HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΗ Λευκαδίτισσα αγρότισσα και η Αιγύπτια φελάχα

Η Λευκαδίτισσα αγρότισσα και η Αιγύπτια φελάχα

Της Πηνελόπης Κοψιδά

Η Λευκάδα είναι μία από τις λίγες περιοχές της Ελλάδας, που ακόμα μπορείς να συναντήσεις στα χωριά γυναίκες με την παραδοσιακή φορεσιά του τόπου. Στην τοπική διάλεκτο τα ρούχα αυτά έχουν μείνει με τον όρο «χωριάτικα», σε αντιδιαστολή με την κοινή ενδυμασία που ονομάζονταν «ευρωπαϊκά». Στην πόλη της Λευκάδας την παραδοσιακή στολή, φορούσαν οι γυναίκες των λαϊκών τάξεων μέχρι το 1920-25 περίπου. Στα χωριά τη φορούσαν όλες οι γυναίκες, νέες και ηλικιωμένες, μέχρι την δεκαετία του ΄50. Από εκεί κι έπειτα, ξεκίνησε σταδιακά να εγκαταλείπεται από τις νέες γενιές που άρχισαν σιγά-σιγά να φοιτούν στο Γυμνάσιο της πόλης.

Έτσι, αυτή είναι πλέον μια εικόνα η οποία προκαλεί αναπόφευκτα συγκίνηση σε κάθε Λευκαδίτη. Και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τείνει να εξαφανιστεί μαζί με τις τελευταίες ηλικιωμένες γυναίκες των χωριών μας. Πολλοί την έχουμε συνδέσει με μορφές αγαπημένες, της μητέρας, της γιαγιάς και των γυναικών των παιδικών μας χρόνων. Η εικόνα ανακαλεί τρυφερές μνήμες μιας εποχής που χάνεται αμετάκλητα. Για όλους όμως ενσαρκώνει τον σκληρό αγώνα και την αδιάκοπη προσπάθεια για επιβίωση.

Η Λευκαδίτισσα δεν έπαυε ποτέ να αγωνίζεται, ως σύζυγος, μάνα και άξια νοικοκυρά, αλλά και δίπλα στον άντρα της σαν αγρότισσα και εργάτρια της γης. Με υπομονή και καρτερία, ανταποκρίνονταν πάντα στα δύσκολα καθήκοντα που είχε. Η παρουσία της επιβλητική, μέσα στη σκούρα, λιτή, δωρική φορεσιά της, που για κάποιους αντλεί την προέλευσή της από την Μινωική Κρήτη, ταυτίστηκε με την έννοια της δύναμης και της νοικοκυροσύνης. Λυγερόκορμη, στητή σαν κυπαρίσσι, αποτέλεσμα της σκληρής δουλειάς και της από αιώνων συνήθειας να μεταφέρει τα βάρη στερεωμένα με ένα πανί για βάση, επάνω στο κεφάλι της, στέκει περήφανη κι αλύγιστη στις κακουχίες της ζωής.

Πολλοί υπήρξαν οι επισκέπτες-παρατηρητές μέσα στο πέρασμα των χρόνων, που μαγεύτηκαν από αυτή την εικόνα, τη μελέτησαν και κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους. Εδώ ακολουθεί η καταγραφή των εντυπώσεων του λογοτέχνη Ανδρέα Καραντώνη, όπως παρουσιάζεται σε φύλλο του 1960 της εφημερίδας Ταχυδρόμος. Στο κείμενο αυτό, μεταξύ άλλων, διατυπώνεται η άποψη ότι η συνήθεια της μεταφοράς των φορτίων στο κεφάλι προέρχεται από την Αρχαία Αίγυπτο και η συνέχειά της απαντάται στις Αιγύπτιες αγρότισσες, τις γνωστές φελάχες, τις οποίες παραλληλίζει με την Λευκαδίτισσα αγρότισσα που συνάντησε στο πέρασμά του από το νησί την εποχή εκείνη.

Αποσπώμεν μερικά σημεία περιγραφής της Λευκάδος από τον εκλεκτό Αθηναίο λογοτέχνη Ανδρέα Καραντώνη, όπως δημοσιεύθηκε σε Αθηναϊκή εφημερίδα. Τούτο γιατί οι γυναίκες της Λευκάδος έχουν μια κορμοστασιά που μοιάζει μ΄εκείνη που οι φελάχες των Αιγυπτιακών χωριών κρατούν ακόμα με τον τρόπο της ζωής των. Αλλά ας αφήσουμε καλλίτερα τον λογοτέχνη να μας την περιγράψει.

