Και διάφορες ρεκλάμες για κυρίους και για ντάμες!

Της Πηνελόπης Κοψιδά

Οι παλιές διαφημίσεις έχουν κι αυτές τη θέση τους στο διαδίκτυο, καθώς μας ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο, αποτυπώνοντας στιγμές του παρελθόντος γενικά ή και της καθημερινότητας του κάθε τόπου ειδικότερα.

Ανάμεσα λοιπόν σε αρκετές άλλες τέτοιες διαφημίσεις που αναφέρονται στο νησί μας, υπάρχει και αυτή του βιβλιοπωλείου – τυπογραφείου Τσιρίμπαση, που είναι από τα πιο παλιά και γνωστά στη Λευκάδα, (πληροφορίες εδώ).

Ξεφυλλίζοντας όμως την «Ανθολογία Λευκαδίων Ποιητών», βρέθηκα μπροστά σε ένα ποίημα του σατιρικού ποιητή και εκδότη Ευστάθιου Αδάμ, που έζησε για πολλά χρόνια στην πόλη της Λευκάδας. Το ποίημα τιτλοφορείται: «Και διάφορες ρεκλάμες για κυρίους και για ντάμες» και θα μπορούσε να συνοδεύει την παρακάτω διαφήμιση, αφού αναφέρεται στο τυπογραφείο Τσιρίμπαση.

«Των αδερφών Τσιρίμπαση εις τα Τυπογραφεία
γίνεται καλλιτεχνικώς κάθε σας εργασία.
Εκεί, εκεί τυπώνονται κομψά επισκεπτήρια,
εκεί και καλλιτεχνικά γάμων αναγγελτήρια.
Φακέλλων κει κι επιστολών κομψαί ΄πικεφαλίδες,
Εκεί κι εφημερίδες.
Μνημόσυνα, νεκρώσιμα, δικαστικά προγράμματα
και τέλος ότι κάνουνε, είναι θαμμάτων θάμματα».

Με αφορμή το παραπάνω ποίημα, θα μεταφερθούμε νοερά πίσω στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, χρόνια του νησιού μας που δεν τα ζήσαμε, αλλά με μικρές – μικρές ψηφίδες τα σχηματοποιούμε στο μυαλό μας, όσοι στεκόμαστε παράμερα, ευλαβείς παρατηρητές.

Ο Ευστάθιος Αδάμ γεννήθηκε το 1881 στη Λευκάδα ή στην Πρέβεζα (άγνωστο). Φοίτησε στο γυμνάσιο Λευκάδας, όπου έζησε και μεγάλο μέρος της ζωής του. Το 1903 εξέδωσε από το τυπογραφείο Τσιπίμπαση, την έμμετρη σατιρική εφημερίδα «Σάτυρος». Η εφημερίδα αυτή ήταν μια μικρογραφία του «Ρωμηού», στον οποίο ο δημιουργός και μοναδικός συντάκτης Γεώργιος Σουρής, κατέγραφε και σχολίαζε με ευτράπελο τρόπο τα σημαντικότερα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα της εβδομάδας.

Ομοίως και ο Ευστάθιος Αδάμ, με έξυπνη σάτιρα, καυτηρίαζε τα κακώς κείμενα του τόπου, αλλά και τα κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα της εποχής του ελληνικού χώρου γενικότερα. Η φράση που χαρακτήριζε το περιεχόμενο του εντύπου, διατυπώθηκε κι αυτή έμμετρα και τυπώθηκε πάνω στο φύλλο της εφημερίδας του:

