Η μικροποίηση του έπους του 1821

Τα τελευταία χρόνια γινόμαστε δέκτες απόψεων ότι τα γεγονότα του 1821 ήταν ένα ταξικό κίνημα, μία στάση ή μία ανταρσία με κοινωνικές και οικονομικές ρίζες. Πως δεν υπήρχε το στοιχείο της εθνικής επανάστασης. Παράλληλα διατυπώνεται η θέση ότι η ανεξαρτησία του Ελληνικού κράτους προέκυψε κατόπιν της στρατιωτικής εμπλοκής των ξένων δυνάμεων, με κυριότερο σημείο την ναυμαχία του Ναυαρίνου τον Οκτώβριο του 1827.

Στο Θούριο όμως, με τον οποίο γαλουχήθηκε η γενιά των αγωνιστών του ’21, ο Ρήγας Βελενστινλής κάνει σαφή αναφορά στον πατριωτισμό των Ελλήνων και στην έννοια της πατρίδας:

«… Ελάτε μέναν ζήλον, σε τούτον τον καιρόν
να κάμομεν τον όρκον, επάνω στον σταυρόν.
Συμβούλους προκομμένους, με πατριωτισμόν,
να βάλωμεν εις όλα, να δίδουν ορισμόν.
…
Σ’ ανατολή και δύση, σε νότο και βορά
για την πατρίδα όλοι, να’ χωμεν μια καρδιά.
Στην πίστη του καθ’ ένας, ελεύθερος να ζει,
στην δόξα του πολέμου, να τρέξωμεν μαζί.

Επιπλέον, στον όρκο τον οποίον έδωσαν οι πρωταγωνιστές του αγώνα, τον όρκο των Φιλικών, ορκίζονταν στην πατρίδα:

«… ορκίζομαι εις Σε, ω ιερά πλην τρισάλθια πατρίς, ορκίζομαι εις τους πολυχρονίους βασάνους Σου, ορκίζομαι, εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου, εις τα ίδια μου δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν ελευθερία των ομογενών μου, ότι αφιερώνομαι όλως εις Σε …»

Εθνικές ονομάστηκαν οι πρώτες συνελεύσεις των Ελλήνων αγωνιστών το διάστημα 1821 με 1823, στις οποίες έγινε η σύνταξη των αρχικών καταστατικών χαρτών του νέου ανεξάρτητου κράτους. Στην πρώτη κιόλας εθνοσυνέλευση ορίστηκε το εθνικό σύμβολο, η ελληνική σημαία, ενώ το προσωρινό πολίτευμα της Ελλάδος του 1822 ξεκινάει με αναφορά στο έθνος: «Εν ονόματι της Αγίας και αδιαιρέτου Τριάδος, Το Ελληνικό Έθνος, το υπό την φρικώδη Οθωμανική δυναστείαν ….».

Παρά το γεγονός ότι πριν το ξέσπασμα της επανάστασης μία μερίδα Ελλήνων είχε ενστερνιστεί την άποψη ότι δίχως την συνδρομή βοήθειας από μία μεγάλη ξένη δύναμη η απελευθέρωση από τον Οθωμανικό ζυγό ήταν αδύνατη, τελικά η απελευθέρωση προκλήθηκε όταν με την υποτιθέμενη συνδρομή της «Αόρατης Αρχής» των Φιλικών, οι Έλληνες ρίχτηκαν στη μάχη στηριζόμενοι στις δικές τους δυνάμεις. Οι παρακάτω στίχοι του Διονύσιου Σολωμού στον Ύμνο εις την Ελευθερία είναι χαρακτηριστικοί:

«… Με τα ρούχα αιματωμένα
ξέρω ότι έβγαινες κρυφά
να γυρεύεις εις τα ξένα
άλλα χέρια δυνατά.

Μοναχή το δρόμο επήρες,
εξανάλθες μοναχή.
Δεν είν’ εύκολες οι θύρες,
εάν η χρεία τες κουρταλή. …»

Οι Εθνοσυνελεύσεις της περιόδου 1821-1823 έλαβαν χώρα από τους παράγοντες του αγώνα, ταυτόχρονα με την επαναστατική τους δράση, στην προσπάθειά τους να θέσουν τις βάσεις πολιτειακών θεσμών. Από το 1825 οι προσπάθειες αυτές αμαυρώνονται όταν εμφανίζεται η ανοικτή αντιπαράθεση αγγλόφιλων, γαλλόφιλων και ρωσόφιλων συμμετεχόντων κατά την διάρκεια της αρχικής 3ης Εθνοσυνέλευσης στην Επίδαυρο, η οποία διακόπηκε με αφορμή την πτώση του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826. Η εμφάνιση των τριών κομμάτων, αγγλικού, γαλλικού και ρωσικού, που αντικατοπτρίζει την αλλαγή στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην Ελληνική επανάσταση, δεν οδήγησε στη γρηγορότερη λύση του ζητήματος, αλλά σε εμφύλιο μεταξύ των Ελλήνων.