«Την προσέχεις – κρατάει στο κεφάλι της μια στάμνα και προχωρεί αργά, κινώντας τα χέρια της. Η στάμνα ακουμπά σ΄ένα μικρό μαξιλαράκι βαλμένο στο κεφάλι της γυναίκας. Με τόση άνεση, με τόση σιγουριά οι γυναίκες της Λευκάδος κάνουν τις πιο βαριές μεταφορές αντικειμένων μ΄αυτόν τον τρόπο που θυμίζει αρμονικές πλαστικές παραστάσεις αρχαίων αγγείων. Είναι μία συνήθεια που λένε πως ήρθε από την Αρχαία Αίγυπτο και που διατηρείται ακόμη σε πολλά μέρη της Ελλάδος, απ΄το Μεσολόγγι ως πάνω στην Ήπειρο και στα Επτάνησα. Διπλό σκοπό φαίνεται να έχει η παναρχαία αυτή συνήθεια: τη γοργή και άκοπη μεταφορά και των πιο βαρειών φορτίων και τη διατήρηση του κορμιού σε μια στάση αγαλματένιας παράστασης που το κύριο γνώρισμά της είναι το ευθυτενές. Με το κεφάλι λίγο πίσω για ισορροπία, με το στήθος μπροστά τεντωμένο, με το υπόλοιπο κορμί γερά στυλωμένο στη γη, με τα χέρια να κινούνται ρυθμικά και με το κεφάλι φορτωμένο με κάτι – συνήθως δοχεία νερού – οι γυναίκες της Λευκάδας, αρρενωπές, ομορφοπρόσωπες, δωρικές οι περισσότερες, μαυροντυμένες και αθλητικές, προβαίνουν σε ατελείωτες πομπές….

Την εικόνα αυτή παρουσιάζει και το Αιγυπτιακό χωριό. Μια εικόνα γεμάτη ποίηση, που ενέπνευσε το μεγάλο Αιγύπτιο γλύπτη, Μουχτάρ, που μας έδωσε σειρά από ανάγλυφες αναπαραστάσεις της φελάχας με τη στάμνα ή το καφάσι στο κεφάλι…. Μια εικόνα που κι εδώ στην Ελλάδα βαίνει προς εξαφάνισιν.

Ο πολιτισμός σιγά-σιγά καταστρέφει όλα τα γραφικά θεάματα, όσο προχωρεί και προς την ύπαιθρον…. Θα μείνουν μια μέρα μόνο οι περιγραφές και τα έργα των ζωγράφων και των άλλων καλλιτεχνών, για να θυμίζουν μια περασμένη ομορφιά….».

Ο Ανδρέας Καραντώνης γεννήθηκε στην Άνδρο αλλά το 1923 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και αφού τελείωσε το Γυμνάσιο γράφτηκε στη Νομική Σχολή, χωρίς όμως να μπορέσει να την ολοκληρώσει αφού αφοσιώθηκε στην λογοτεχνία και στην κριτική. Έκανε την πρώτη του εμφάνιση και παρουσίαση στα γράμματα σε ηλικία 17 ετών, με τη δημοσίευση ποιημάτων και κριτικών άρθρων στο λογοτεχνικό παράρτημα της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας του Πυρσού στην οποία και διετέλεσε αρθρογράφος από το 1927 μέχρι και το 1929 και δημοσίευσε την μεγάλη εισαγωγή για το Παλαμικό έργο. Στην συνέχεια ακολούθησε μια μελέτη για τον Σεφέρη και μια για τον Παλαμά. Το 1935, ασχολήθηκε και με τη δημοσιογραφία ιδρύοντας και διευθύνοντας, μαζί με τον Γιώργο Κατσίμπαλη, το περιοδικό “Τα Νέα Γράμματα”. Συνεργάστηκε με το περιοδικό Αγγλοελληνική Επιθεώρηση (1945-1952). Επί 25 χρόνια συνεργάστηκε με το ΕΙΡ, όπου ως λογοτεχνικός συνεργάτης παρουσίαζε ραδιοφωνικές εκπομπές κριτικού περιεχομένου. Δημοσίευσε πολλές μελέτες, ανάμεσα στις οποίες και εκείνες για τον Παλαμά και το Σεφέρη. Το μεταφραστικό του έργο περιλαμβάνει μεταφράσεις Γάλλων κυρίως συγγραφέων, ενώ έγραψε και πολλά βιβλία κριτικής όπως επίσης και βιβλία με ποιήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις και δοκίμια. Ό Καραντώνης διετέλεσε επίτιμο μέλος της περίφημης λογοτεχνικής “ομάδας των δώδεκα” κορυφαίων ελλήνων συγγραφέων και γενικός γραμματέας του Ιδρύματος “Κωστής Παλαμάς”. Υπήρξε μόνιμο μέλος της επιτροπής απονομής των κρατικών λογοτεχνικών βραβείων.

Πηγές
-ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ-Ημερήσια Πολιτική και Εμπορική Εφημερίς-αρ. φύλλου 246-16 Οκτωβρίου 1960
-Aromalefkadas
-Βικιπαίδεια

Προηγουμενο αρθρο
Τι έγραφε το 2012 ο Κουβέλης για το ενδεχόμενο συνεργασίας με τον Πάνο Καμμένο
Επομενο αρθρο
ΕΛΜΕ Λευκάδας: Στάσεις εργασίας την Παρασκευή 2/3/2018

3 Σχόλια

  1. Μαριλού
    27 Φεβρουαρίου 2019 at 16:42 — Απάντηση

    Ποδολόγα, κι ας είμαι απο τη χώρα…

  2. vissarios thermos
    8 Μαρτίου 2018 at 11:17 — Απάντηση

    ti mou thimisate tin anifora tis rahis nydrtou me tis horianes kai synkenises mou na anevokatebenoun me ti barela sto kefali kai ta dematia apo sano axehasta hronia omorfa hronia axehasta ops axehsasti eine kai i lefkada mas me ti monadiki xehoristi omorfia tis sas efharisto

  3. Κ.Πατίτσας
    4 Μαρτίου 2018 at 23:33 — Απάντηση

    Πανί η ποδολόγα;

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.