Νίκος Κονδυλάτος: Πρέπει ο κύκλος να κλείνει στο χρόνο που πρέπει

                                             Μια βραδιά με τον «Φηγός»
Συζητάμε για τον άλλο τρόπο….

Όπως μαρτυρά και ο τίτλος της εσπερίδας μας, πρόκειται για μία πρόσκληση σε διάλογο πάνω στα θέματα που πραγματευτήκαμε όλα αυτά τα χρόνια στις Συναντήσεις του Ιουλίου στον Αλέξανδρο.

Θα αναρωτηθείτε, φυσιολογικά, γιατί δε συνεχίζεται και εφέτος αυτός ο θεσμός των Συναντήσεων του Ιουλίου, ο οποίος έτυχε τόσο μεγάλης αποδοχής και είχε τόσο θερμή ανταπόκριση από τον κόσμο. Η απάντηση χωρίς μελοδραματισμούς και λοιπές δικαιολογίες είναι γιατί όλα τα ωραία έχουν κάποτε ένα τέλος. Και για να παραμείνουν και ως ανάμνηση ωραία, πρέπει ο κύκλος να κλείνει στο χρόνο που πρέπει. Ήρθε λοιπόν η ώρα που ο κύκλος αυτός έκλεισε.

Ας μπούμε τώρα στο θέμα της σημερινής μας συνάντησης αρχίζοντας από μία ανακεφαλαίωση των όσων πραγματευτήκαμε στις Συναντήσεις του Ιουλίου στον Αλέξανδρο.

Η θεματολογία μας είναι γνωστό πως περιστρέφεται στην αναζήτηση άλλων δρόμων απ’ αυτούς που μέχρι σήμερα έχουμε επιλέξει να πορευτούμε στη Λευκάδα. Για μας προτεραιότητα δεν είναι ωμά ο τουρισμός. Είναι ο σεβασμός στην ομορφιά και τον φυσικό πλούτο, την παράδοση και τον πολιτισμό μας, ο σεβασμός πρώτα-πρώτα σε μας τους ίδιους και τον τόπο μας και κατ’ επέκταση και στους επισκέπτες μας. Μια τέτοια αντίληψη οδηγεί και σε ένα υγιή τουρισμό με αναφορά στην ποιότητα και σεβασμό στις αξίες του τόπου. Ένα τουρισμό που δεν καθορίζει τον τρόπο μας, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά είναι υποταγμένος στον δικό μας τρόπο. Γιατί αν εμείς εκτιμήσουμε την αξία του τόπου μας και όσα μας προσφέρει τότε θα είμαστε ικανοί να προστατεύσουμε τις ομορφιές του αντί να τις σπαταλάμε, να διαφυλάξουμε τις παραδόσεις του αντί να τις χρησιμοποιούμε για τουριστική εκμετάλλευση, να αναδείξουμε τον πολιτισμό του αντί να αδιαφορούμε γι’ αυτόν. Αν δηλαδή μπορέσουμε εμείς οι ίδιοι να απολαμβάνουμε από τον τόπο μας νόημα και ποιότητες ζωής, τότε είναι σίγουρο πως και οι επισκέπτες μας θα έρχονται για να απολαύσουν την ίδια ποιότητα.
Αναφέρω συνοπτικά τους τίτλους των Συναντήσεων μ ας και το περιεχόμενο τους:

Α΄ Συνάντηση: «Είδαν τα μάτια μας γιορτές» όπου αναρωτηθήκαμε ποιο μπορεί να είναι το μέλλον ενός τόπου που έχει παραδοθεί άνευ όρων στον τουρισμό, εξοβελίζοντας όλες τις άλλες αναπτυξιακές του δυνατότητες και κύρια τις παραδοσιακές δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα, και μάλιστα με τη δημιουργία και υπόθαλψη συνθηκών τέτοιων που δεν προσελκύουν τον αληθινό τουρισμό που σημαίνει περιήγηση, ανακάλυψη, σεβασμό στον τόπο και αναζήτηση της ψυχής του, αλλά τον εύκολο τουρισμό της κατανάλωσης του τόπου, του φυσικού του πλούτου και των ανθρώπων του.

