HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΛευκάδα: Η φύση και το πνεύμα

Λευκάδα: Η φύση και το πνεύμα

Του κ. Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

(Συνεχίζουμε και με το παρακάτω άρθρο του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, να δημοσιεύουμε κείμενα για τη Λευκάδα που γράφτηκαν με αφορμή τις Γιορτές Λόγου και Τέχνης στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας τους. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθερία» στις 12 Αυγούστου του 1960.
Όπως θα διαπιστώσουμε και σ’ αυτό το άρθρο του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, μια καλοδιαλεγμένη γκάμα σημαντικών προσωπικοτήτων της δημοσιογραφίας, των Γραμμάτων και των Τεχνών -όλοι προσκεκλημένοι του Αντώνη Τζεβελέκη- γράφουν «ύμνους» για το νησί μας πριν από σχεδόν 60 χρόνια.
Ανακαλύπτοντας αυτά το κείμενα ειλικρινά εντυπωσιαζόμαστε κάθε φορά και πιο θετικά με την προσωπικότητα του ιδρυτή των Γιορτών. Με αφορμή της Γιορτές Λόγου και Τέχνης και μέσα από δημοσιεύματα σαν το παρακάτω, βγαίνει στην επιφάνεια η ιστορία και ο πολιτισμός του νησιού. Το νησί αποκτά αίγλη και γίνεται γνωστό πανελλαδικά. Δεν θα πρέπει να υπήρξε από τότε μέχρι σήμερα άλλη τέτοια προσπάθεια. Με την απόσταση που μας χωρίζει από τότε και με την κατάσταση που υπάρχει σήμερα, θα λέγαμε, πως εμείς οι νεότεροι όχι απλώς δεν προσφέραμε στον πολιτισμό του νησιού αλλά αντίθετα χρόνο με το χρόνο του αποστερούμε…)

«Μ’ έφεραν στη Λευκάδα οι «Γιορτές λόγου και τέχνης», που οργανώθηκαν εφέτος για τρίτη φορά από τον εδώ «σύλλογο Λευκαδίων» με την πρόθυμη συνεργασία των τοπικών αρχών. Ο πρόεδρος του συλλόγου, ένας ακαταπόνητος άνθρωπος, ο κ. Αντ. Τζεβελέκης, προσπαθεί με όλους του δυνατούς τρόπους να καθιερώση μια περίοδο καλλιτεχνικών και αθλητικών εκδηλώσεων στη Λευκάδα, ικανή να προσελκύση και των ξένων το ενδιαφέρον.

Βρίσκω, πως το πρόγραμμα είναι πολύ φορτωμένο, η διάρκεια των εκδηλώσεων, δεκαπέντε μέρες, μεγάλη και τα μέσα, που διαθέτει το νησί, πενιχρά. Η συγκοινωνία απογοητεύει. Μίλησα στο άρθρο μου της Περασμένης Κυριακής για τη φρίκη του δρόμου από την Αμφιλοχία στη Βόνιτσα (και τι όμορφη που είναι η Βόνιτσα με τα περιβόλια της, το θαυμάσιο διατηρημένο της κάστρο και το λαμπρό περιγιάλι της!) κι’ από τη Βόνιτσα στη Λευκάδα. Θα μπορούσε κανείς να συλλογισθή τη θάλασσα. Μα το καράβι, που πιάνει μόνο δυό φορές τη βδομάδα, είναι μικρό και κάνει μεγάλο γύρο. Έτσι το ταξίδι δεν είναι καθόλου ευχάριστο.

