Κώστας Σταύρακας (Φλαούνης): ο Λευκαδίτης πρακτικός γιατρός

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 το νησί έβγαινε από έναν σπαρακτικό εμφύλιο πόλεμο. Φτώχεια, επιδημίες, πείνα, αρρώστιες, ανυπαρξία οργανωμένης περίθαλψης, ελάχιστος αριθμός γιατρών, απομακρυσμένα χωριά, είχαν δημιουργήσει ανάγκες, που ήταν αδύνατο να καλυφτούν από την επιστημονική Ιατρική. Αυτές τις ανάγκες κάλυπτε σε μεγάλο βαθμό η λαϊκή ιατρική.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 έκανε την εμφάνισή του ο «πρακτικός γιατρός» Κώστας Σταύρακας (Φλαούνης). Για τους περισσοτέρους έμεινε γνωστός ως ο «Φλαούνης». Δεν σπούδασε ιατρική αλλά ακόμα και σήμερα, 12 χρόνια μετά το θάνατό του, τον αποκαλούν «γιατρό», όπως κι όταν ζούσε. Ξεκίνησε σαν «κτηνίατρος», σύντομα όμως, με μόνα του φάρμακα τα βότανα της φύσης, βοήθησε και γιάτρεψε πολλούς ανθρώπους. Το όνομά του έφτασε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και σε πολλές χώρες του εξωτερικού.
Άκουσα για πρώτη φορά το όνομά του, μικρή στα μέσα της δεκαετίας του ’60 στο χωριό μου τους Πηγαδισάνους. Εκείνες τις εποχές τα ζώα αποτελούσαν μεγάλο βιός για κάθε φτωχή οικογένεια. Η παρουσία του στο χωριό για να θεραπεύσει κάποιο ζώο, έφερνε ανακούφιση και η προσφορά του έγινε αφορμή να δημιουργηθούν παντοτινές σχέσεις ανθρωπιάς και αλληλεγγύης.

Ο Κώστας Σταύρακας γεννήθηκε στην Καρυά, το 1931, ήταν το δεύτερο, από τα τρία παιδιά της οικογένειας. (Ο μεγαλύτερος γιος της οικογένειας πέθανε πολύ νέος μόλις στα είκοσί του). Εκεί τέλειωσε και το Δημοτικό σχολείο. Ο πατέρας του πολέμησε στην Αλβανία. Με την επιστροφή του από το μέτωπο εντάχτηκε στο αντάρτικο εναντίον των Γερμανών. Το «στίγμα» του αριστερού χαρακτήρισε τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία. Δεν έκρυψαν ποτέ τις αριστερές πολιτικές τους πεποιθήσεις, πράγμα που τους δημιούργησε πολλά προβλήματα στη μετέπειτα ζωή τους, εκείνες τις ταραγμένες εποχές. Αυτός ήταν ο λόγος που αναγκάστηκαν να αφήσουν την Καρυά και να μετακομίσουν αρχικά σε ένα χτήμα που είχαν στην Οδηγήτρια. Αλλά κι εκεί δεν έμειναν για πολύ.«Μας κουβαλούσαν δυο φορές την εβδομάδα στην Απόλπαινα – ήταν ο σταθμός της χωροφυλακής τότε», θυμάται σήμερα ο Θοδωρής Σταύρακας, αδερφός του Κώστα.

Παντρεύτηκε νέος, μόλις 18 χρόνων, την Ευαγγελία Γλένη. Στο στρατό παρέμεινε για 4 χρόνια. Κι εκεί λόγω των αριστερών του πεποιθήσεων αντιμετώπισε πολλά προβλήματα. Στη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας ο Κώστας Σταύρακας υπηρέτησε στο κτηνιατρείο της μονάδας. Εκεί πήρε και τις πρώτες γνώσεις του για την θεραπεία των ζώων, παρότι η ενασχόλησή του με τα βότανα χρονολογείται από μικρότερη ηλικία.
Μετά το στρατιωτικό όλη η οικογένεια μετακόμισε στο Καλιγόνι. Τα δυο αδέρφια Κώστας και Θοδωρής ζούσαν με τις οικογένειες τους μαζί. Δεν χρειάστηκε ποτέ να μοιράσουν την περιουσία, δούλευαν από κοινού. Ασχολούνταν με τις αγροτικές καλλιέργειες: ελιές και μποστάνια.

Σαν καλός εργάτης της γης που ήταν ο Κώστας, αγάπησε και μελέτησε τη γη, και τα φυτά, όσο κανένας άλλος. Με πολύ παρατηρητικότητα, εμπειρικά, χωρίς τεφτέρια και σημειώσεις κατόρθωσε να ξεχωρίσει τα βότανα και τις θεραπευτικές τους ιδιότητες στον άνθρωπο. Έτσι εκτός από τα ζώα, ανακάλυψε παρασκευάσματα που θεράπευαν και πολλές ανθρώπινες αρρώστιες, κυρίως δερματικές.

