Η Χαραμόγλειος Βιβλιοθήκη ως εργαλείο του τοπικού ιστορικού και του εκπαιδευτικού στο μάθημα της τοπικής ιστορίας

Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ

Α. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΟΡΙΩΝ

1. Τι είναι η Τοπική Ιστορία;

Στον τίτλο του κειμένου το επίθετο τοπικός απαντά δυο φορές: Τοπικός ιστορικός, τοπική ιστορία και, κατ’ ουσίαν, εννοείται μια τρίτη ως ισοδύναμο του ειδική: Ειδική [Χαραμόγλειος Βιβλιοθήκη]=Τοπική… Πρέπει, λοιπόν, πρώτα να διευκρινίσουμε τις σημασίες του όρου τοπική ιστορία για να οριστεί το όλον μέσα στο οποίο θα νοηματοδοτηθούν τα επί μέρους αιτούμενα.

Δεν είναι βέβαια μονοσήμαντος ο όρος τοπική ιστορία. Το αντίθετο: είναι πολυσήμαντος και γι’ αυτό δυσκολοπροσδιόριστος – χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και απροσδιόριστος. Ας τα βάλουμε σε μια σειρά:

Παρατήρηση πρώτη: Η τοπική ιστορία έχει ως αυτονόητη παράμετρο τον τόπο: Ό,τι συνέβη στο δεδομένο τόπο, ανήκει στα ενδιαφέροντα της ιστορίας του τόπου αυτού – αφήνω κατά μέρος ποιες κατηγορίες γεγονότων εμπίπτουν στην αντίληψη του τοπικού ιστορικού ως ιστορικά γεγονότα και, επομένως, ως άξια να ιστορηθούν. Αυτό το καθορίζουν οι γενικές αντιλήψεις για την ιστορία που επικρατούν τη δεδομένη χρονική στιγμή. Και αφήνω επίσης κατά μέρος ότι ο τόπος, η περιοχή δεν είναι καθορισμένος άπαξ και δια παντός αλλά κάτι που μεταβάλλεται μέσα στο μεγάλο χρόνο.(1)

Παρατήρηση δεύτερη: Ο χρόνος είναι, βέβαια, η άλλη αυτονόητη παράμετρος, το μεγάλο ποτάμι, μέσα στο οποίο κολυμπάει η σύμπασα ιστορία, ο παράφορος γλύπτης των ανθρώπων, που, ειδικά στην τοπική ιστορία και στις ευτυχισμένες της στιγμές βέβαια, φορτωμένος από την βιωματικότητα του οικείου εμποτίζει τον ιστορούμενο τόπο.

Παρατήρηση τρίτη:Η κοινώς επικρατούσα άποψη αποδίδει αβασάνιστα στην τοπική ιστορία τα εύσημα της ιδιαιτερότητος, της μοναδικότητος, της εξαίρεσης και άλλους παρόμοιους «πατριωτικούς» αφοριστικούς χαρακτηρισμούς. Αλλά η ιδιαιτερότητα του τοπικού ιστορικού γεγονότος δεν είναι παρά η σε διαφορετικό χρόνο-σε σύγκριση με άλλους τόπους-σύνδεση ενός ομόλογου γενικού ιστορικού φαινομένου, εθνικού ή περιφερειακού, με το συγκεκριμένο τόπο (2).Με διαφορετικά λόγια το συγκεκριμένο πεδίο παρατήρησης, το τοπικό, ενέχει στοιχεία καθολικής ιστορίας, μηχανισμούς, οι οποίοι ισχύουν και σε άλλα πεδία παρατήρησης και οι οποίοι μπορούν να οδηγήσουν σε μια τυπολογία ιστορικών φαινομένων και σε παραδειγματικές κατασκευές με τις οποίες η τοπική ιστορία αποκτά ένα άλλο εύρος περιεχομένου και ενός άλλου είδους επίπτωση στην καθόλου ιστοριογραφία, κατά την εύστοχη διατύπωση του Σπύρου Ασδραχά -άλλο αν η τυπολογία αυτή ενδέχεται να οδηγήσει στην υπόνοια ότι η τοπική ιστορία είναι άχρηστη ή ότι πρέπει να θηρεύει μόνο τις ιδιαιτερότητες.(3)

