Νίκος Καζαντζάκης: Ο αιώνιος αναζητητής με τον βαθιά στοχαστικό, φιλοσοφικό λόγο

Ο Νίκος Καζαντζάκης θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ου αιώνα. Γεννήθηκε στο Χάνδακα του Ηρακλείου της τουρκοκρατούμενης τότε Κρήτης, γιος του Μιχάλη Καζαντζάκη και της Μαρίας Χριστοδουλάκη. Η φλόγα και οι επαναστατικές κινήσεις των συμπολιτών του για λευτεριά σφράγισαν την παιδική του ηλικία.

Στο Ηράκλειο έβγαλε το γυμνάσιο και το 1902 πηγαίνει στην Αθήνα και φοιτά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το πρώτο βιβλίο που έγραψε ήταν ένα φιλοσοφικό δοκίμιο «Η αρρώστια του αιώνα» το 1906.

Ένα χρόνο αργότερα πηγαίνει στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές. Εκεί επηρεάστηκε βαθιά από τον Ανρί Μπερξόν και τον Νίτσε. Από τον Γάλλο φιλόσοφο Μπερξόν εμπνεύστηκε το όραμα του αγωνιζόμενου Θεού, την βαθύτερη επιδίωξη να γίνουμε άνθρωποι μέσα στην καθημερινότητά μας Σωτήρες του Θεού, με την έννοια της προσωπικής μας λύτρωσης από δεσμά και πρέπει. Για τον Νίτσε έλεγε «με δίδαξε…πως δεν πρέπει ποτέ να ‘χεις μια αντίληψη για τη ζωή που να σου επιτρέπει ελπίδες και ανταμοιβές. Είσαι ελεύθερος άνθρωπος, όχι μισθοφόρος…Να παλεύεις χωρίς να καταδέχεσαι να ζητάς ανταμοιβή, είναι η αληθινή ελευθερία».

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα δημοσίευσε κριτικές μελέτες σε διάφορα περιοδικά και το 1909 τη διατριβή του «Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας». Το 1910 ήταν ένας εκ των ιδρυτών του Εκπαιδευτικού Ομίλου, μέσω του οποίου συνδέθηκε φιλικά το 1914 με τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό. Μαζί ταξίδεψαν στο Άγιο Όρος, που διέμειναν σαράντα ημέρες, ενώ περιηγήθηκαν και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας αναζητώντας «τη συνείδηση της γης και της φυλής τους».

Τα ταξίδια τον ευχαριστούσαν και έτρεφαν την ψυχή του. Όπως γράφει σε ένα γράμμα του «…τα όνειρα και τα ταξίδια στάθηκαν ευεργέτες της ζωής μου». Ταξίδεψε επίσης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, σε τόπους της Μ. Ανατολής, την Σιβηρία, την Ιαπωνία, την Κίνα. Λέγεται ότι σε όποιο μέρος του κόσμου κι αν ταξίδευε, κρατούσε πάντα μια χούφτα χώμα από τη γη που τον γέννησε «Όπου κι αν πάω κρατώ πάντα ανάμεσα στα δόντια μου σα φύλλο δάφνης την Ελλάδα» έλεγε με υπερηφάνεια.

Ο Καζαντζάκης δεν ήταν μόνο μεγάλος συγγραφέας και ποιητής αλλά και μια βαθύτατα πολιτική ύπαρξη που χάραξε μια εξέχουσα πορεία στην ιστορία των πολιτικών θεσμών της Ελλάδας. Θαυμάζοντας τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον οποίο θεωρούσε ικανό και άξιο πιστεύει στο όραμα της Μεγάλης Ελλάδας.

Το 1919 ως Γενικός Διευθυντής στο Υπουργείο Περίθαλψης, αναλαμβάνει τη βαριά ευθύνη να μεταφέρει τους Έλληνες του Καυκάσου στη χώρα μας. Μετά τον όλεθρο της Μικρασιατικής Καταστροφής, απογοητευμένος, ρίχνει τις ευθύνες στον Βενιζέλο. Το 1922 μυείται στο Σοσιαλισμό και το 1924 ιδρύει την πρώτη «Πολιτική Σοσιαλιστική Ομάδα» στο Ηράκλειο και κάνει έμβλημα της δράσης του, το τρίπτυχο της πολιτικής του φιλοσοφίας, Ελευθερία – Δημοκρατία – Σοσιαλισμός.

Ο Καζαντζάκης ασχολήθηκε με όλα τα είδη του λόγου. Έγραψε ποίηση, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, τραγωδίες, φιλοσοφία, ταξιδιωτικά, μεταφράσεις και διασκεύασε μεγάλο αριθμό παιδικών βιβλίων. Βασικός άξονας των βιβλίων του είναι η εσωτερική ελευθερία και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, η κοινωνική δικαιοσύνη, η τόλμη- όπως εκφράζεται στο φιλοσοφικό του όρο «η Κρητική ματιά» – να κοιτάζεις άφοβα το φόβο, να ζεις τη ζωή των θνητών και να συμπεριφέρεσαι σαν να είσαι αθάνατος, να αγωνίζεσαι για την καταξίωση της ψυχής, μιας ψυχής διαρκώς πεινασμένης και ανικανοποίητης που κατατρώει τη σάρκα κι οδηγεί σε πνευματική υπέρβαση και λύτρωση. «Με θεωρούν λόγιο, διανοούμενο, γραφιά και δεν είμαι τίποτα απ’ όλα αυτά. Τα χέρια μου όταν γράφω δεν μελανώνονται, ματώνουν», έγραφε το 1950 σε ένα γράμμα του.