Β΄ Συνάντηση: «Οι δρόμοι αλλιώς» όπου αμφισβητήσαμε την πολιτική που ακολουθείται στην πατρίδα μας, και στη Λευκάδα, της διάνοιξης και κατασκευής δρόμων και λεωφόρων που παραβιάζουν βάναυσα την κλίμακα του τοπίου, για την πάση θυσία εξυπηρέτηση του Ι.Χ. αυτοκινήτου, εις βάρος μάλιστα άλλων ήπιων μορφών μετακίνησης, πολιτική που ταυτόχρονα συνοδεύεται από την αδιαφορία για τις συνέπειες στο περιβάλλον, τη λειτουργία και την αισθητική της πόλης, την ποιότητα ζωής και το χειρότερο, υπακούει στην αλόγιστη και σπάταλη λογική της ανταπόκρισης στη ζήτηση του ενός μήνα.

Γ΄ Συνάντηση: «Ζει ο Αλέξανδρος;» όπου διερευνήσαμε τις δυνατότητες βιωσιμότητας των ορεινών οικισμών της Λευκάδας μέσα στο πλαίσιο των πολιτισμικών προτύπων που κυριαρχούν, τα οποία οδήγησαν στην απαξίωση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, στην περιθωριοποίηση της τοπικής δόμησης που είχε αναφορά στην ανθρώπινη κλίμακα και τον τοπικό πολιτισμό, στην τουριστικοποίηση και τυποποίηση, για εύκολη κατανάλωση, της τοπικής παράδοσης και του πολιτισμού και κατ’ επέκταση οδήγησαν στην εκτεταμένη αστικοποίηση των παράλιων ζωνών και την υπερδόμηση και παραμόρφωση γαλήνιων παράκτιων οικισμών με ταυτόχρονη εγκατάλειψη και περιθωριοποίηση των ορεινών παραδοσιακών οικισμών.

Δ΄ Συνάντηση: «Μήπως το λιγότερο είναι περισσότερο;» όπου αμφισβητώντας την προτεραιότητα της ποσότητας έναντι της ποιότητας, ασχοληθήκαμε με τις συνέπειες του πολιτισμού της κατανάλωσης και το μερίδιο της συμμετοχής του στη σημερινή κρίση, έκφανση του οποίου στη Λευκάδα είναι η άλωση της από το φαινόμενο του μαζικού τουρισμού, με τις γνωστές τραυματικές συνέπειες τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχή της.

Ε΄ Συνάντηση : «Να υφάνωμε το μέλλον με τα δικά μας χέρια». Σαν καταστάλαγμα της σοφίας που αποκτήσαμε τα προηγούμενα χρόνια από το διάλογο που αναπτύχθηκε και την αναμφισβήτητα μεγάλη συμβολή των επιφανών εισηγητών που μας έκαναν την τιμή να ανταποκριθούν στις προσκλήσεις μας, καταθέσαμε στην τοπική κοινωνία μία πρόταση για την ανάπτυξη της ορεινής Λευκάδας, την οποία εμείς θεωρούμε εκτός από ενδιαφέρουσα και εφικτή, παρά τις δυσκολίες που εμπεριέχει, αρκεί να υιοθετηθεί και να υποστηριχθεί από ευρύτερες δυνάμεις, θεσμικές και μη, καθώς απαιτεί προσπάθεια που πρέπει να διακρίνεται από μέθοδο και σχέδιο, επιμονή και υπομονή. Πρόκειται για μία πρόταση Πολιτισμού τόσο γιατί έχει σαν κύριο στοιχείο αναφοράς της τον Πολιτισμό (τα μοναστήρια μας) όσο και γιατί προκειμένου να καρποφορήσει, χρειάζεται σιγά-σιγά να αρχίσουμε να βλέπουμε τα πράγματα αλλιώς σε ό,τι αφορά την πολιτισμική μας έκφραση και δράση.

Η ορεινή Λευκάδα έχει ακόμα τα περιθώρια να αντισταθεί και να ακολουθήσει έναν άλλο δρόμο. Σε αυτήν τη διαφορετική πορεία έχει στόχο να συμβάλει η πρόταση που καταθέσαμε. Μία πρόταση που βασίζεται στο δίχτυ των μοναστηριών και τα μονοπάτια που τα συνδέουν, ως αφετηρία για την ύφανση ενός εναλλακτικού ιστού ανάπτυξης βασισμένης στην τοπική παράδοση, τον φυσικό πλούτο, την ποιοτική τοπική δραστηριότητα αλλά και τον τουρισμό ο οποίος όμως θα εντάσσεται αρμονικά σε αυτό το περιβάλλον, θα είναι δηλαδή ένας τουρισμός με πολιτισμική και περιβαλλοντική ταυτότητα.