Παρατήρηση τέταρτη: Βάσει των ανωτέρω η τοπική ιστορία δεν είναι μεν απλώς μια τοπική υπόθεση, μια και το τοπικό δεν είναι παρά η εμφάνιση του γενικού σε διαφορετικό χρόνο και σε κάποια παραλλάσσουσα μορφή-αλλά αυτό δεν οδηγεί αναγκαστικά στην ισοπέδωση των όρων που της επιτρέπουν να γίνεται βιωματική, κυρίως της νοσταλγίας, δηλαδή της ανάγκης επιστροφής στο προνομιακό χρόνο της παιδικής ελευθερίας, η οποία, βέβαια, βιώνεται σ’ έναν τόπο, στον γενέθλιο τόπο: όταν νοσταλγείς, νοσταλγείς έναν τόπο.(4) Η διάσταση αυτή της τοπικής ιστορίας αποτελεί σημαντική ειδοποιό διαφορά της από την γενική και ειδικό κίνητρο ενασχόλησης μ’ αυτήν -έστω κι αν αυτό περικλείει το διαπιστωμένο κίνδυνο μαζί με τον προικισμένο τοπικό ιστορικό να ενσκήψουν πολύ περισσότεροι ατζαμήδες κομίζοντας στις αποσκευές τους τις κακές εκδοχές ενός κουραστικού τοπικισμού.

2.Τι είναι λοιπόν ο τοπικός ιστορικός;

Η αποδοχή των ανωτέρω μας οδηγεί στην παρατήρηση ότι η φυσιογνωμία του τοπικού ιστορικού δεν μπορεί πλέον να είναι εκείνη που ήταν στο παρελθόν, δηλαδή η πατριδογνωσία δεν γίνεται να ταυτίζεται με το ανάπτυγμα της τοπικής ιστορίας για να δανειστώ πάλι την διατύπωση του Ασδραχά.(5) Μπορεί ο όρος της βιωματικότητας να παραμένει ενεργός αλλά στην τοπική ιστορία φτάνουμε πια και με την αντίστροφη κίνηση, ξεκινώντας δηλαδή όχι από την εντοπιότητα αλλά από ανάγκες και ερωτήματα που θέτει η γενική ιστορία. Η δοσολογία ανάμεσα στα δύο μεγέθη, δηλαδή τη συγκίνηση της εντοπιότητας και τη συνείδηση των απαιτήσεων του γενικού, καθορίζει και το διαμέτρημα του τοπικού ιστορικού. Κλασσικό παράδειγμα ευτυχισμένης σχέσης ανάμεσα στα δύο αποτελεί για τη Λευκάδα ο Πάνος Ροντογιάννης: Η αγάπη για τον τόπο του αρθρώνεται ισόρροπα με την υπόρρητη αλλά σαφή πεποίθηση του ότι η τοπική ιστορία μπορεί να διαφοροποιείται από τη γενική στην παράμετρο του χρόνου αλλά οι μηχανισμοί της είναι ομόλογοι με τους μηχανισμούς της γενικής.(6)

Συμπέρασμα: Η συγκίνηση είναι καλό κίνητρο για τον τοπικό ιστορικό αλλά όχι επαρκής εγγύηση για την επιτυχία του εγχειρήματος του. Απαιτείται θεωρητική σκευή και γνώση -αλλιώς κινδυνεύει να μείνει ερασιτέχνης με την κακή σημασία του όρου.

3.Τι μας χρειάζεται η τοπική ιστορία;

Επειδή σε όλα τα φαινόμενα υπόκειται ένα βαθύ διά ταύτα, ένα αριστοτελικό τέλος, απ’ το οποίο φωτίζονται, κλείνοντας το πρώτο μέρος, ας θέσουμε το σχετικό ερώτημα: Τι μας χρειάζεται η τοπική ιστορία; Ποιες βαθιές διανοητικές και ψυχικές μας ανάγκες καλύπτει;