Την δε αντίθεση των ξένων στην απελευθέρωση της Ελλάδας κατήγγειλε ο Αθανάσιος Πολυζωίδης, κατά την απολογία του στη δίκη στην οποία παραπέμφθηκε από το καθεστώς της αντιβασιλείας του Μάουερ και τον εισαγγελέα Μάσον, για το «αδίκημα» το οποίο διέπραξε μαζί με τον Γεώργιο Τερτσέτη, της άρνησης να υπογράψουν την κατασκευασμένη απόφαση θανατικής καταδίκης του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα:
« … Είστε υποκριταί, γιατί λέτε ότι αγαπάτε την Ελλάδα, αλλά ζητάτε να αποκεφαλίσετε τους Έλληνες. Κατηγορείται τον Κολοκοτρώνη, γιατί απελευθέρωσε την Ελλάδα. Επιβουλεύεσαι τον Κολοκοτρώνη που επικεφαλής ενός έθνους, σας υποχρέωσε να του παραχωρήσετε την ελευθερία του, γιατί εσύ και οι προϊστάμενοί σου δεν θέλατε να ελευθερωθούμε. …»

Η φυλάκιση του Κολοκοτρώνη και άλλων οπλαρχηγών τον Φεβρουάριο του 1825, καθώς και η εμφάνιση ερίδων μεταξύ των Ελλήνων, απείλησαν να δώσουν οδυνηρό τέλος στην επανάσταση με την προέλαση του Ιμπραήμ. Τα γεγονότα αυτά είχαν ρίζες στις εισερχόμενες ραδιουργίες των ξένων δυνάμεων, οι οποίες βρήκαν συνεργάτες τους εγχώριους επαγγελματίες πολιτικούς. Παρόλα αυτά η ανακοπή του Ιμπραήμ προέκυψε στη Μάχη των Μύλων της Αργολίδας τον Ιούνιο του 1825 υπό την ηγεσία του Δημήτριου Υψηλάντη και του Μακρυγιάννη.

Η μάχη ήταν συνέχεια αυτών του Κολοκοτρώνη στην Τραμπάλα (ο οποίος είχε εντωμεταξύ απελευθερωθεί) και της ηρωικής αντίστασης του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι. Η μάχη των Μύλων έλαβε χώρα πριν την υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου τον Ιούλιο του 1827, πριν την ναυμαχία του Ναυαρίνου τον Οκτώβριο του 1827, και πριν την αποστολή του Γαλλικού στρατεύματος στην Πελοπόννησο τον Σεπτέμβριο του 1828.

Σε διπλωματικό επίπεδο, η καθοριστική στροφή στην διεθνή πολιτική σκηνή επετεύχθη με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης τον Απρίλιο του 1826 μεταξύ Ρωσίας και Αγγλίας, το πρώτο ευρωπαϊκό έγγραφο που αναγνώριζε την πολιτική ύπαρξη της Ελλάδας «… Η Ελλάς θέλει είσθαι εξάρτημα εκείνου του βασιλείου (της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) και οι Έλληνες θέλουν πληρώνει εις την Πόρταν φόρον ετήσιον…». Τι είχε προηγηθεί; Τον Δεκέμβριο του 1825 ο «Καποδιστριακός» πρώην πρέσβης της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη Γκριγκόρι Στρόγκανωφ με υπόμνημα προς τον νέο τσάρο Νικόλαο υπενθύμισε ότι οι Τούρκοι δεν είχαν απομακρύνει τα στρατεύματα από την Μολδοβλαχία μετά την κατάπνιξη της επανάστασης του Αλέξανδρου Υψηλάντη, και επομένως η συνθήκη του Βουκουρεστίου του 1812 μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας τελούσε υπό παραβίαση. Ο νέος τσάρος έκανε δεκτό το υπόμνημα. Το πνεύμα της πολιτικής Καποδίστρια επανερχόταν στη ρωσική εξωτερική πολιτική. Οι Άγγλοι για να προλάβουν μία πολεμική ενέργεια των Ρώσων έναντι των Τούρκων σπεύδουν στην Αγία Πετρούπολη και προσφέρουν την στήριξή τους στο ελληνικό ζήτημα. Η διπλωματική δραστηριότητα του Καποδίστρια ως υπουργού εξωτερικών της Ρωσίας, αλλά και οι κινήσεις του μετά την παραίτησή του είχαν επιδράσει καταλυτικά.

Ο Καποδίστριας εκλέγεται κυβερνήτης τον Απρίλιο του 1827 από την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας. Ακολουθεί η νέα διπλωματική επιτυχία της συνθήκης του Λονδίνου τον Ιούλιο του 1827. Με τις μετέπειτα ενέργειες του κυβερνήτη και την στήριξη του φιλέλληνα υπουργού εξωτερικών της Αγγλίας Τζώρτζ Κάνινγκ το ζήτημα της Ελλάδας προήχθη από την αόριστη πρόθεση των Μεγάλων Δυνάμεων για ειρήνευση της Ελλάδας, στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ελληνικού κράτους τον Φεβρουάριο του 1830 με το δεύτερο Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Το δόγμα της Ιεράς Συμμαχίας περί μη μεταβολής των ευρωπαϊκών συνόρων είχε πλέον ολοκληρωτικά ανατραπεί. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος που προέκυψε τον Ιούνιο του 1828, το κλίμα του οποίου είχε «προετοιμαστεί» από τα έτη 1811-1822 της εποχής Καποδίστρια στην Ρωσική διπλωματία, πίεσε την Τουρκία να αποδεχθεί την ανεξαρτησία της Ελλάδας.

