακάση που θα την αναλύσουμε κατωτέρω), απέναντι απο τα προηγούμενα (εικόνα 9). Αυτά ήταν μονοκατοικίες. Ήταν ολόκληρα πέτρινα με τετράγωνες ψαμμόμετρες από τη περιοχή της Γύρας ισοδομικά τοποθετημένες. Χαρακτηριστικό τους ήταν το ψηλό τζάκι με την ψηλή καμινάδα . Κατά τον Ροντογιάννη, στη μέση των σπιτιών της νότιας πλευράς ένα σπίτι, «ημιανώγειο πιθανώς, ήταν διπλό και αβέρτο και στέγαζε το δημόσιο Δημοτικό Σχολείο, που είχε το όνομα «Pubblico» κατ’ αντίθεση προς τα άλλα μικρά ιδιωτικά σχολεία της πόλης. Το οίκημα αυτό κατεδαφίστηκε το 1900 περίπου, όταν ο Δήμαρχος Ευστάθιος Βερροιώτης έφτιαξε στον Ανθώνα.

Αυτά τα σπιτάκια μαζί με τα δύο προναφερθέντα μεγάλα δίδυμα δημόσια κτήρια των Δικαστηρίων και του Γυμνασίου, που σήμερα βρίσκονται, όπως είπαμε, απέναντι από το κτήριο του ΟΤΕ, αποτέλεσαν τη συνοικία της Καινούργιας Χώρας. Μετά την Ένωση όμως, και συγκεκριμένα κατά το 1870, είχε προστεθεί στην περιοχή ένα νέο σημαντικό οικοδόμημα: Το Δημοτικό Θέατρο Λευκάδας στη βόρεια πλευρά της σημερινής πλατείας Μητροπόλεως (εικόνα 10 και 11). Δυτικά, προς την πλευρά της Κουζούντελης δηλαδή, υπήρχαν περιβόλια και λιοστάσια, και βόρεια, προς τα Δικαστήρια δηλαδή, παλιοχώραφα και βουρλότοπος.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ένας από τους πρώτους κατοίκους της Καινούργιας Χώρας ήταν ο Αθανάσιος Ψαλλίδας, ο οποίος ανέλαβε τον Φεβρουάριο του 1829 πρώτος Διευθυντής του Δευτερεύοντος Σχολείου Λευκάδας, όπως ονομαζόταν το τότε γυμνάσιο Λευκάδας, και πέθανε τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου. Η ληξιαρχική πράξη θανάτου του έχει καταχωρηθεί την 9/21 Ιουλίου 1829, ημέρα του ενταφιασμού του, και μας πληροφορεί ότι ο Αθανάσιος Ψαλίδας, έμενε στο αυθεντικόν οσπίτιον της νέας οικοδομής (δηλαδή: της Καινούργιας Χώρας), στον 1ο μαχαλά και στην κοντράδα 6 και ότι το νούμερο του οσπιτίου ήταν το 26.

Αυθεντικόν οσπίτιον σημαίνει οίκημα του Δημοσίου, το οποίο η τοπική διοίκηση το παραχώρησε για κατοικία του επιφανούς διευθυντή του νεοσύστατου σχολείου και της οικογένειάς του. Των σπιτιών της Καινούργιας Χώρας λοιπόν η κυριότητα ανήκε στο Δημόσιο και παραχωρούνταν στους ενοίκους τους μόνο το δικαίωμα της οίκησης. Έτσι, στο ληξιαρχικό βιβλίο του Αγίου Μηνά, στην πράξη θανάτου του γιου του Ψαλίδα, του Πλάτωνα, ο οποίος ενταφιάζεται την 5/17 Μαρτίου 1830 σε ηλικία 18 ετών, ως κατοικία του δεν αναφέρεται το αυθεντικόν οσπίτιον της νέας οικοδομής αλλά το σπίτι με τον αριθμό 4, στη «στράτα του Αγίου Χαραλάμπους», στον μαχαλά 4 και στην κοντράδα 10: αυτό κατά πάσα πιθανότητα σημαίνει ότι η οικογένεια του Ψαλίδα, μετά το θανατό του έχασε το δικαίωμα οίκησης σε αυθεντικόν οσπίτιον και μετακόμισε στη συνοικία του Αγίου Χαραλάμπους – αλλιώς πρέπει να δεχτούμε ότι ο γιος έμενε χώρια από τον πατέρα του.

Διαβάστε το Β΄Μέρος [εδω]

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη και τις ιστορικές παραπομπές εδώ

Προηγουμενο αρθρο
Θανάσης Καββαδάς: δεν θα ακολουθήσω όσους επιχειρούν να διχάσουν με το θέμα του ΤΕΙ
Επομενο αρθρο
Την Πέμπτη 1 Φλεβάρη η κοπή της πίτας του Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.