Η φήμη του εξαπλώθηκε σε όλο το νησί. Πήγαινε πάντα όπου χρειάζονταν τη βοήθειά του. Τον ξυπνούσαν νύχτα, τον κατέβαζαν από την ελιά, ενώ τίναζε, χωρίς ποτέ να βαρυγκομίσει σε κανέναν. Με τα άσχημα μεταφορικά μέσα της εποχής χρειάστηκε πολλές φορές να μείνει μακριά από το σπίτι του αρκετές μέρες. Δεν υπάρχει ούτε ένα χωριό στο νησί χωρίς ζωντανές μαρτυρίες για την αφιλοκερδή προσφορά του. Δεν ήταν λίγες οι φορές επίσης, που επιστρέφοντας από κάποιο χωριό, έβρισκε κόσμο μαζεμένο να τον περιμένει στο σπίτι.

Και οι δυο οικογένειες του Κώστα και του Θοδωρή (έμεναν μαζί), δεν γνώρισαν ποτέ την έννοια της ιδιωτικής ζωής. Από το χάραμα ακόμα ο κόσμος περίμενε έξω από το σπίτι, όλοι ήθελαν το «γιατρό». Ο πολύς κόσμος, οι μακρινές αποστάσεις μέχρι να επιστρέψουν στα σπίτια τους, έκαναν το Φλαουνέικο ένα μόνιμα ανοικτό σπίτι, γεμάτο κόσμο. «Ζυμώναμε ψωμί κάθε δεύτερη μέρα. Πώς να αφήσεις τον κόσμο νηστικό; Στρώναμε τραπέζι για 10-15 άτομα», θυμάται σήμερα η νύφη του κυρά Χαριτωμένη. Κάποιοι που έρχονταν από μακριά, περνούσαν και τη νύχτα στο σπίτι. Και συμπληρώνει: «Πώς να διώξεις φτωχό και πονεμένο κόσμο;».

Το βότανα τα μάζευε από διάφορα μέρη του νησιού. Τα σκευάσματα τα είχε αποθηκεμένα πάνω σε ένα μικρό παταράκι σε μια μικρή αποθηκούλα στο σπίτι. Χρησιμοποιούσε, από τα λίγα που θυμούνται σήμερα οι δικοί του, παπαρούνα, αλόη, αθάνατο, μελισσοχόρταρο, βάλσαμο, καρυοφύλλι κ.α.. Άλλα τα έβραζε και αλλά τα «έψηνε» πάνω στη φωτιά μέχρι να μαλακώσουν και μετά τα έστυβε και έπαιρνε το ζουμί τους.

Ο κυρ Κώστας Φλαούνης δεν πήρε ποτέ του χρήματα για την προσφορά του. Δημιούργησε όμως μια μοναδική σχέση αγάπης και αλληλεγγύης με όλους τους ανθρώπους του νησιού. Ο κόσμος πάντα του ανταπέδιδε τα καλά που τους έκανε. Όσες φορές χρειάστηκε βοήθεια στα μποστάνια του και στις ελιές του του προσφέρθηκε αυθόρμητα από τον κόσμο.

Η φήμη του απογειώθηκε και πέρασε τα σύνορα της χώρας όταν ανακάλυψε κάποιο «φάρμακο» που επανέφερε τα μαλλιά. Είχε μεγάλη επιτυχία κυρίως στις περιπτώσεις αλωπεκίασης.

Σαν άνθρωπος ήταν απλός, προσηνής και καταδεκτικός. Δεν ήταν λίγες οι φορές που σημαντικά ονόματα έφτασαν στο σπίτι του αναζητώντας το «γιατρό» και τον βρήκαν λασπωμένο και με τις γαλότσες, γιατί πότιζε τις ντομάτες του, ή επειδή μόλις είχε επιστρέψει από το λιτρουβιό.

Δεν ήξερε από ψυχολογία και ίσως, δεν είχε ακούσει ποτέ του για την ψυχολογική στήριξη των ασθενών. Κοιτούσε όμως με ειλικρίνεια και καθαρότητα στο βλέμμα τον ασθενή και του έλεγε: «Θα γίνεις καλά, μην φοβάσαι». Κι είχε πίστη και ειλικρίνεια εκείνο το βλέμμα, τόση, που ήταν αρκετή, να εμψυχώσει και να βοηθήσει πολύ δύσκολες, ακόμα και ανίατες περιπτώσεις, που έφτασαν στην πόρτα του.