Ελπίζοντας να μη βουλιάξω ούτε στο τέλμα της κοινοτοπίας ούτε στο χάος της άμετρης υποκειμενικότητας θα έλεγα ότι –πέραν, βέβαια, της επιστημονικής συμβολής στην απάντηση προβλημάτων της γενικής ιστορίας- οι δρόμοι της σε όλα τα επίπεδα: στην αποκάλυψη της ιστορικότητας του αγροτικού τοπίου και του αντίστοιχου αστικού, στην ανεύρεση και κωδικοποίηση των κατορθωμένων της τοπικής λογιοσύνης και της εκπαίδευσης, στην ανάδυση των κοινωνικών και επαγγελματικών διαστρωματώσεων, στην ιχνηλάτηση της συγκρότησης των δεσμών της συγγένειας, στην αποτύπωση των μέσων όρων του κοινωνικού και οικονομικού status, στην ανίχνευση των συλλογικών νοοτροπιών και την άρθρωση τους με τη βάση του εποικοδομήματος προσφέρουν, πρωτίστως, στον ιστορικό, αλλά και στον ευαίσθητο αναγνώστη, τη δυνατότητα να «διαβάσει» τη χαμένη στα γυρίσματα του χρόνου συλλογικότητα της εντοπιότητας -παναπεί μια επί πλέον δυνατότητα προς τη δική του αυτογνωσία, γιατί καταδύεται στο παρελθόν του. Θα αντιτείνει κανείς ότι και η γενική ιστορία τα ίδια κάνει.. Μπορεί -αν και θεωρώ ότι η βιωματικότητα της τοπικής ιστορίας κάνει τη διαφορά Και κάτι ακόμα: ας μη ξεχνάμε ότι η ιστορία γενικώς, τοπική και γενική, ανταποκρίνεται σε ανάγκες οργανικής φύσης αφού ο άνθρωπος διαθέτει μνήμη-και της ιστορίας έργο είναι η συγκρότηση της συλλογικής μνήμης.(7)

Θεωρώ επομένως ότι η τοπική ιστορία, στις καλές στιγμές της, μπορεί να ανταποκρίνεται σε ψυχικές ανάγκες που γειτονεύουν μ’ αυτές που πάει να ικανοποιήσει η ποίηση και η λογοτεχνία γενικότερα.

Β. Η ΧΑΡΑΜΟΓΛΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ…

1. Του τοπικού ιστορικού

Τα αιτούμενα του τοπικού ιστορικού τα περιγράψαμε μέσες-άκρες πιο πάνω: Στο πεδίο βολής του εντάσσονται όλες οι μορφές του ιστορικού γεγονότος στο συγκεκριμένο τόπο είτε τις θεωρεί ως τοπικής ιδιαιτερότητας ζητήματα είτε ως εκφάνσεις του γενικού. Είναι χρήσιμο να θυμίσουμε ξανά ότι η έννοια του ιστορικού γεγονότος έχει πάψει προ πολλού να ταυτίζεται με τις μεμονωμένες δράσεις των επωνύμων πρωταγωνιστών της ιστορίας, συνηθέστατα των πολιτικών και στρατιωτικών, και περιλαμβάνει δράσεις και καταστάσεις που ο μέσος Έλληνας ακόμα δεν τις υπολογίζει ως αντικείμενο της ιστορίας.

Τι μπορεί να προσφέρει η Χαραμόγλειος Βιβλιοθήκη σ’ έναν τοπικό ιστορικό για να τεκμηριώσει τις ερευνητικές του υποθέσεις; Όπως ήδη προείπαμε, η Χαραμόγλειος δεν είναι μια κλασσική βιβλιοθήκη, περισσότερο είναι ένα κέντρο τεκμηρίωσης μελετών τοπικού ενδιαφέροντος: Δεν αποτελείται μόνο από βιβλία αλλά και από κάθε άλλου είδους τεκμήρια, τα οποία προσκομίζουν πληροφορίες για τη Λευκάδα ή είναι δημιουργήματα Λευκαδίων – από τηλεφωνικούς καταλόγους μέχρι οικογενειακά λευκώματα και μελανοδοχεία, ακόμα και αρχειακό υλικό. Υπερβαίνει τη λογική και τους περιορισμούς των συνηθισμένων βιβλιοθηκών γιατί ενδιαφέρεται πρωτίστως για τη ιστορική μαρτυρία και όχι για το όχημα, την ύλη, της μαρτυρίας και ως εκ τούτου συσσωρεύει υλικό δεκτικό κωδικοποιήσεων και συσχετίσεων ανέφικτων για τις βιβλιοθήκες αυτές.

Δεν είναι, λοιπόν, η Βιβλιοθήκη αυτή ένας χώρος μουσειακός, που διαφυλάττει κειμήλια, αλλά ένα εν δυνάμει εργαστήριο που η λογική της κατασκευής του επιτρέπει ποικίλες συσχετίσεις πληροφοριών και, συνεπώς, άλλου τύπου οργάνωση τους: Αυτή η οργάνωση σημαίνει παραγωγή νέας γνώσης για το χώρο και τους ανθρώπους του.

