Λευκαδίτες που πολέμησαν στην έξοδο του Μεσολογγίου

«Τὸ χάραμα ἐπῆρα Τοῦ Ἥλιου τὸ δρόμο, Κρεμώντας τὴ λύρα Τὴ δίκαιη ῾ς τὸν ὦμο, Κι᾿ ἀπ᾿ ὅπου χαράζει Ὡς ὅπου βυθᾶ, Τὰ μάτια μου δὲν εἶδαν τόπον ἐνδοξότερον ἀπὸ τοῦτο τὸ ἁλωνάκι.» (Διονύσιος Σολωμός)

Χρειάζεται ψυχική προετοιμασία μεγάλη, χρειάζεται ψυχικός εξαγνισμός για να έχωμε την τόλμην να πλησιάζωμε τα άδυτα και τα ιερά της ιστορίας μας με τη σκέψη ή με το λόγο και να μελετάμε ήρωες χωρίς να τρέμωμε. (1)

Η γραφή αυτού του άρθρου αποσκοπεί να γνωρίσει στους νεότερους την ένδοξη ιστορία του τόπου μας, της Λευκάδας και στην ανύψωση του ηθικού όσων έχει καταποντιστεί στα δύσκολα χρόνια της οικονομικής και ηθικής κρίσης. Κυρίως όμως στην ηθική υποχρέωση που αισθάνομαι να αποτίσω φόρο τιμής για την επέτειο της ηρωϊκής Εξόδου του Μεσολογγίου την Κυριακή των Βαΐων του 1826 και να τιμήσω τους νεκρούς που «πιο ζωντανοί από τους ζωντανούς» μου φαίνονται «και η παντοτινή τους παρουσία είναι ή για δικαίωσή μας, αν πράττωμε καλά ή για καταδίκη μας, αν πράττωμε ανάξια».(2)

Ιστορική αναδρομή

 Σταθμό στην πορεία του αγώνα του ’21 αποτελεί η θυσία του Μεσολογγίου, που συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα γεγονότα της παγκόσμιας στρατιωτικής ιστορίας. Το Μεσολόγγι επαναστάτησε στις 20 Μαΐου του 1821. Το 1822 η πόλη πολιορκήθηκε χωρίς επιτυχία για πρώτη φορά από τα στρατεύματα του Κιουταχή που είχε νικήσει τους Έλληνες στο Πέτα, και του Ομέρ Βρυώνη που είχε ολοκληρώσει την υποταγή του Σουλίου. Ο Σουλτάνος είχε δώσει εντολή στον Κιουταχή: «Ή το Μεσολόγγι ή το κεφάλι σου».

Το 1825 ο Κιουταχής στρατοπέδευσε στην περιοχή και ξεκίνησε την δεύτερη πολιορκία. Προς ενίσχυση του Κιουταχή, έσπευσε στα τέλη του 1825 ο Ιμπραήμ. Με την άφιξη του νέου ισχυρού στρατεύματος η πολιορκία ξανάρχισε σφοδρότερη. Παρόλα αυτά μέχρι τον Φεβρουάριο του 1826 οι Τούρκοι δεν είχαν σημειώσει καμία επιτυχία. Ο Ανδρέας Μιαούλης με τον στόλο του κατάφερνε να ανεφοδιάζει το Μεσολόγγι και η άμυνα των πολιορκημένων παρέμενε ισχυρή. Από τον Μάρτιο όμως η κατάσταση άρχισε να αλλάζει με κατάληψη από τους Τούρκους στρατηγικών νησίδων της λιμνοθάλασσας όπως το Βασιλάδι και ο Ντολμάς.

Η αδυναμία του ελληνικού στόλου να ανεφοδιάσει την πόλη είχε ως με αποτέλεσμα οι αμυνόμενοι να βρεθούν σε δυσχερέστατη θέση. Η κατάσταση στην πόλη έγινε δραματική και η πείνα άρχισε να θερίζει τους κατοίκους. Λίγο πριν από την Έξοδο, πετεινοί δεν λαλούσαν στο Μεσολόγγι, γαϊδούρια δεν γκάριζαν, σκύλοι δεν γάβγιζαν. Είχαν κι αυτά τα ανύποπτα ζώα, θυσιαστεί στα πόδια της Ελευθερίας. Και οι πεινασμένοι κοιτούσαν μάταια προς τη θάλασσα, να ιδούνε να πλησιάζει το καράβι με τα παξιμάδια που η Προσωρινή Ελληνική Κυβέρνηση έστελνε προς τους πεινασμένους, αλλά ποτέ δεν έφθασαν…