«ΜΟΤΟ» ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΑΤΥΡΟΣ

α΄
Το μέρος που εκδίδεται το φύλλου του «Σατύρου»
ειν΄η Λευκάς. Γερμανικά: Ιθάκη του Ομήρου.
β΄
Ο καθένας ας το ξέρει
π΄ότι γράφεται στο φύλλο
θε να γράφεται με χέρι
που δεν ξέρει εχθρό και φίλο.
~~~~~
Και προσέτι ας μην ξεχάσει
ο Αδάμ πως το συντάσσει.
Συνδρομή δέκα δραχμές
και στους έξω, είναι χρυσές.

Ο Ε. Αδάμ αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και φαίνεται πως έβγαζε και πάλι το «Σάτυρο» με τόπο έκδοσης τον Πειραιά. Πέθανε μάλλον αναπάντεχα στο Τζάννειο νοσοκομείο το 1950. Γνωστή είναι μια ποιητική του συλλογή – ίσως η μοναδική – σατιρικών ποιημάτων με τίτλο «Άλλοτε και τώρα» που εκδόθηκα το 1931.

Την ίδια εποχή με την έκδοση του «Σατύρου» από τον Ε. Αδάμ στη Λευκάδα (1903), ο Πάνος Κουνιάκης εκδίδει επίσης στο τυπογραφείο Τσιρίμπαση, την εφημερίδα «Παρατηρητής», ως «Μετοχική εφημερίς πολιτικοσατηρική εβδομαδιαία», και μεταξύ τους αναπτύσσεται ένας ανταγωνισμός, μια προσωπική κόντρα.

Ο Π. Κουνιάκης, με καταγωγή από τους Σφακιώτες, γεννήθηκε μάλλον στο Φρύνι (1874-1958). Μεγάλος στην ηλικία τέλειωσε το Ελληνικό Σχολείο και γράφτηκε στο Γυμνάσιο, χωρίς όμως να το τελειώσει ποτέ. Ασχολήθηκε επαγγελματικά κυρίως με τις εκδόσεις εφημερίδων. Εκτός από τον «Παρατηρητή» που προαναφέραμε, εξέδωσε τον «Εργάτη» και τον «Ανθρωπιστή». Επίσης εκδόθηκε και το βιβλίο του « Η σύγχρονος Λευκάς 1890-1936», που αποτελεί μια πηγή πληροφοριών για πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις μισού αιώνα στο νησί, παρά τις ασάφειες και το κακό του γράψιμο. Σε νεαρή ηλικία εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Σπουργίτεια φτερουγίσματα». Στη μνήμη των νεωτέρων έμεινε ως ο αειθαλής γέρος, που ποτέ δεν του έλλειψε το γαρύφαλλο από το πέτο.

Έγραψε κι αυτός σατιρικούς στίχους, που τους δημοσίευσε στις εφημερίδες του. Για τον ανταγωνιστή του Ε. Αδάμ, που τον χαρακτηρίζει «Λευκάδιο Σουρή» έγραψε:

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΛΕΥΚΑΔΙΟΝ ΣΟΥΡΗΝ ΠΟΥ ΣΤΑ ΨΗΛΑ ΑΡΜΕΝΙΖΕΙ
Ο ΑΡΓΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΤΑΔΕ Σ΄ΑΥΤΟΝ ΤΟΝΙΖΕΙ

«Αν εφαντάστηκες Σουρή πως είσαι ποιητής
της μούσης το μονάκριβο, γνωστός σατυριστής,
αν με της μούσης τα πτερά πετάς εις τον αιθέρα
και μ΄άλλους κόσμους ομιλείς και παίρνει ο νους σου αγέρα
έσφαλε όμως ποιητά του πνεύματός σου η λύρα,
π΄αγάπησε τη γλώσσα μας, γλώσσα φτωχή και στείρα.
Το ξέρω εβλαστήμησα! Πλην ποιηταί σπιρτόζοι
φευ! Την ευρίσκουνε φτωχή κι αν εκ της δόξης όζει
οφείλεται στα αηδόνια μας τους τέτιγας τους χάλους
κι όχι στους σημερινούς της πείνας παπαγάλους».

Μια ιδέα λοιπόν παίρνουμε από τις αναμετρήσεις και τους ανταγωνισμούς που καλά κρατούσαν και τότε στο δημόσιο βίο, ανάμεσα στους εκδότες και τους εκφέροντες δημόσιο λόγο γενικότερα…. Εδώ παρατηρούμε κομψά «αλληλομαχαιρώματα», με χιούμορ, φαντασία και αναφορές σε γνωστές προσωπικότητες της εποχής.

Η ασπρόμαυρη διαφήμιση του Τσιρίμπαση και οι στίχοι του Αδάμ και του Κουνιάκη, αν το επιθυμούμε κι εμείς, μας οδηγούν σ΄ ένα γραφικό καφενεδάκι της εποχής εκείνης στη Χώρα. Οι λευκαδίτες καθισμένοι στα τραπεζάκια, διαβάζουν , συζητούν, σχολιάζουν, διαφωνούν και μαλώνουν μεταξύ τους ή ακόμη και γελούν με τα γραφόμενα στον τοπικό τύπο.

Και οι εκδότες και συντάκτες των τοπικών εντύπων πιθανόν κάποιες φορές να κάθονται κι εκείνοι ανάμεσά τους και να αντλούν θέματα, που τα πραγματεύονται στις εφημερίδες τους. Καταγράφουν, σχολιάζουν, καυτηριάζουν την καθημερινότητα, τα γεγονότα της ημέρας και της στιγμής στο νησί ή την γενικότερη κατάσταση της εποχής. Κι όσα από αυτά διασώζονται, δίνουν σ΄ εμάς άκρες από νήματα με τα οποία είναι υφασμένο το παρελθόν του νησιού μας, το δικό μας παρελθόν.