Θα δώσω τρία παραδείγματα στα οποία τον πρώτο λόγο δεν θα τον έχουν τα βιβλία -αυτών τη χρήση ελπίζω ότι την ξέρουμε καλύτερα- αλλά τεκμήρια άλλου είδους.

Το πρώτο: Έστω ότι ο ιστορικός μας ενδιαφέρεται να συλλάβει και να αποτυπώσει μια κάτοψη της κοινωνικής και επαγγελματικής διαστρωμάτωσης της πόλης ή και του νησιού των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Οι τηλεφωνικοί κατάλογοι του Χαραμόγλη, οι φωτογραφίες του, οι κατάλογοι των απογραφών της Στατιστικής Υπηρεσίας και ένα-δυο μαθητολόγια του Γυμνασίου μπορεί να αποτελέσουν ένα δυναμικό πεδίο δεδομένων όπως: Το επάγγελμα, το κοινωνικό και οικονομικό status (το οποίο συνεπάγεται η κατοχή ή η έλλειψη τηλεφώνου και το είδος της κατοικίας), ο τόπος καταγωγής, η δυνατότητα πρόσβασης στην εκπαίδευση, τα οποία συσχετιζόμενα μεταξύ τους σε τοπικό επίπεδο θα καταρτίσουν την προσδοκώμενη κάτοψη, και, στη συνέχεια, συσχετιζόμενα με τα ομόλογα τους σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, θα αποτυπώσουν την σύγκλιση ή την απόκλιση του τοπικού φαινομένου σε σχέση με τα υπερκείμενα του.

Το δεύτερο: Έστω ότι ο ιστορικός μας ενδιαφέρεται να καταρτίσει ένα corpus της εντόπιας πολιτικής ζωής από τον 19ο μέχρι σήμερα: κατάλογοι δημάρχων, νομαρχών, κοινοταρχών, εκλογικές συμπεριφορές, προεκλογικά ήθη. Για να συγκροτήσει το αντίστοιχο πεδίο δεδομένων, στη Χαραμόγλειο θα βρει, εκτός από τη βιβλιακές πληροφορίες, όλα τα σωζόμενα σώματα εφημερίδων, φωτογραφίες και, πιθανόν, άλλα τεκμήρια απροσδόκητα, που το πάθος του Χαραμόγλη συνέλεξε.

Το τρίτο: Έστω ότι ο ιστορικός μας ενδιαφέρεται να διερευνήσει τους λόγους που εξηγούν γιατί οι Λευκάδιοι βάδισαν στο δρόμο της τουριστικής ανάπτυξης και, κυρίως, τους τρόπους με τους οποίους επεδίωξαν την τουριστική προβολή του νησιού τους. Στη περίπτωση αυτή η Χαραμόγλειος είναι μονόδρομος: Οι αφίσες, τα φυλλάδια, οι οδηγοί, οι χάρτες και οι κάρτες της θα του προσφέρουν το απαιτούμενο πεδίο δεδομένων -αδύνατο να τα βρει αλλού συγκεντρωμένα.

Αυτή η βοήθεια της Χαραμογλείου προς τον τοπικό ιστορικό τελεί υπό την συνάρτηση μιας προϋπόθεσης: της κατάλληλης μηχανογραφικής της υποστήριξης, η οποία θα καταχωρίζει και θα οργανώνει τις πληροφορίες με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εφικτή για το χρήστη της η μέγιστη δυνατή ανάκληση τους και η μέγιστη δυνατή συσχέτιση τους. Και πρέπει να πούμε ότι απέχουμε πολύ από την ικανοποίηση αυτής της προϋπόθεσης.