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση το συμβούλιο των οπλαρχηγών και προκρίτων της πόλης πήρε την απόφαση για την έξοδο των κατοίκων από το Μεσολόγγι. Η έξοδος ορίστηκε για την νύχτα του Σαββάτου του Λαζάρου με ξημερώματα Κυριακής των Βαΐων, μεταξύ 10ης και 11ης Απριλίου. Κατά την ηρωϊκή έξοδο χιλιάδες Έλληνες σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν και μόνο 1.500 κατάφεραν να διασωθούν. Σε πολλά σημεία σημειώθηκαν δραματικές σκηνές: ο δημογέροντας Χρήστος Καψάλης, όταν κυκλώθηκε από τους εισβολείς, έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη, ενώ ο μητροπολίτης Ρωγών Ιωσήφ ανατίναξε τον Ανεμόμυλο, στην τελευταία πράξη αντίστασης, όταν κυκλώθηκε από τους εχθρούς. Το πρωί της 10ης Απριλίου, ανήμερα των Βαΐων, η οθωμανική ημισέληνος κυμάτιζε στα χαλάσματα του της Ιερής πόλης του Μεσολογγίου.

Η πτώση του Μεσολογγίου οδήγησε σε διάλυση της τρίτης εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου του 1826 και στην παραίτηση της κυβέρνησης Κουντουριώτη. Στο εξωτερικό αναθέρμανε το φιλελληνικό κίνημα και επιτάχυνε τις διαδικασίες για επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων για την τελική λύση του ελληνικού ζητήματος. «Είναι δύσκολο να αναπαραστήσει κανείς το μεγαλείο αυτής της πολιορκίας και αυτής της Εξόδου, που συγκλόνισε τους λαούς κι έκαμε τους λαμπρότερους ποιητές της Ευρώπης να σηκωθούν όρθιοι και να ράνουν με άνθη το θρύλο του Μεσολογγίου. Κι όλοι ξέρουμε πως η κρίση των ποιητών είναι και κρίση της ιστορίας».(3)

Ποια είναι η θέση της Λευκάδας τη μεγάλη αυτή στιγμή;

Από τους 853 (4) Λευκαδίτες που πέρασαν στη Στερεά για να πάρουν μέρος στον Αγώνα, πολλοί ήταν αυτοί που πολέμησαν «αυτοθέλητα, πιστοί σε μια εσωτερική επιταγή, τόσο συνειδητή, στην επιταγή της Πατρίδος»: «Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι»(5) και έπεσαν στο «αλωνάκι» στο ένδοξο Μεσολόγγι, κοντά στους ηρωϊκούς υπερασπιστές του.

Δεν μπορεί να κρίνει κανείς και να εκτιμήσει το ηρωϊκό πνεύμα των Λευκαδιτών αν δεν γνωρίζει ότι διακινδύνευαν τη ζωή τους πριν ακόμη φθάσουν στον προορισμό τους, διαποτισμένοι με της «Πατρίδας το ιδανικό το παντοδύναμο κι ακατάλυτο, που δένεται με το ιδανικό της Ελευθερίας και της Θυσίας το πνεύμα, σε μιαν αδιάσπαστη ενότητα. Γιατί όπου πνεύμα Ελευθερίας εκεί και πνεύμα Θυσίας».(6) Οι ολοκληρωτικές υλικές ζημίες δεν πτόησαν το υψηλό τους φρόνημα, καθώς ήταν πολύ συνηθισμένο, οι Άγγλοι κατακτητές των Επτανήσων, να δημεύουν την περιουσία των αγωνιστών που ήταν επικηρυγμένοι και ύποπτοι για την επαναστατική τους δράση κι έτσι έμεναν κυριολεκτικά στους πέντε δρόμους οι οικογένειές τους, αφού οι δυνάστες δεν δίσταζαν ακόμη και τα «νοικοκυριά», την οικοσκευή, να καταστρέφουν, προκειμένου να τσακίσουν το ηθικό των ανθρώπων. Κι είχαν έτσι να παλέψουν αυτοί οι «γίγαντες» και εναντίον των εχθρών της Πατρίδας μας και εναντίον των ανθρώπινων αδυναμιών και αναγκών.