Τα σημειώνω όλα τούτα με θλίψη, γιατί η Λευκάδα είν’ ένας τόπος με ιδιότυπη ομορφιά, με πλουσιότατη ιστορία και με άφθονα καλλιτεχνικά κειμήλια. Όταν αφήνοντας προς τ’ αριστερά την επιβλητική «κούλια» του Γρίβα, αυτό το οχυρωμένο αρχοντικό, που χτισμένο σε άγριο βράχο διαφεντεύει την ολόγυρα χώρα, αντικρύζης για πρώτη φορά τη χαμηλή γη του νησιού, έχεις την εντύπωση, πως τούτο νησί δεν είναι, μόνο μια προεξοχή της Ακαρνανίας προς τα νερά του Ιονίου. Τόσο σιμά στην ηπειρωτική στεριά βρίσκεται η Λευκάδα. Ακόμη και το μεγάλο της κάστρο, υψωμένο σε ισόπεδη γη, ανήκει στην Ακαρνανία. Μικρός δίαυλος μπροστά του, που το «πέραμα», κινούμενο με χειροκίνητο «εργάτη» και συρματόσκοινο, τον καλύπτει σε πέντε λεπτά της ώρας, είναι όλη όλη η θάλασσα, που χωρίζει τη Λευκάδα από τη Ρούμελη σ’ εκείνο το κατατόπι.

Δρόμοι στεριωμένοι μέσα στο νερό, χαμηλές παραλίες, πράσινα νησιά και πυκνοί κατάφυτοι λόφοι ιχνογραφούν μιάν αλλόκοτη γεωγραφία, ένα κλειστό κόσμο ονείρου. Η Λευκάδα ανήκει τόσο στα Επτάνησα όσο και στη Στερεά Ελλάδα. Το τραχύ και γραφικό Ξηρόμερο βρίσκεται αντίκρυ της. Υπάρχει λοιπόν και η λυρική ποίηση και το έπος. Και τα δυό τούτα στοιχεία συνταιριάζονται σε μιά σύνθεση, που παραστατικότερα από κάθε άλλον την αντιπροσωπεύει ο Βαλαωρίτης.

Σ’ αυτόν τον τόπο, ανάμεσα στις αναπαμένες ακρογιαλιές της Λευκάδας, στα εύγραμμα σχήματα των λόφων της και τις απόκρημνες οροσειρές της Ακαρνανίας βρίσκεται η Μαδουρή, το νησί του Βαλαωρίτη – και τ’ άλλα νησιά, η Σπάρτη, ο Σκορπιός, το Χελώνι, το Μεγανήσι. Αρμενίζαμε, γλυκό πρωινό του Αυγούστου σε μιά θάλασσα καμωμένη από κύανο και χρυσάφι κ’ ήταν ώρα τόσο θαυμαστά ελληνική, τόσο άμεμπτα κλασσική, που ενιώθαμε, πως όπου και να ήταν, θα εβλέπαμε από κάπου να ξεμυτίζη το καράβι των Φαιάκων, που έφερνε τον κοιμισμένον Οδυσσέα στην πατρίδα του, κατά το Νταίλπφερδ, που ίσαμε τη στερνή του στιγμή δεν έπαψε να πιστεύη, πως η ομηρική Ιθάκη βρισκόταν σε τούτα τα νερά, σε τούτα τα χώματα και πως η άλλη Ιθάκη δεν είναι παρά ο τόπος της μετοικεσίας των αποδιωγμένων κατά την επιδρομή των Δωριέων Ιθακησίων. Έτσι ο Ναίρπφελντ μήτε τη Λευκάδα απογύμνωνε από το ομηρικό της προνόμιο μήτε και από του Ιθακησίους στερούσε την
ταυτότητά τους. Περιττό να πώ, πως όλοι οι Λευκάδιοι είναι οπαδοί της θεωρίας του Νταίρπφελντ και όλοι οι Ιθακίσιοι την αντιμάχονται.

Βγαίνουμε στη Μαδουρή, ανάμεσα σε πυκνά πεύκα, που ευωδιάζουν σιμά στο κύμα. Το αρχοντικό του Βαλαωρίτη είναι ανοιχτό. Μένει τώρα για λίγο εκεί, φερμένος από τα ξένα, ο δισέγγονός του, ο Νάνος Βαλαωρίτης, ο νεωτερικός ποιητής, παλιός μου και αγαπημένος γνώριμος, που τον ξαναβλέπω με πολλή συγκίνηση. Σιμά στο σπίτι τεράστιο πλατάνι, πολύκλαδο και πολύφυλλο, αργασμένο από το χρόνο, υψώνεται σαν ένα μήνυμα από τις χώρες του πεπρωμένου.