Δύο πράγματα ακόμα: πρώτον η Χαραμόγλειος είναι ένα εργαστήριο αλλά όχι ένα κλειστό τελειωμένο εργαστήριο. Το σχέδιο του ιδρυτή της την θέλει να είναι ένα συνεχώς εμπλουτιζόμενο εργαστήριο που θα συλλέγει την ιστορική ύλη και του αύριο -δύσκολη απαίτηση αλλά έτσι είναι. Και, μάλιστα, να εμπλουτίζεται όχι μόνο με έντυπα αλλά και με κατηγορίες υλικού που έχουν διαφυλάξει – ή που διαφυλάττουν – εικόνες και ήχους που αύριο θα χαθούν ή που έχουν ήδη χαθεί (φωτογραφίες, κινηματογραφικές ταινίες, ηχογραφήσεις), υλικό που οι κανονικές βιβλιοθήκες δεν το αποθησαυρίζουν και το οποίο μπορεί να υποβάλλει στον τοπικό ιστορικό καινούργια και εκλεπτυσμένα αιτούμενα -πολύτιμες ψηφίδες για την ανασύνθεση της συνολικής φυσιογνωμίας του τόπου και των ανθρώπων του.

Και συμπληρωματικά: Τα Αρχεία του Νομού Λευκάδας αποτελούν για τον χρήστη της Χαραμογλείου Βιβλιοθήκης τον άλλο πόλο των ερευνών του.

2. Του εκπαιδευτικού στο μάθημα της τοπικής ιστορίας

Εδώ περνάμε σε άλλο επίπεδο. Να σημειώσω πρώτα ότι στο πρόγραμμα της Γ΄τάξης του Γυμνασίου προβλέπεται δέκα(10) ώρες ετησίως από το μάθημα της Ιστορίας να διατεθούν για τη διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας με διδακτικούς στόχους (αριθ.πρωτ. 17881/Γ2/19-2-2002 εγκύκλιος ΥΠΕΠΘ)

1. Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με ιστορικά στοιχεία ερευνήσιμα και προσιτά, από το άμεσο περιβάλλον τους το οποίο βιώνουν καθημερινά.

2. Να εθιστούν στην παρατήρηση, στην έρευνα και την ερμηνεία συγκεκριμένων ιστορικών χώρων ή θεμάτων, ξεκινώντας από τα ίχνη τους και από πρωτογενές υλικό.

3. Να εθιστούν στη διαθεματική προσέγγιση ζητημάτων……

Το μάθημα πρέπει να διδάσκεται από το βιβλίο «Η Τοπική Ιστορία ως Πεδίο Σπουδής στο Πλαίσιο της Σχολικής Παιδείας» του ΟΕΔΒ, (400) περίπου σελίδων, που γράφτηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Σημειώνω ότι στη Λευκάδα βρήκα ένα μόνο αντίτυπο και αυτό όχι σε σχολείο. Το μάθημα, στη καλύτερη περίπτωση, καρκινοβατεί και οι ευθύνες βαρύνουν, κατά το αναλογούν, και την πολιτεία και το εκπαιδευτικό προσωπικό -οι λαμπρές εξαιρέσεις δεν καταργούν τον κανόνα. Και, όσον αφορά τους εκτός σχολείου, ο κώδικας των αξιών της κοινωνίας μας δεν τοποθετεί δα και στις πρώτες θέσεις την ιστορία -κι ας τιμάμε πότε το Χαραμόγλη, πότε το Ροντογιάννη κ.λ.π. για να ησυχάσουμε από τις μικροενοχές μας. Τα λέω γιατί τα επόμενα δικαίως θα φανούν μάλλον ασκήσεις επί χάρτου παρά προτάσεις που μπορεί να υλοποιηθούν έστω και βαθμηδόν. Ειδικότερα: ό,τι θα πω, το λέω λαμβάνοντας υπόψη μόνο τις δυνατότητες του σχολικού προγράμματος και του διαθέσιμου μαθητικού χρόνου. Και επίσης ότι οι παραπάνω διαπιστώσεις μου αφορούν τα ισχύοντα μέχρι το έτος 2004.

Οι στόχοι του μαθήματος, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να συναιρεθούν σε τούτο το βασικό: Μέσα από τη βιωματικότητα του οικείου χώρου να ξυπνήσουμε στο μαθητή την ιστορική συνείδηση και στους λίγους υποψιασμένους να την οξύνουμε. Τα υπόλοιπα έπονται.

Να πως θα έβλεπα την έναρξη της προσπάθειας του εκπαιδευτικού: Πρέπει πρώτα να «πιάσουμε» τα ευανάγνωστα σήματα του οικείου χώρου. Αυτά θα μας ανοίξουν το δρόμο για να ψαύσουμε τα ιστορικά γεγονότα σε όλες τις εκδοχές τους.