Ήρωες και της πατρίδας άξιοι, που αξιώθηκαν να φρουρήσουν στενά και να φυλάξουν Θερμοπύλες σ’ έναν αγώνα υπέρ πάντων, είναι όλοι αυτοί και άλλοι πολλοί που έμειναν ανώνυμοι. Με δέος μνημονεύουμε τα ονόματα όσων διέσωσε η γραφίδα των ιστορικών:

Ασπρογέρακας Ιωάννης από τα Ασπρογερακάτα Σφακιωτών. Είχε πάρει μέρος στην εξέγερση των χωρικών το 1819 και οι Άγγλοι δήμευσαν την περιουσία του. Πήρε μέρος στον αγώνα κι αυτός και πολλά μέλη της οικογένειάς του. Το 1823 πολέμησε στο Μεσολόγγι όπου είχε πάει με την οικογένειά του και άλλους συγγενείς του. Σκοτώθηκε το 1825 πολεμώντας στο Κρεμμύδι κατά του Ιμπραήμ.

Γκίλλης Μάρκος, από διακεκριμένη οικογένεια, γιος του Άγγελου Γκίλλη «έφορου των Κριτηρίων» (Δικαστηρίων). Πολέμησε δίπλα στο Μάρκο Μπότσαρη μαζί με άλλους 20 συμπατριώτες κι ήταν μαζί του στο Καρπενήσι, όπου ο ήρωας σκοτώθηκε. Ήταν στη φρουρά του Μεσολογγίου στην πρώτη πολιορκία. Πήρε μέρος στην πολιορκία του Αιτωλικού και υπό τον Κίτσο Τζαβέλα ήταν ανάμεσα στους ηρωικούς υπερασπιστές στο νησάκι Ντολμά στο Μεσολόγγι. Κατά την έξοδο σώθηκε και κατέφυγε στο στρατόπεδο του Καραϊσκάκη. Πολέμησε και πάλι με τον Τζαβέλα στο Φάληρο, όπου κινδύνεψε να χάσει τη ζωή του. Ο Τζαβέλας αναφέρει «…εις μάχην έφιππος εκινδύνευσε την ζωήν του και έχασε το άτι του…» Επέζησε του αγώνα και τιμήθηκε με το βαθμό του χιλίαρχου. Το 1829 ανακηρύχθηκε τιμητικά πολίτης του Μεσολογγίου.

Καββαδάς Χρίστος ή Γρανίλος. Ήταν από το Κατωχώρι. Διακρίθηκε στο Μεσολόγγι, όπου και έπεσε. Εξώπλισε πλοίο κι αγωνίστηκε και στον Αμβρακικό.(7)

Καββαδίας Παναγιώτης ή Αναγνώστης με το παρώνυμο Γκρουσής. Κατά τον αγώνα στρατολόγησε σώμα Λευκαδίων και Κεφαλλήνων. Έγινε σημαιοφόρος του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Πολέμησε στη μάχη του Αετού (1822), στο Μακρυνόρος, Πέτα, Καλιακούδα, Άμπλιανη, Κρεμμύδι, Ναυαρίνο, στην πρώτη και δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Το 1824 διωρίστηκε φρούραρχος του Ναυπλίου. (8)

Καββαδίας (;), αδελφός και συμπολεμιστής του προηγούμενου. (9)

Κακοκέφαλος Χρίστος. Ήταν κατά τη μεγάλη πολιορκία του Μεσολογγίου πυροβολητής στην τάπια τερρίμπιλε (κανονοστάσιο Φραγκλίνου).(10)

Κατσαρός-Κονδυλάτος Ευστάθιος. Ηγήθηκε του μεγαλύτερου τμήματος των Λευκαδίων στις μάχες της Δυτικής Στερεάς κατά το πρώτο έτος της Επανάστασης. Μετά τη μάχη του Πέτα (4-7-1822) αγωνίστηκε ως οπλαρχηγός μαζί με το Γ. Βαρνακιώτη και το Θεόδ. Γρίβα στον Αετό στις 10-8-1822 και κατόπιν στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου (από Οχτώβρη – Δεκέμβρη 1822). Ήταν έπειτα ένας από τους έμπιστους του Αλ. Μαυροκορδάτου και αρχηγός της σωματοφυλακής του. Στις 2 Απριλίου 1825 αιχμαλωτίστηκε στη Σφακτηρία από τους Άραβες του Ιμπραήμ, απελευθερώθηκε και στη συνέχεια υπό τις διαταγές του Ευμορφόπουλου αγωνίστηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών. Εδώ το 1826 ως αρχηγός τμήματος 50 Επτανησίων έσπασε τον τουρκικό κλοιό και ενίσχυσε τους πολιορκούμενους.(11) Επέζησε του αγώνος και τιμήθηκε με το βαθμό του χιλίαρχου.