Ο Κώστας (Φλαούνης) απέκτησε δυο παιδιά τον Γιάννη και τον Αλέξανδρο. Η ζωή δεν υπήρξε καλή μαζί του. Χρόνια τον ταλαιπωρούσαν -λόγω αυξημένου σακχάρου- προβλήματα ακοής και όρασης. Πέθανε το 2002 σε ηλικία 71 ετών, χτυπημένος από αυτοκίνητο.

Η κηδεία του ήταν ένα λαϊκό προσκύνημα. Πλήθος κόσμου παραβρέθηκε και έδειξε την ευγνωμοσύνη του στον Κώστα Φλαούνη, αναγνωρίζοντας στο πρόσωπό του τον δικό τους άνθρωπο, που σε δύσκολες εποχές και κάτω από αντίξοες συνθήκες, πρόσφερε σημαντική βοήθεια στους συνανθρώπους του.

Βιολέττα Σάντα

Ευχαριστώ θερμά τους συγγενείς για τις πληροφορίες καθώς και για το φωτογραφικό υλικό που μου παραχώρησαν.

Ακολουθεί η προσωπική μαρτυρία του Δημήτρη Σολδάτου στον οποίο ανήκει και η ιδέα αυτού του άρθρου.
__________________________

ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΑΥΡΑΚΑΣ – ΦΛΑΟΥΝΗΣ: ο λαϊκός γιατρός της Λευκάδας

Ήμουν έως έξι χρονών όταν έβγαλα στην ράχη του χεριού μου ένα στρογγυλό σημάδι σαν σφραγίδα, που δεν έλεγε να φύγει με κανέναν τρόπο. Δεν θυμάμαι πώς παρουσιάστηκε ούτε αν πονούσα. Με πήγαν σχεδόν σε όλους τους γιατρούς της Χώρας. Οι άνθρωποι δεν ξέραν καν τι είναι, πόσο, δε, να μας συστήσουν και την κατάλληλη θεραπεία! Έτσι, καταλήξαμε στον Φλαούνη…

Θαμπά, σαν όνειρο θυμάμαι το πούλμαν να σταματάει στο Καλιγόνι. Πρωί, χαράματα! Πάγρα κρυστάλλιαζε τον κάμπο. Μια άχνα τυλίγει την μνήμη μου και μέσα της θυμάμαι έναν γεροδεμένο άντρα με μαλλιά σπαστά, ελαφρώς γκριζαρισμένα (κάποτε μπορεί και να ’τανε χρυσά) που σκέπαζαν σχεδόν το μισό του μέτωπο, να κοιτάζει με τα γαλανά του μάτια το χέρι μου με την ματωμένη σφραγίδα, που κανείς δεν ήξερε τι είναι, πώς ήρθε και με τι θα φύγει…

Ρώτησε δυο-τρία πράγματα κι ύστερα πασάλειψε την πληγή με μια αλοιφή σαν μαύρο μέλι κι είπε στην μάνα μου την συνταγή, για να την φτιάχνει μόνη της και να μου την βάζει κατάπλασμα: «Κοπανάς ασφελαχτό και….» Πού να θυμάμαι τι άλλο πρόσθεσε, κοιτάζοντάς με βαθιά μες απ’ τα σμιχτά του φρύδια. Η μάνα μου έβγαλε να πληρώσει κι εκείνος έμπηξε τις φωνές: «Μπα, χριστιανή μου! Άσε τα λεφτά εκεί που κάθονται, κι άμα έχεις τόση πρεμούρα να με πληρώσεις, έρχεσαι αργότερα στα χωράφια να μ’ αϊτάρεις!». Μια γυναίκα, η γυναίκα του θα ’ταν, μας τράταρε ένα γλυκό, πού να θυμάμαι τι; Μισοσκόταδο στο δωμάτιο… Υγρασία έξω… Ο ήλιος ανέβαινε δειλά-δειλά… Τα τζάμια στέγνωναν… Είπαμε να φύγουμε…

Σε δυο μήνες το σημάδι εξαφανίστηκε… Κάπου διάβασα ότι στις παλαιές εποχές πίστευαν πως τα χαρισματικά παιδιά είχαν μια σφραγίδα στο χέρι από την Μοίρα. Δεν ξέρω αν το δικό μου σημάδι ήταν εκείνο που δίνεται στους εκλεκτούς ή αν επρόκειτο απλώς για μια, έστω ασυνήθιστη, μόλυνση. Όμως, διαβάζοντας αυτήν την φράση, ξαναθυμήθηκα τον μπαρμπα-Κώστα τον Φλαούνη. Και μαζί με την πρώτη φορά που τον συνάντησα, σαν αλυσίδα οι αναμνήσεις έσυραν η μια την άλλη, κρίκο-κρίκο, απ’ το μαγκανοπήγαδο της μνήμης, πριν το νερό της λησμονιάς σκουριάσει του μυαλού τον τενεκέ…