Το 1954 κατηγορήθηκε ως ιερόσυλος με βάση αποσπάσματα από τον «Καπετάν Μιχάλη» και το σύνολο του περιεχομένου του βιβλίου του «Ο τελευταίος Πειρασμός». Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν τόλμησε να προχωρήσει στον αφορισμό του και ο ίδιος ο Καζαντζάκης απαντώντας στις απειλές της Εκκλησίας έγραψε σε επιστολή του. «Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή. Σας εύχομαι να ‘ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να είστε τόσο ηθικοί και θρησκευόμενοι όσο είμαι εγώ».

Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη δικαιώθηκε απ’ τον χρόνο. Το έργο του αν έχει σημειώσει τέτοια ευρεία διάδοση, έχει βρει τόσο βαθιά απήχηση στις ψυχές των ανθρώπων διαφόρων εθνικοτήτων και ανόμοιων πολιτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, αν επιβλήθηκε και καταξιώθηκε στα χρόνια μας, αν απέκτησε παγκόσμια φήμη και παραμένει κλασικό στη ροή του χρόνου, αυτό ίσως οφείλεται περισσότερο στο στέρεο φιλοσοφικό του υπόβαθρο και λιγότερο στην απλή και περίτεχνη λογοτεχνική του μορφή και πλοκή.

Η ορμητική σκέψη του, η χειμαρρώδης γλώσσα, η απαράμιλλη εκφραστική ικανότητα, η δημιουργική φαντασία και η λογική τεκμηρίωση των απόψεών του τον ανέδειξαν σ’ ένα από τα λαμπρότερα και καθολικά πνεύματα όλων των εποχών. Δεν υπάρχει γωνιά της γης που να μην βρίσκονται μεταφρασμένα τα έργα του, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε περισσότερο από 60 γλώσσες.

Πέθανε στις 26 Οκτωβρίου του 1957. Στον τάφο του χαράχθηκε, όπως το θέλησε ο ίδιος, η επιγραφή: «Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι λέφτερος».

Απόσπασμα από την «Ασκητική» του Ν. Καζαντζάκη

…….Μια προσταγή μέσα μου:
– Σκάψε! Τι ΄βλέπεις;
– Ανθρώπους και πουλιά, νερά και πέτρες!
– Σκάψε ακόμα! Τι βλέπεις;
– Ιδέες και ονείρατα, αστραπές και φαντάσματα.
– Σκάψε ακόμα! Τι βλέπεις;
– Δε βλέπω τίποτα! Νύχτα βουβή, πηχτή σα θάνατος. Θα ‘ναι θάνατος.
– Σκάψε ακόμα!
– Αχ! Δεν μπορώ να διαπεράσω το σκοτεινό μεσότειχο! Φωνές γρικώ και κλάματα, φτερά γρικώ στον άλλο όχτο!
– Μην κλαις! Μην κλαις! Δεν είναι στον άλλον όχτο! Οι φωνές, τα κλάματα και τα φτερά είναι η καρδιά σου!
Πέρα από το νου, στον ιερό γκρεμό της καρδιάς, ακροποδίζω τρέμοντας. Το ένα μου πόδι αδράχνεται από το σίγουρο χώμα, το άλλο ψάχνει στα σκοτεινά απάνω από την άβυσσο.
Ψυχανεμίζομαι πως η μαχόμενη ουσία πολεμάει πίσω από τα φαινόμενα να σμίξει με την καρδιά μου. Μα το σώμα στέκεται ανάμεσα και μας χωρίζει.
Ποιο είναι το χρέος μου; Να συντρίψω το σώμα, να χυθώ να σμίξω με τον Αόρατο. Να σωπάσει ο νους, ν’ ακούσω τον Αόρατο να φωνάζει.
Περπατώ στ΄αφρόχειλα της άβυσσος και τρέμω. Δύο φωνές μέσα μου παλεύουν.
Ο νους: «Γιατί να χανόμαστε κυνηγώντας το αδύνατο; Μέσα στον ιερό περίβολο των πέντε αιστήσεων χρέος μας ν’ αναγνωρίσουμε τα σύνορα του ανθρώπου.»
Και μια άλλη μέσα μου φωνή, ας την πούμε έχτη δύναμη, ας την πούμε καρδιά, αντιστέκεται και φωνάζει: « Όχι! Όχι! Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου! Να σπάς τα σύνορα! Ν’ αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου! Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει!»

Επιμέλεια: Ελένη Μ. Ματαράγκα

Πηγές:
Wikipedia.org
stigmes.gr
fhw.gr
antikleidi.com

Φωτογραφίες: www.lifo.gr