Κατωχώρι, ένα χωριό πανέμορφο, γραφικό, με υπέροχη θέα

Το Κατωχώρι στο σημείο που βρίσκεται σήμερα,  δημιουργήθηκε  το 1601,  όταν εγκαταστάθηκε στο χωριό  η πρώτη οικογένεια Κακκωνά από τους Παξούς. Η θέση πάνω στα υψώματα επιλέχτηκε για το φόβο των πειρατών. Το παλιό χωριό βρίσκονταν στους πρόποδες των λόφων Ράχη και το Βάιλα. Επειδή  το παλιό χωριό ονομαζόταν Κατωχώρι με το ίδιο όνομα έβγαλαν και το καινούργιο μιας κι οι λόφοι πάνω στον οποίους χτίστηκε ήτανε περιοχή του παλιού χωριού.

Στο παρελθόν γνώρισε μεγάλες δόξες. Ο Δήμος Ελλομένου που ιδρύθηκε το 1866 με Βασιλικό Διάταγμα,  περιελάμβανε τα χωριά Κατωχώρι (έδρα του Δήμου), Βλυχό, Άλατρο, Χαραδιάτικα, Νεοχώρι, Φτερνό, Πόρος. Την περίοδο 1866 -1870 το χωριό είχε τον πρώτο δήμαρχο, τον Χρήστο Παπακωστόπουλο. Ο  Δήμος καταργήθηκε το 1914 επί Ελευθερίου Βενιζέλου. Από το 1903 μέχρι το 1932 το Κατωχώρι ήταν μέσα στα οχτώ μεγαλύτερα σε πληθυσμό χωριά του νησιού. Ο πληθυσμός έφτασε τους 1005 κατοίκους το έτος  1907. Το 1926 στο σχολείο φοιτούσαν 80 αγόρια.

Είναι ένα χωριό πανέμορφο, γραφικό, «ήσυχο», με υπέροχη θέα, χωρίς κραυγαλέες αισθητικές αντιθέσεις. Υπάρχουν πολλά σημεία που αν σταθείς, η ματιά σου μπορεί να τ’ αγκαλιάσει ολόκληρο. Σήμερα διαμένουν στο χωριό, περίπου 100 κάτοικοι.

Υπάρχουν πλήθος από πέτρινα καλοφτιαγμένα κτίρια -τα περισσότερα τεράστια, ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα-  σημάδι πως το χωριό  κατοικήθηκε από νοικοκυραίους. Είναι κτισμένα από ονομαστούς γιαννιώτες μαστόρους με μια ιδιαίτερη στατική τεχνοτροπία  την περίοδο  1880 – 1900, που το χωριό γνώρισε την μέγιστη ακμή λόγω της αμπελοκαλλιέργειας που υπήρχε και της εξαγωγής του κρασιού στη Γαλλία.

Ίσως, αυτή είναι και η εξήγηση, που πολλά πέτρινα σπίτια, ακόμα και τα εγκαταλελειμμένα, στέκουν ακόμα όρθια και είναι μέχρι σήμερα, πανέμορφα. Πλήθος από ξερολιθιές  περίτεχνες, φτιαγμένες με σοφία και μεράκι, με μαυρισμένες από το χρόνο πέτρες, συγκρατούν το χώμα, διακοσμούν και οριοθετούν ιδιοκτησίες.

Οι κάτοικοι του χωριού ανέκαθεν διακρίνονταν για την έφεση προς τα γλέντια, την διασκέδαση, το χορό και γενικά την ελεύθερη ζωή. Νοικοκυραίοι και μερακλήδες καθώς ήταν,  φημίζονταν για τις γιορτές και τα πανηγύρια που γίνονταν στο χωριό. Κάποια εποχή το χωριό είχε 30 οργανοπαίχτες!

Η μετανάστευση όπως ήταν φυσικό έγινε αιτία να αδειάσει σχεδόν το χωριό μετά τον πόλεμο. Στην Αμερική και στη θάλασσα αναζήτησαν καλύτερη τύχη οι Κατωχωρίτες. Με τα εμβάσματα των μεταναστών και των ναυτικών οι κάτοικοι αγόρασαν ιδιοκτησίες στο Βλυχό και στο Γένι. Έτσι οι Κατωχωρίτες βρέθηκαν δίπλα στη θάλασσα ασφαλείς πλέον από τον κίνδυνο των πειρατών!

Στο χωριό υπάρχουν σήμερα 6 εκκλησίες, με πιο παλιά αυτή του Αγίου Χαραλάμπους. Ο Άγιος Χαράλαμπος με το πέτρινο τέμπλο ανάγεται στον 15ο αιώνα.