Παράλληλα προτείναμε ένα τρόπο για την αναβίωση της υφαντικής τέχνης στη Λευκάδα και φαίνεται πως ο σπόρος που σπείραμε έχει ευδοκιμήσει.

Στ’ Συνάντηση: « Αναζητώντας το χαμένο τρόπο». Να πούμε εδώ πως η Στ’ Συνάντηση δεν έγινε ποτέ καθώς συνέπεσε με τις ημερομηνίες αγωνίας κατά τη διαπραγμάτευση για την παραμονή μας η όχι στο ευρώ. Έγινε μόνον η τρίτη μέρα του προγράμματος, δηλαδή η συναυλία του Λουδοβίκου των Ανωγείων στο μοναστήρι του Αγ. Γεωργίου των Σκάρων. Παρ’ όλα αυτά αξίζει νομίζω να πούμε δύο λόγια και γι’ αυτήν καθώς στους στόχους μας ήταν, όλες οι επόμενες της Ε’ Συνάντησης συναντήσεις, αρχίζοντας από την Στ’, να υφαίνουν πάνω στον ιστό των προτάσεων της Ε’ Συνάντησης, έτσι ώστε αυτός να γίνεται κάθε χρόνο όλο και μεγαλύτερος αλλά και πιο ενδιαφέρων εμπλουτισμένος με νέες ιδέες, νέους προβληματισμούς, νέες προτάσεις.

Η πρώτη μέρα λοιπόν, Παρασκευή 10 Ιουλίου, είχε τον τίτλο Για ένα νέο δρόμο απέναντι στην τουριστική μονοτροπία. Η απάντηση των Νέων, όπου οκτώ νέοι άνθρωποι θα ανέπτυσσαν τις ξεχωριστές εναλλακτικές δραστηριότητες που ασκούν στο πνεύμα αυτού του άλλου τρόπου. Η δεύτερη μέρα, Σάββατο 11 Ιουλίου, είχε τον τίτλο Με έναν άλλο τρόπο για την ανάπτυξη και τη Λευκάδα. Η πρόταση του «Φηγός». Εδώ θα παρουσιάζονταν από ειδικούς επιστήμονες-ερευνητές δύο σημαντικά προγράμματα ανάλογα της πρότασης του «Φηγός» για τη ορεινή Λευκάδα. Το πρώτο είχε τον τίτλο Χωρικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη περιοχών μικρής κλίμακας: το πρόγραμμα «Entopia-Our places in Europe» της Europa Nostra και το δεύτερο Ανάδειξη φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος ανατολικής Αλμωπίας νομού Πέλλας. Μία πρόταση Πολιτισμού για το επόμενο ΕΣΠΑ αντίστοιχη της πρότασης του «Φηγός» για την Ορεινή Λευκάδα. Επίσης υπήρχαν δύο ακόμα εισηγήσεις η μία με τίτλο Το φυσικό τοπίο της Λευκάδας διηγείται την ιστορία του. Τοπίο δρυοδάσους Σκάρων-Διατηρητέο μνημείο από την Αναστασία Γαζή και η άλλη με τίτλο Ανακαλύπτοντας τη Λευκάδα με τις εκδόσεις fagotto, από το Νίκο Θερμό.

Ισχυριζόμαστε λοιπόν πως για να ευδοκιμήσει μία τέτοια προσπάθεια, αναγκαίος όρος είναι η κατάκτηση ενός νέου τρόπου ο οποίος θα εξασφαλίζει νόημα και ποιότητες ζωής ως αντίδοτο στα πρότυπα του πολιτισμού της κατανάλωσης και τα πολιτισμικά πρότυπα που έχει επιβάλει.

Νομίζω πως γι’ αυτό το λόγο είσαστε σήμερα εδώ. Για να μιλήσουμε γι’ αυτόν τον νέο τρόπο.

Οφείλω να ομολογήσω πως τα τελευταία χρόνια κάτι φαίνεται να αλλάζει. Όλο και πιο πολλές φωνές ακούγονται, όλο και πιο πολλά κείμενα, επίσημα η μη, περιλαμβάνουν απόψεις που στέκονται κριτικά απέναντι στον τρόπο ανάπτυξης που έχουμε ακολουθήσει. Το γεγονός αυτό όμως που είναι κατ’ αρχάς θετικό, και για να ευλογήσουμε τα γένια μας, σημαντική θεωρώ τη συμβολή του «Φηγός», της συλλογικότητας που απέναντι στα θέματα αυτά κράτησε μία σθεναρή, καθαρή και ακηδεμόνευτη στάση, προβάλλοντας τη διαφορετική άποψη για τα πράγματα, δεν αρκεί από μόνο του αν πραγματικά θέλουμε να αλλάξει κάτι.