Με την εύστοχη χρησιμοποίηση της αλλαγής του ενδιαφέροντος των ξένων για την Ελλάδα και με μία σειρά πολεμικών επιχειρήσεων του Ελληνικού στρατού και στόλου, οι οποίες διενεργήθηκαν παρά την αντίδραση των ξένων δυνάμεων απέναντι σε αυτές, επετεύχθη η πλήρης ανακατάληψη της Πελοποννήσου και του μεγαλύτερου τμήματος της Στερεάς Ελλάδας τον Σεπτέμβριο του 1829, υπό την κυβερνητική καθοδήγηση του Καποδίστρια.

Δυστυχώς, η προσπάθεια μικροποίησης της επανάστασης και των αγωνιστών του 1821 κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών δεν γίνεται δίχως λόγο. Όπως αναλύει ο Σαράντος Καργάκος στο άρθρο του «Η υπονόμευση του 1821» της 24ης Μαρτίου του 2018: «… Προς τι άραγε το μένος αυτό; Είναι απλό: Όλοι αυτοί οι παλαιοί «εθνικιστές», λόγιοι και αγωνιστές, δημιούργησαν ένα εθνικό κράτος που αποτέλεσε αφετηρία σχηματισμού και άλλων εθνικών κρατών στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, κι έτσι άρχισε η κατάρρευση των μεγάλων αυτοκρατοριών. Η αρτισύστατη μικρή Ελλάς υπήρξε το κακό παράδειγμα, το «μεγάλο λάθος», κατά τον Μέτερνιχ και τον μελετητή του, Χένρι Κίσινγκερ. …».

Ο Καργάκος κλείνει το άρθρο του με την σοβαρή διαπίστωση ότι: «… Σήμερα κάποιοι προσπαθούν να σβήσουν από τη συνείδηση των νέων το ’21 για να μην μπορούν σε κανέναν να σηκώσουν το κεφάλι.». Αυτή η φράση φαίνεται να αποτελεί και μία απάντηση στους παρακάτω προβληματισμούς:

Γιατί στα σχολικά βιβλία παρουσιάζεται ως μία απλή παραπομπή από τις πηγές ένα μικρό τμήμα του Θούριο του Ρήγα Φεραίου, του κειμένου που ενέπνευσε τους αγωνιστές του 1821;

Γιατί δεν μελετάται στα σχολεία ολόκληρος ο Ύμνος εις την Ελευθερία του Διονύσιου Σολωμού, ο οποίος σκιαγραφεί τα γεγονότα και τον ψυχισμό της επανάστασης;

Γιατί στα σχολικά βιβλία παρουσιάζεται ως μία απλή παραπομπή από τις πηγές ένα τμήμα του όρκου των Φιλικών, στα λόγια του οποίου ορκίζονταν οι αγωνιστές της εθνικής μας επανάστασης;

Γιατί δεν δίνεται η ανάλογη βαρύτητα στις προσωπικότητες του Αθανάσιου Πολυζωίδη και του Γεώργιου Τερτσέτη, οι οποίοι ξεγύμνωσαν την ωμή παρέμβαση των ξένων δυνάμεων στα εσωτερικά της Ελλάδας;

Γιατί δεν υπάρχει στα σχολικά βιβλία εκτενής αναφορά στην προσωπικότητα, τον βίο και τους αγώνες των πρωταγωνιστών της επανάστασης, οι οποίοι θυσίασαν τη ζωή τους, τις οικογένειές τους και τις περιουσίες τους για τις ανάγκες της επανάστασης;

Γιατί δεν αναφέρονται οι κυριότερες διπλωματικές ενέργειες του Ιωάννη Καποδίστρια μέσω των οποίων εναντιώθηκε απέναντι στην πανίσχυρη Ιερά Συμμαχία της Ευρώπης, καθώς επίσης δεν τονίζεται το γεγονός ότι ως κυβερνήτης εκποίησε όλη του την περιουσία για τις ανάγκες της πατρίδας του;

Γιατί εδώ και 190 χρόνια παραμένει απόρρητος ο φάκελος της δολοφονίας του Καποδίστρια στο Βρετανικό υπουργείο εξωτερικών, ενώ ταυτόχρονα οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν έχουν δείξει ενδιαφέρον για τον αποχαρακτηρισμό του;

Ο ψυχισμός του Έλληνα πρέπει ή μήπως δεν πρέπει να διαθέτει μνήμες για εκείνους που σήκωσαν το βλέμμα τους απέναντι σε έναν ζυγό, τον Οθωμανικό, καθώς και απέναντι στην σιδηρά Ιερά Συμμαχία των Ευρωπαϊκών μοναρχιών η οποία καταδίκασε εξ αρχής την επανάσταση;

Μαργέλης Κωνσταντίνος