Στον ίσκιο του και με μεγάλο πέτρινο τραπέζι καθόταν κ’ έγραφε τους στίχους του, κοιτάζοντας τη θάλασσα και τα γύρω βουνά, ο επικολυρικός της Λευκάδας. Το τραπέζι έχει τώρα μεταφερθή στο πίσω μέρος του σπιτιού. Εκεί κάτω από το πλατάνι, ο Βαλαωρίτης έχει γράψει και τον «Αστραπόγιαννο», το καλύτερο από τα στιχουργήματά του. Το σπίτι είναι γεμάτο απουσία. Ωστόσο αισθάνεται ο περαστικός τη μεγάλη μνήμη να τον κατέχη καθώς διαβαίνει από κάμαρη σε κάμαρη: Τη θλίψη μιας ζωής γεμάτης θάνατο, την αγωνία της λευτεριάς και την πλατιά ανάσα του πατριδολάτρη ρομαντισμού. Ήταν ένας άρχοντας ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, όλος καρδιά και φωνή. Ο αντίλαλος του τραγουδιού του δεν έχει σβήσει.

Λίγο μακρύτερα βρίσκεται ο κάβος της Αγίας Κυριακής, αντίκρυ στο παραθαλάσσιο χωριό το Νυδρί, με το λευκό εκκλησάκι σιμά στο κύμα. Ανηφορίζουμε προς το σπίτι του Νταίρπφελντ, που το κατέχει τώρα ο ναυπηγός καθηγητής κ. Β. Φραγκούλης. Είναι ένα θαυμάσιο ερημητήριο. Συναπαντούμε εκεί τις κόρες του κ. Β. Φραγκούλη, λαμπρές ελληνίδες γεμάτες νιάτα, σοφία και αγάπη του τόπου. Μας οδηγούν σε γραφική ακροβραχιά και μας δείχνουν το κάθε τι από την Ιθάκη του Νταίρπφελντ. Είναι τόσο καθάριος και πειστικός ο λόγος τους, που πάει πιά, την απολησμονήσαμε την άλλη Ιθάκη!

Ο Νταίρπφελντ αναπαύεται εκεί σιμά, σε τάφο μαρμάρινο. Ο βαθύς πόθος της ζωής του ήταν ν’ απομείνουν για πάντα στη Λευκάδα τα κόκκαλά του. Το πεπρωμένο ευδόκησε να του προσφέρη εκεί και το θάνατο. Και κάθεται τώρα ο σοφός Γερμανός κι’ αφουγκράζεται τους ανέμους, που φυσούν ανάμεσα στο νησί και στη Ρούμελη κι’ ονειρεύεται τον ταλαιπωρημένο του Οδυσσέα. Μιά ενεπίγραφη στήλη (από τσιμέντο, τι φρίκη!) έχει τούτα τα λόγια σημαδεμένα απάνω της: «ΒΡΑΧΟΣ ΝΥΜΦΩΝ – ΜΝΗΜΕΙΟΝ ΟΔΥΣΣΕΩς – ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ». Ο Νταίρπφελντ είναι επίσης ένας Λευκάδιος πιά, καθώς ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, καθώς ο Ζαμπέλιοι, πατέρας και γιός, ο Ιωάννης, ο δικαστής και ποιητής τραγωδιών ο Σπυρίδων, ο ιστοριοδίφης, ο κλασσικός πεζογράφος – «Ιστορικών σκηνογραφημάτων» και των «Κρητικών γάμων», ο κριτικός, καθώς ο Άγγελος Σικελιανός, ο αθάνατος έφηβος, αυτή η συνταραχτική παρουσία του παντοτινού και του «μυστικού», Ελληνισμού.

Αναζητούμε στη Λευκάδα, την πολιτεία, τα σπίτια των επιφανών Λευκαδίων. Το σπίτι του Βαλαωρίτη επισκευάζεται. Το ντύνουν απ’ έξω ολόκληρο με τσίγκο, κατά το έθος που στον τόπο εκείνο συναπάντησα. Η αίθουσα του φαγητού σώζεται καθώς στον καιρό που κατοικούσε εκεί μέσα ο ποιητής. Δεν πέθανε στην αγαπημένη του Μαδουρή. Πέθανε στη Λευκάδα, μόνος κ’ έρημος, μακριά από τους δικούς του.