Μήτσουρας Θεοφύλακτος. Έπεσε στο Μεσολόγγι κατά τη μεγάλη πολιορκία.

Παρασκευάς (;). Μικροψαράς από την πόλη. Έμπιστος των φιλικών που τους εξυπηρετούσε με κίνδυνο της ζωής του, όταν ήθελαν να περάσουν από τη Λευκάδα στην Αιτωλοακαρνανία. Ένα περιστατικό που συνέβη στον Ιωάν. Ζαμπέλιο και μας το διηγείται ο ίδιος ο Φιλικός, μας δίνει την ασφυκτική ατμόσφαιρα: «Νύχτα, ξαπλωμένος μπρούμυτα, κάτω από μια κάπα στο μονόξυλο του φτωχοψαρά Παρασκευά, πέρασε ο Φιλικός στην Περατιά για να συναντήσει τον Τσόγκα και το Βαρνακιώτη και να τακτοποιήσει σοβαρά στρατηγικά θέματα της Φιλικής Εταιρείας. Στο γυρισμό όμως και καθώς έβγαινε από το μονόξυλο τα χαράματα τον είδαν δυο χωροφύλακες που έτρεξαν να τους πιάσουν. Ο Παρασκευάς χτύπησε τον ένα, έτρεψε σε φυγή τον άλλο κι o ίδιος έφυγε ξανά για την Ακαρνανία. Ο Ζαμπέλιος σώθηκε, ο Παρασκευάς όμως τιμωρήθηκε. Η περιουσία του δημεύθηκε και ο ίδιος καταδικάστηκε σε θάνατο. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι τις ανακρίσεις τις έκανε ο ίδιος ο Ζαμπέλιος, ως Εισαγγελεύς που ήταν! Ο Παρασκευάς, φυγάς, αγωνίστηκε ηρωικά και έπεσε στο Μεσολόγγι.»(12)

Ραυτόπουλος Γρηγόριος ή Πάππας. Αγωνίστηκε και αλλού και στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου υπό τον Μάρκο Μπότσαρη.

Σικελιανός Πέτρος, αδελφός του Φιλικού Μιχαήλ Σικελιανού και γιός του Μάρκου και της Ελένης Σιγούρου. Ευγενική και ηρωϊκή μορφή. Ο Γ. Τζόγκας αρχηγός στο Μεσολόγγι το 1823 αναφέρει γι’ αυτόν σε αποδεικτικό που του έδωσε: Δίδω το παρόν μου αποδεικτικόν εις χείρας του γενναίου και φιλογενούς αρχοντόπουλου της Αγίας Μαύρας, ο οποίος από φιλογένειαν και από πατριωτισμόν εξ αρχής του παρόντος Ιερού αγώνος αφήσας και καταφρονήσας όλην του την ησυχίαν και υποστατικά του, όπου είχεν εις Αγίαν Μαύραν και έτρεξε με όλην του την προθυμίαν και πατριωτισμόν και «επαρρησιάσθη εις τον ιερόν τούτον αγώνα, ο οποίος το έχει αποδείξει εμπράκτως, βάζοντας πολλάκις τον εαυτόν του σε κίνδυνον δια την αγάπην της πατρίδος. Εις τους 22 μήνας έδειξε απαραδειγμάτιστον πατριωτισμόν και γενναιότητα και εθυσίασε πλουσιοπαρόχως το εδικόν του και εις τον εαυτόν του και εις πολλούς άλλους οπού είναι μαζί του. (Ο Π.Σ. είχε μαζί του και άλλους Λευκαδίτες που με δικά του έξοδα συντηρούσε.). Αυτά όλα τα άνωθεν, τα βεβαιώνω, διότι ήταν πάντα μαζί μου και τα είδα όλα με τους οφθαλμούς μου και δια τούτο, βεβαιώνοντάς τα, δίδω εις χείρας του το παρόν μου αποδεικτικόν, δια να του χρησιμεύση εις κάθε καιρόν και υποσημειούμαι. Τη 25 Φεβρουαρίου 1823. Μεσολόγγιον Γεώργιος Τζόγκας». Στις 25 Ιουλίου1825 ο ήρωας βρήκε τη θέση του στο πάνθεον των ηρώων στο Μεσολόγγι, σε μια έξοδο των αμυνομένων.