Ας πιάσουμε πρώτα τους δρόμους, που πάντα έχουν τη δική τους ιστορία:

Οδός Πανάδα και οδός Παπαστραβοσκιάδη: Τι είναι αυτά τα περίεργα ονόματα; Η περιέργεια μας ανοίγει τον δρόμο να μιλήσουμε για τη στάση των χωρικών του 1819 και για άλλα θέματα, που σχετίζονται μ’ αυτήν είτε ειδικότερα (π.χ. την έδρα της εξέγερσης ή την τύχη των πρωταγωνιστών της) είτε γενικότερα (π.χ. η Αγγλοκρατία στη Λευκάδα). Πώς θα τεκμηριώσουν τα παιδιά την εργασία που θα τους αναθέσει ο δάσκαλος τους; Η Χαραμόγλειος θα τους προσφέρει όλη τη βιβλιογραφική υποστήριξη και, στους τους πιο φιλόδοξους, αν υπάρχουν, το Αρχείο θα προσφέρει την αντίστοιχη αρχειακή.

Ένας άλλος περίεργος δρόμος: οδός Φιλοσόφων! Τι όνομα είναι αυτό! Ας δώσουμε στους μαθητές μας την ευκαιρία να ψάξουν στη Χαραμόγλειο, στην σπουδαία εφημερίδα Λευκαδίτικες σελίδες, που εξέδιδε ο Ορφέας τη δεκαετία το 1960, τη μελέτη του Ασδραχά που θα τους πληροφορήσει μέσω του Πουκεβίλ για την παλαιότητα του δρόμου και τη χρήση του.

Οδός Μύτικα, οδός Παλαίρου, οδός Μεγανησίου, οδός Ακαρνανίας – οι τρεις πρώτοι στα Νότια της πόλης, η τέταρτη Ανατολικά. Να οι ονομασίες που δείχνουν τους δρόμους της εισόδου στην πόλη των επισκεπτών απ’ τα αντίστοιχα μέρη μέχρι τα τελευταία χρόνια, οπότε κόπηκε η θαλάσσια συγκοινωνία μ’ αυτά! Το υλικό της Χαραμογλείου (βιβλία, εφημερίδες, φωτογραφίες) θα βοηθήσει τα παιδιά να ανασυνθέσουν σε κάποιο βαθμό τη χαμένη εικόνα.

Ας δούμε μια τυχαία σειρά άλλων σημάτων: Τι είναι αυτές οι πέτρες μέσα στο ιβάρι, μια συνεχής σειρά, αριστερά καθώς πάμε για το Πέραμα, που πάνω τους κάθονται οι γλάροι; Και αυτά τα παράταιρα σπιτάκια της Καινούγιας χώρας μπροστά στον παλιό Ανθώνα; Οι παλιές εκκλησίες μας γιατί δεν μοιάζουν με τις εκκλησίες που βλέπουμε στο βιβλίο της βυζαντινής ιστορίας; Και αυτές τις απίθανες λιθιές που βλέπουμε σε κάθε πλαγιά αλλά κυρίως στην περιοχή της Εξάνθειας τι σόϊ άνθρωποι τις έστησαν; Αυτός ,πάλι, ο βυθισμένος μώλος, δύο μέτρα κάτω από τη θάλασσα, ανάμεσα από το κάστρο Άγιος Γεώργιος της Πλαγιάς και την παραλία των Καρυωτών, πότε κατασκευάστηκε και τι εξυπηρετούσε;

Οι απορίες θα μας οδηγήσουν να μιλήσουμε με τους μαθητές μας αντίστοιχα για το υδραγωγείο της Αγίας Μαύρας και για τα συστήματα υδροδότησης μιας παλιότερης εποχής, για την οικοδόμηση από τους Άγγλους της συνοικίας αυτής μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1825,(8) για τις πολιτικές και πολιτισμικές τύχες του νησιού ανάμεσα στην Δύση και την Ανατολή, για την παρέμβαση του Λευκαδίτη στο τοπίο και για τους λόγους που την προκάλεσαν, για το μώλο των Κορινθίων στην είσοδο του λιμανιού της αρχαίας Νηρίκου και για τη διάνοιξη της διώρυγας. Σε όλες αυτές τις αναζητήσεις η Χαραμόγλειος έχει τη δυνατότητα να προσφέρει στους μαθητές μας ικανοποιητική τεκμηρίωση για τις εργασίες που θα τους αναθέσουμε.