Θυμάμαι που τον φωνάξαμε κάποτε στο σπίτι να δει τον γάιδαρο που «έκαμε στα μάτια», την γίδα του γείτονα που «δεν έπαιρνε κατσίκι», τις κότες που έτρωγε το λιμοψείρι. Τον συναντούσα σε χωριά, που πήγαινε όπου τον καλούσαν. Κυριακές, γιορτές δεν λογάριαζε. Έτρεχε μαύρα μεσάνυχτα κι άγρια χαράματα κοντά στα ζώα που υπέφεραν. Στήριζε τους χωριάτες που αγωνιούσαν. Έδινε απλόχερα τις συνταγές του, που αποτελούνταν από υλικά απλά και πανάρχαια: ρίζες και φύλλα φυτών, μέλι και λάδι… Ασφελαχτός κι αγριλίδα, κουτσούνα κι αλιφασκιά, ασφάκα και μελισσόχορτο…

Ο Φλαούνης έγινε θρύλος! Τ’ όνομά του ήταν γνωστό στο πανελλήνιο, ακόμα και στο εξωτερικό. Έρχονταν απ’ την άκρη του κόσμου για να τον συναντήσουν, για μια συνταγή γι’ αρρώστια σπάνια, που γιατρός κανένας δεν μπορούσε να θεραπεύσει. Έλεγαν πως βρήκε το φάρμακο για την φαλάκρα, χρησιμοποιώντας ως βάση την κουτσούνα (αγριοκρεμμύδα), την αγριλίδα και το δεντρολίβανο. Ακόμη και μορφές καρκίνου έλεγαν πως θεράπευε. Η λαϊκή φαντασία τον έπλασε ως θεό της ιατρικής επί της Γης. Ως έναν προσηνή Ασκληπιό, ως έναν Λευκάδιο Ιπποκράτη!

Κι εμένα στην Αθήνα, όταν μάθαιναν πως κατάγομαι απ’ την Λευκάδα, μου έλεγαν: «Τον Φλαούνη τον ξέρεις;». Τα ίδια και στην Λήμνο, όταν ήμουν φαντάρος. Άπλωνε η φήμη του σαν κισσός και τύλιγε τις καρδιές των ανθρώπων. Ο Φλαούνης ήταν η έσχατη λύση: όπου αποτύγχαναν οι άλλοι, αναλάμβανε εκείνος. Υπήρχαν κι αυτοί που του ήταν ταγμένοι: «Πρώτα στον Φλαούνη κι ύστερα στον γιατρό!» έλεγαν. Τον εμπιστεύονταν. Έβλεπαν στο πρόσωπό του τον άνθρωπο τον καθαρό, τον τίμιο γιατρό, που έκανε πράξη το «δωρεάν ελάβατε, δωρεάν δότε». Στην εποχή που τα «φακελάκια» οργίαζαν, εκείνος έκανε την ίαση λειτούργημα υψηλό!

Όπως ο γιατρός Ξενοφώντας Γρηγόρης, που στους φτωχούς ασθενείς όχι μόνον δεν έπαιρνε λεφτά, μα τους αγόραζε ακόμα και τα φάρμακα, ο Φλαούνης είναι ένα από τα λίγα εκείνα πρόσωπα που καταξιώθηκαν στην συνείδηση του λευκαδίτικου λαού εν ζωή και λατρεύτηκαν με ευλάβεια, θα έλεγα, θρησκευτική. Κανείς πολιτικός ή καλλιτέχνης του νησιού δεν έτυχε τέτοιας αναγνωρίσεως απ’ τον κόσμο, αλλά και κανείς δεν κατέβηκε στον λαό, δεν τον βοήθησε, δεν τον αγκάλιασε και δεν τον πόνεσε ποτέ όσο αυτός.

Η Μοίρα θέλησε να φύγει από κοντά μας εκείνος που τόσο αγάπησε τους ανθρώπους, εξαιτίας του σφάλματος ενός ανθρώπου! Μια μέρα, κάποιο αυτοκίνητο τον παρέσυρε και του χάρισε τον θάνατο. Τόσο απλά, όσο εκείνος χάριζε την ζωή!

Η παράδοση της λαϊκής ιατρικής στην Λευκάδα, ουσιαστικά τελειώνει μαζί του. Ο θάνατός του συμπίπτει με τον θάνατο μιας εποχής που ετράφηκε από την γη, στηρίχτηκε στις ρίζες της, μεγάλωσε με τους καρπούς της, ιάθηκε απ’ τα βότανά της, κι όταν ο κύκλος έκλεισε, ξαναγύρισε στην γη να συναντήσει τους μύθους και τους θρύλους, που γεννήθηκαν και περπάτησαν στ’ αλαφροΐσκιωτα χώματα που μας δόθηκε η τιμή να ζούμε.

Δημήτρης Ε. Σολδάτος