Σπίτι αρχοντικό, σε απλή γραμμή, διώροφο και φαρδύ είναι το σπίτι των Ζαμπελίων. Η οικογένεια του Σικελιανού σπίτι δικό της δεν είχε. Ο ποιητής γεννήθηκε στην ακρινή απάνω κάμαρη ταπεινού διώροφου σπιτιού. Μόλις που έβαψαν πράσινα τα παραθυρόφυλλά του. Ρώτησα, μα δε βρήκα σημάδι άλλο του λευκάδιου Χερν, του διηγηματογράφου που έζησε στην Ιαπωνία κ’ έγραψε αφηγήματα εμπνευσμένα από της ζωής της έξω από μιάν άχαρη στήλη, στημένη από τους Γιαπωνέζους στη μνήμη του, σε δημόσιο κήπο παραθαλάσσιο, σιμά στην προτομή του Βαλαωρίτη. Η προτομή του Ι. Ζαμπέλιου στήθηκε πέρυσι αντίκρυ στο μέγαρο των δικαστηρίων, οικοδόμημα της παλιάς εποχής, για να δηλωθή η σχέση του δικαστικού Ζαμπέλιου με το μέγαρο τούτο.

Πολλοί είναι οι ονομαστοί Λευκάδιοι, που κατέχουν βαρυσήμαντη θέση στην όλη ιστορία του Έθνους. Και η ιστορία της Λευκάδας πλουσιότατη είναι. Την έχουν ήδη μελετήσει άφθονοι λόγιοι – και μάλιστα ο Σπυρ. Α. Βλαντής παλιότερα και ο Κωνστ. Γ. Μαχαιράς στους καιρούς μας. Αλλά και το ιστορικό υλικό που μένει ανεξερεύνητο ακόμη είναι τεράστιο. Ξαφνιάστηκα, όταν έριξα μια ματιά στο Αρχειοφυλακείο, εγκατεστημένο σ’ ένα ισόγειο διαμέρισμα των δικαστηρίων. Είκοσι εφτά χρόνια της ζωής του ξόδεψε μέσα κει μοχθώντας ο κ. Γ. Παρίσης – και ολοένα μοχθεί -, για να βάλη τάξη σε χιλιάδες έγγραφα, μαρτύρια του ιστορικού βίου των τριών τελευταίων αιώνων.

Από την επιστημονική εκμετάλλευση των εγγράφων αυτών δεν έχει να ωφεληθή η ιστορία της Λευκάδας μόνο, αλλά όλου του Έθνους η ιστορία. Άφθονες είναι και οι ιστορικές εκκλησιές της Λευκάδας (ο τάφος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη βρίσκεται πίσω από τον Παντοκράτορα, την εκκλησιά των (Βαλαωρίτηδων), όπου η μεταβυζαντινή τέχνη της Επτανήσου έχει να παρουσιάση μερικά από τα καλύτερα επιτεύγματά της. Ο φιλόλογος κ. Π. Ροντογιάννης, που πάει να γίνη ο Καμπούρογλους της Λευκάδας, είχε την καλοσύνη να με ξεναγήση σε μιά πολύ εποικοδομητική περιήγηση.»

Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Σχετικα αρθρα:
Μερικές μέρες στη Λευκάδα το 1958
Ένα ταξίδι στη μαγευτική Λευκάδα το 1960
Γυναίκα της Λευκάδας: Η αποθέωση της λεβέντικης κορμοστασιάς

Προηγουμενο αρθρο
H Ελλάδα από ψηλά: Το απέραντο γαλάζιο του Ιονίου
Επομενο αρθρο
Φεστιβάλ Φολκλόρ: Ας μην το περιφέρουμε άλλο στους δρόμους δίπλα σε πίτσες, καφέδες, ποτά και μεζέδες

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.