Παπά-Γιάννης Σούνδιας. Καταγόταν από τον Αλέξανδρο. Με την κήρυξη της Επανάστασης έτρεξε στη Δυτική Στερεά, όπου συνενώθηκε με την ομάδα του Γεωργίου Τσόγκα και αγωνίστηκε μαζί του ως το 1823 και με τον Ευστάθιο Κατσαρό Λευκάδιο στην πολιορκία του Μεσολογγίου και σε άλλες μάχες ως το 1824. Στη συνέχεια πολέμησε με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη στην Ανατολική Ελλάδα. Πολέμησε στις Σπέτσες και την Τριπολιτσά υπό τον Κων/νο Δούκα και στην Ακρόπολη υπό τον Ευμορφόπουλο. Ο Διον.Ευμορφόπουλος πιστοποιεί σχετικά: «Ο υποφαινόμενος πιστοποιών ότι ο Κύριος Παπά –Ιωάννης Σούνδιας Λευκάδιος υπηρέτησε την Πατρίδα ένοπλος υπό την οδηγίαν μου από το 1826 εις την Πολιορκίαν της Ακροπόλεως των Αθηνών. Έδειξε ανδρείαν, φρόνησιν και πατριωτισμόςν μέγαν, πολεμών, διανυκτερεύων και υπομένων με γενναιότητα όλων των συμβαινόντων τας δυστυχίας και δυσκολίας, γενόμενος υπόδειγμα και εις τους άλλους. Ωσαύτως και εις το 1827 εις την εκστρατείαν της Δ. Ελλάδος επληγώθη εις το Αιτωλικό εις την δεξιάν χείρα βαρέως και εκινδύνευσε».(13)

Στεφανίτσης Δ. Πέτρος. Καταγόταν από σπουδαία οικογένεια της πόλεως. Δεν δίστασε να περάσει αμέσως με την κήρυξη της Επανάστασης στην Ακαρνανία. Μέχρι την καταστροφή στο Πέτα πολέμησε στη Δυτική Στερεά και μετά στο Μεσολόγγι. Πρόθυμος, αφιλοκερδής και ακούραστος γιατρός στο πλευρό των αγωνιζόμενων και ηρωϊκός και ατρόμητος στρατιώτης. Οι επιφανέστεροι ήρωες τον θαύμαζαν: «…ο Νότης Βότσαρης τότε, δακτυλοδεικτών τον ιατρόν Πέτρον Στεφανίτσην, είπεν : Ιδού ο αξιώτερος όλων. Αυτός έκαμε όσα δεν εκάμαμεν ημείς όλοι: επολέμα και ιάτρευε». Πολέμησε στην πρώτη και τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Μέσα στο Μεσολόγγι συνδέθηκε φιλικά πολύ με το λόρδο Βύρωνα που του χάρισε την αρχιστρατηγική σπάθα του. Μ’ αυτό το σπαθί στο χέρι αγωνίστηκε ο Στεφανίτσης στην έξοδο. Πάνω στο σπαθί ο Στ. είχε χαράξει τούτη την επιγραφή πρώτα: «Δωρεά παρά του μακαρίτου λόρδου Μπάυρον εις τον δόκτορα Π.Δ. Στεφανίτσην. 1824 Μαρτίου 10 Μεσολόγγι» και μετά την έξοδο την εξής άλλη από κάτω: «Ο άνωθεν εξήλθε ξιφήρης. 10 Απριλίου1826»!(14) Τη φοβερή εκείνη νύχτα κατώρθωσε να διαφύγει μαζί με το θετό γιο του Νικόλαο και να φθάσει στο στρατόπεδο του Καραϊσκάκη. Ακολούθησε κατόπιν τον Καραϊσκάκη στην Αττική και πολέμησε μαζί του κάτω από την Ακρόπολη επικεφαλής των Επτανησίων. Μετά την απελευθέρωση, στενός φίλος του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος τον εκτιμούσε ιδιαιτέρως για το ανιδιοτελές του χαρακτήρα του, τη γενναιότητά του, αλλά και για την επάρκεια των επιστημονικών του γνώσεων, διωργάνωσε στο Ναύπλιο το πρώτο Νοσοκομείο στην Ελλάδα. Φιλάνθρωπος και υψηλόφρων, ο Στεφανίτσης κληροδότησε την περιουσία του στη Ριζάρειο Σχολήγια να σπουδάζουν Λευκαδιτόπουλα.