Ο κατάλογος αυτός είναι τυχαίος και ενδεικτικός. Ο πραγματικός κατάλογος των σημάτων δεν έχει τελειωμό. Ας βάλουμε λοιπόν τελεία και ας πούμε το αυτονόητο: Ο Τέλης Χαραμόγλης έστησε με κόπο αυτό το εργαστήρι, το οποίο μπορεί να προσφέρει τα όσα ωραία αριθμήσαμε. Όσοι έχουν μερίδιο ευθύνης, έκαστος κατά το αναλογούν, ας φροντίσουν να πάει μερικά βήματα πιο μπροστά από εκεί που μας το παράδωσε-και είναι γνωστό τι απαιτείται για να γίνει αυτό. Και είναι επίσης γνωστό ότι στη πατρίδα μας τέτοιες προσπάθειες σπάνια πορεύονται την ευθεία οδό.

________________________________________________________________________
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πρόκειται για το κείμενο που της ομιλίας (με μικρές αλλαγές) που εκφωνήθηκε στην αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου την 29η Μαϊου 2004 και δημοσιεύτηκε στο: «Φιλολογικό Μνημόσυνο Αριστοτέλη Α. Χαραμόγλη (1919-2003), Τρεις ομιλίες, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας 29 Μαϊου 2004», Επετηρίς Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, τόμος Ι΄, Αθήνα 2006, σ. 291-312 (Περιλαμβάνει τις ομιλίες: Σπύρος Ι. Ασδραχάς, «Οι ορίζοντες της Χαραμόγλειας Βιβλιοθήκης» σ. 293-296, Τριαντάφυλλου Ε. Σκλαβενίτη, «Η Χαραμόγλειος Βιβλιοθήκη και η λευκαδίτικη πολιτιστική υποδομή» σ. 297-303, και Δημήτρης Σ. Τσερές, «Η Χαραμόγλειος Βιβλιοθήκη ως εργαλείο του τοπικού ιστορικού και του εκπαιδευτικού στο μάθημα της τοπικής ιστορίας» σ. 305-312).

1 ) Ruggiero Romano, Που οδεύει η Ιστορία; Ε .Μ. Ν. Ε.- Μνήμων, Αθήνα 1988, σ.51
2) Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, Η εντοπιότητα στην Πολιτισμική Ιστορία, Πρακτικά Δ΄ Επτανησιακού Συνεδρίου, Λευκάδα (8-12 Σεπτεμβρίου 1993), Αθήνα 1996, σ.169
3)Σπύρος Ασδραχάς, Από τους ορίζοντες της τοπικής ιστορίας, Πρακτικά Δ΄ Επτανησιακού Συνεδρίου…, σ.434
4) Σπύρος Ασδραχάς, Τοπική Ιστορία: Η πολλαπλότητα των τεκμηρίων της, Πατριδογραφήματα, ΕΛΜ, Αθήνα 2003, σ. 250
5) Σπύρος Ασδραχάς, Από τους ορίζοντες της Τοπικής Ιστορίας, Πρακτικά Δ΄ Επτανησιακού Συνεδρίου…, σ. 435
6) Σπύρος Ασδραχάς, Τοπική Ιστορία: Η πολλαπλότητα των τεκμηρίων της, Πατριδογραφήματα, ΕΛΜ, Αθήνα 2003, σ. 238
7) Σπύρος Ασδραχάς, Από τους ορίζοντες της Τοπικής Ιστορίας, Πρακτικά Δ΄ Επτανησιακού Συνεδρίου,…σ. 435
8) Η φράση «για την οικοδόμηση από τους Άγγλους της συνοικίας αυτής μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1825» αντικατάστησε την αρχική φράση του κειμένου, που ήταν η εξής: «για την υποδοχή των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής στη Λευκάδα». Το ίδιο πρέπει να κάνει ο αναγνώστης και στην έντυπη μορφή της εργασίας αυτής: Δημήτρης Σ. Τσερές, «Η Χαραμόγλειος Βιβλιοθήκη ως εργαλείο του τοπικού ιστορικού και του εκπαιδευτικού στο μάθημα της τοπικής ιστορίας» στο: «Φιλολογικό Μνημόσυνο Αριστοτέλη Α. Χαραμόγλη (1919-2003), Τρεις ομιλίες, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας 29 Μαϊου 2004», Επετηρίς Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, τόμος Ι΄, Αθήνα 2006, σ. 311.