Για να αλλάξει κάτι λοιπόν και να μη μείνουν οι προσδοκίες στα χαρτιά, αυτό που χρειάζεται πρώτα-πρώτα είναι σχέδιο και πρόγραμμα, στην υπηρεσία, εννοείται, ενός οράματος που θα προτείνουμε στην τοπική κοινωνία. Κάθε παρέμβαση που γίνεται πρέπει να υπακούει στο γενικότερο σχέδιο, σε μία ενιαία στρατηγική είτε αυτό λέγεται μονοπάτια, είτε δρόμοι, είτε αναπλάσεις, είτε κανονισμοί, είτε οτιδήποτε άλλο.

Να προβάλουμε δηλαδή το όραμα μας, πως θέλουμε το νησί μας, πως θέλουμε την πόλη μας και πως τους οικισμούς μας και να το κοινωνήσουμε στους πολίτες ώστε να τους κάνουμε συμμάχους και συνεργούς στο δύσκολο αυτό εγχείρημα. Στη συνέχεια να προτείνουμε το σχέδιο μας και το πρόγραμμα, τη στρατηγική μας δηλαδή, ώστε το όραμα από λόγος να γίνει πράξη. Είναι σημαντικό οι προτάσεις μας να είναι σαφείς και συγκεκριμένες καθώς και ο τρόπος που προτείνεται για να υλοποιηθούν και όχι γενικόλογες προτάσεις η διακηρύξεις ασαφείς και συγκεχυμένες, όπως γίνεται συνήθως, διατυπωμένες έτσι ώστε να μην υλοποιηθούν ποτέ. Γιατί μπορεί μεν να έχουμε την καλή πρόθεση και τη θέληση, αλλά χωρίς σχέδιο και πρόγραμμα πάντα θα μένουν πίσω, καθώς θα είμαστε συνεχώς απασχολημένοι στο κυνήγι της εξυπηρέτησης των όλο και

μεγαλύτερων αναγκών και απαιτήσεων του μαζικού τουρισμού, ο οποίος σαν αδηφάγο τέρας, όσο του δίνεις τόσο ζητάει. Άλλωστε μόνον αν οι προτάσεις είναι συγκεκριμένες και εντάσσονται σε ένα γενικότερο σχεδιασμό μπορούν να πεισθούν και οι πολίτες για να συμμετέχουν στην πραγματοποίηση τους, όταν βλέπουν δηλαδή κάτι που φαίνεται σοβαρό και έχει μία προοπτική.

Έχουμε ακούσει π.χ. μέχρι σήμερα δεκάδες διακηρύξεις για τους ορεινούς οικισμούς μας ότι «θα τους προστατεύσουμε, θα τους αναδείξουμε, θα κηρυχθούν παραδοσιακοί, η ιστορία μας, οι παραδόσεις μας, ο πολιτισμός μας κ.λ.π.,κ.λ.π.)» και πραγματικά, δεν αμφισβητούμε τις καλές προθέσεις, όλων όσων, κατά καιρούς, τις έχουν εκφράσει. Αυτό όμως που βλέπουμε είναι πως στην πράξη όλοι αυτοί οι οικισμοί είναι αφημένοι στην μακαριότητα τους και δεν ασχολείται κανείς με αυτούς. Και θα εξακολουθούν να είναι αν δεν ακολουθήσουμε μία πολιτική σαν αυτήν που προτείνουμε παραπάνω.

Πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάϊο μία ημερίδα του ΥΠΕΝ σε συνεργασία με την Περιφέρεια με θέμα τα μορφολογικά στοιχεία των οικισμών. Εκεί νέοι Μηχανικοί αλλά και παλαιότεροι υπερασπίστηκαν την ανάγκη προστασίας των οικισμών μας εκφράζοντας πολλές και ενδιαφέρουσες απόψεις. Επίσης το μελετητικό γραφείο που ασχολήθηκε με τους οικισμούς της Λευκάδας έκανε μια εξαιρετική μελέτη η οποία μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμη αν αποφασίσουμε να εφαρμόσουμε αυτά που προτείνει. Εμείς, με αφορμή αυτή την ημερίδα, σήμερα έχουμε να υποβάλουμε μία απλή πρόταση η οποία μπορεί να αποτελέσει και την απαρχή μιας νέας σχέσης μεταξύ αρχών, φορέων, συλλόγων, πολιτών. Προτείνουμε λοιπόν να οργανώσει ο Δήμος μία ημερίδα για τα μορφολογικά στοιχεία των οικισμών με εισηγητές που θα εκπροσωπούν τη δημοτική αρχή, τους μηχανικούς του Δήμου, τους Μηχανικούς της Λευκάδας, τον μελετητή, το ΥΠΕΝ, την περιφέρεια, τα τοπικά συμβούλια, τους πολίτες. Στην ημερίδα θα συμμετέχουν οι μηχανικοί του Δήμου και της Περιφέρειας, το Τ.Ε.Ε., οι σύλλογοι των Μηχανικών, τα τοπικά συμβούλια, οι τοπικοί σύλλογοι, άλλοι φορείς, πολίτες. Το κεντρικό σύνθημα της εκδήλωσης ας είναι: «Να προστατεύσουμε τους οικισμούς μας» και ας υπάρξει μία δέσμευση από όλους ότι θα πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους.

Το θέμα αυτό, που είναι ακόμα ζεστό, αν το χειριστούμε όπως πρέπει και δώσουμε την προσοχή που χρειάζεται στην προετοιμασία και την οργάνωση του, ώστε να έχει τη συμμετοχή που επιθυμούμε, μπορεί να αποτελέσει την απαρχή για τη γέννηση ενός κινήματος σε ολόκληρο το νησί, το οποίο μπορεί να συμβάλει καθοριστικά και να υποστηρίξει όλα τα ουσιώδη θέματα που έχουν σχέση με μία υγιή και βιώσιμη ανάπτυξη για τον τόπο μας. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι έτσι μπορεί να ξεκινήσει και μία πορεία αναβάθμισης του ρόλου των τοπικών φορέων(συμβούλια, σύλλογοι) με την ενασχόληση τους, πέραν των καθιερωμένων, και με θέματα που έχουν σχέση με το περιβάλλον μας, φυσικό και κτισμένο, την ποιότητα της ζωής μας μέσα σ’ αυτό, τον

πολιτισμό της καθημερινότητας και γενικότερα ό,τι αφορά τις τύχες και το μέλλον του τόπου μας και των ανθρώπων του. «Το φαίνεσθαι ενός τόπου είναι εξίσου σημαντικό με το είναι» διαβάζω στην ιστοσελίδα της ΑΝΙΟΝ. Μία φράση που αξίζει να μας προβληματίσει.

Αυτή η νέα κουλτούρα συνεργασίας είναι απαραίτητο να υπάρξει προκειμένου να ευοδωθεί και να έχει το καλύτερο αποτέλεσμα και το νέο αναπτυξιακό πρόγραμμα, τύπου LEADER το οποίο μόλις ξεκίνησε και αφορά την Κέρκυρα, τους Παξούς και τη Λευκάδα. Να συζητήσουμε για νέες καινοτόμες δράσεις και πρωτοβουλίες που θα αναδεικνύουν τα τοπικά μας προϊόντα, την τοπική παράδοση και οικοτεχνία, τον τοπικό πολιτισμό. Να αναπτύξουμε συνέργειες για τα μονοπάτια μας η την ανάδειξη και διαχείριση σημαντικών σημείων ενδιαφέροντος της ορεινής Λευκάδας.

Ας συζητήσουμε λοιπόν γι’ αυτόν τον άλλο τρόπο. Ας αναζητήσουμε νέους τρόπους διαλόγου και συνεργασίας καθώς όπως έλεγε και η Χάνα Άρεντ: Η δύναμη δεν ανήκει ποτέ σε κάποιον ατομικά, ανήκει στο σύνολο και παραμένει ενεργός όσο το σύνολο συνεχίζει να δρα με συνοχή.

(Το παραπάνω κείμενο ήταν η τοποθέτηση του Νίκου Κονδυλάτου στην έναρξη των φετινών εκδηλώσεων του Συλλόγου «Φηγός», που πραγματοποιήθηκαν στον Αλέξανδρο, την Κυριακή 24 Ιουλίου.)