Φραγκούλης Βασίλειος, με το παρωνύμιο Τουρκάκης. Καταγόταν από την Εγκλουβή. Γενναίο παλικάρι, σημαιοφόρος του Τσόγκα. Έπεσε στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου.

Ψιλιανός Θεοφύλακτος του Ιωάννου, από γνωστή ευκατάστατη οικογένεια. Φοίτησε στο Τμήμα Ελληνικής Γλώσσας του νεοϊδρυμένου δημοσίου Σχολείου Λευκάδας, με δάσκαλο το Γεώργιο Σκλαμπάνη και συμμαθητή το ζωγράφο Ρούσο. Όταν κηρύχτηκε η επανάσταση, επικεφαλής 30 Λευκαδίων μπήκε στο τμήμα του Γεωργίου Τσόγκα. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες, στον Τεκέ, στην πολιορκία της Βόνιτσας, στην κατάληψη του Αγρινίου, στο Δίστομο, στο Παραδείσι, στο Μοναστηράκι, στο Πέτσοβο, στο Μακρυνόρος. Γενναίος και αποφασιστικός με στρατηγικές ικανότητες, ήταν ένας από τους «Πρωτίστους» μπουλουξίδες του Θεοδ. Γρίβα και πολέμησε μαζί του στην Άρτα, Πέτα, Κομπότι, Μακρυνόρος, Καρβασαρά, Λουτράκι, Παλίμπεη, Βόνιτσα, Ακάνι, Προφήτη Ηλία, Αετό Λινό του Σαΐταγα κι αλλού. Πολέμησε με τον Μάρκο Μπότσαρη στα Πέντε Πηγάδια. Στο Μεσολόγγι αγωνίστηκε στην πρώτη πολιορκία της πόλεως από τον Ομέρ Βρυώνη, οπότε τραυματίστηκε στο πρόσωπο. Το 1823 υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη πολέμησε στα Άγραφα, στην Καλιακούδα και την Άμπλιανη. Κατά τη δεύτερη πολιορκία αγωνίστηκε υπό το Νότη Μπότσαρη στη ντάπια (προμαχώνα) «τερρίμπιλε» και στην Κλείσοβα, όπου κατά την έξοδο της φρουράς το Μάρτη του 1826 σκοτώθηκε. Οι αρχηγοί του αναφέρουν ότι «αριστεύσας πάντοτε και εις πολλάς μάχας πληγωθείς αναδείξας καθ’ όλας ταύτας και καρτερίαν ψυχής και ανδρείαν σώματος και φρόνησιν και προθυμίαν να υποτάσσεται εις τα διαταγάς των ανωτέρων, συνεισφέρων με γενναιότητα και τον τελευταίον του οβολόν…». Ο Θεοφύλακτος Ψιλιανός ήταν μια από τις ευγενέστερες μορφές των αγωνιστών του 21. Σε επιστολή του στο Μιχάλη Σικελιανό, το φιλικό, όταν του αναγγέλει το θάνατο του αδερφού του Πέτρου Σικελιανού, του γράφει: «εκρίθη εύλογον παρά των οπλαρχηγών να έβγωμεν ένα σώμα …να πέσωμεν εις το εχθρικόν ορδί, ή να διαλυθεί ή να αποθάνωμεν…υπάρχει απόφασις θανάτου…Ζήτω, ζήτω και εκ τρίτου ζήτω, καγώ θάνατον και άργανα εις την πατρίδα να κτυπήσουν…».

Ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος γράφει: «Δεν με διακατέχει κανενός είδους σωβινισμός ή προγονοπληξία. Φτάσαμε όμως στο σημείο να θεωρούμε αναχρονισμό την αναφορά στην ιστορία μας … Χωρίς κάποια στηρίγματα και κάποιες ρίζες δεν μπορεί να πάει μπροστά ένα έθνος… Ότι ήταν να λεχθεί εδώ, σ’ αυτό τον τόπο και την ιστορία του, έχει λεχθεί… Εκείνο που θα επιθυμούσαν οι νεκροί, αν μπορούσαν να επιθυμούν ακόμη, θα ήταν να ερχόμαστε εδώ και να τους εξιστορούμε τα πεπραγμένα μας. Να τους αναφέρουμε πόσο κοντά και πόσο μακριά βρίσκεται η ψυχή μας από την ψυχή του Μεσολογγιού. Αν διατηρήθηκε η ηθική συγγένεια μαζί τους. Αν έχουμε το δικαίωμα να συνδιαλεγόμαστε με κούφια λόγια μαζί τους…»(15)

Στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η πατρίδα μας ανάταση ψυχική είναι το καθήκον μας. Πιστεύω πως τα παραγγέλματα και τις επιταγές που μας δίνουν με την υπέρτερη θυσία τους οι γενναίοι αυτοί θα τα κρατήσωμε και θα διακηρύξωμε παντού και σε κάθε ευκαιρία με τη ζωή και τις πράξεις μας πως έχομε βαρειά κληρονομιά και υποθήκη. «Γιατί πρέπει να παραδεχτούμε πως οι ηθικές μας αντιστάσεις μειώνονται μέρα με τη μέρα και ζούμε σε κρίσιμους καιρούς. Κι όταν ένα Έθνος πεθαίνει μέσα στις ψυχές των πολιτών του, ο θάνατος του δεν είναι έπειτα παρά θέμα τυπικής διαδικασίας…Το Μεσολόγγι υπήρξε η τελευταία μεγάλη αχυροποίητη Ακρόπολη του Ελληνισμού και θα έπρεπε να μάθουμε τα παιδιά μας να την διακρίνουν. Να ιδούν αυτό το ύψος που δεν μετριέται με τα κοινά μέτρα, γιατί ξεπερνάει όλα τα ανθρώπινα μέτρα. Αλλά γι’ αυτό θα έπρεπε να τα μάθουμε να κοιτάζουν προς τα πάνω και όχι εκεί που κοιτάζουν σήμερα».(16)

Με σέβας σκύβομε το κεφάλι, ω ιερές σκιές και σας μνημονεύομε με δέος. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που σας σκεπάζει και ποτέ η λήθη να μην σκεπάσει τις μορφές σας.

Ουρανία Σ. Σολδάτου
Εκπαιδευτικός

Βιβλιογραφία:
————————
Βασική ιστορική πηγή: «Ιστορία της Νήσου Λευκάδος», Τ.Β΄. Π.Γ. Ροντογιάννη, Αθήνα 1982
1. Πάνος Γ. Ροντογιάννης. “Λόγος για τους υπέρ πατρίδος πεσόντας”. Τσουκαλάδες Λευκάδος, 13 Φεβρουαρίου 1949, Επετηρίς Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, Τ.ΙΒ 2009-2011).
2. Ό.Π.Π.Γ.Ροντογιάννης
3. Νικηφόρος Βρεττάκος, Ομιλία,Γιορτές της Εξόδου, 17 Απριλίου 1989
4. Π.Χιώτη
5. ό.π. Π.Γ.Ροντογιάννης
6. ό.π. Π.Γ.Ροντογιάννης
7. Π. Χιώτη
8. Λεξικόν Ελευθερουδάκη τ.7
9. Κ. Μαχαιρά, Λευκάς και Λευκάδιοι
10. Κ.Α. Στασινοπούλου, Μεσολόγγι, Αθήναι 1925, σελ. 137
11. Εφημ. «Λευκάς, φύλ. 1, σελ. 4,κ 17-2-1866»
12. Ιωάνν. Ζαμπελίου, «Αυτοβιογραφία»
13. Κ. Μαχαιρά, Λευκάς και Λευκάδιοι
14. Εφημ. Εστία,φ.21357, 54-1952, σελ.1. Ιστορικό σημείωμα, «Αρχιστράτηγος Βύρων» του Α. Γατόπουλου
15. ό.π. Νικηφόρος Βρεττάκος
16. ό.π. Νικηφόρος Βρεττάκος