HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΟνομαστικός κατάλογος των αρχηγών των νοικοκυριών της Πλαγιάς και του Αγίου Ηλία έτους 1641/42 μ.χ.

Ονομαστικός κατάλογος των αρχηγών των νοικοκυριών της Πλαγιάς και του Αγίου Ηλία έτους 1641/42 μ.χ.

ΠΛΑΓΙΩΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ

2. Ονομαστικός κατάλογος
Των αρχηγών των νοικοκυριών της Πλαγιάς και του Αγίου Ηλία έτους 1641/42 μ.χ.

Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ

Όπως είπαμε στο προηγούμενο σημείωμα, σε ένα φορολογικό κατάστιχο, που δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές (Περιφερειακή Ενότητα Λευκάδας-Δήμος Λευκάδας-Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, Οθωμανικές πηγές για τη νεώτερη ιστορία της Λευκάδας [Επιμέλεια-εισαγωγή: Ηλίας Κολοβός, Μεταφράσεις: Ηλίας Κολοβός, Μαρίνος Σαρηγιάννης, Προλεγόμενα: Σπύρος Ι. Ασδραχάς], πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013) ως τεκμήριο A.10, (σ. 183-235) και τιτλοφορείται:

«Αναλυτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1051 (1641/42) με βάση την απογραφή του Φαϊκ Μπέη»,

υπάρχει και ονομαστικός κατάλογος των αρχηγών των νοικοκυριών της Σολιανής Πλαγιάς (Solâni Pilaya) (σ. 231-233) και του Μικρού Άγιου Ηλία (σ. 233). Η Πλαγιά παρουσιάζεται με 74 νοικοκυριά (χανέδες) και ο Άγιος Ηλίας 12.

Όπως μας πληροφορεί ο επιμελητής της έκδοσης: «Το κατάστιχο έχει συνταχθεί από τον απογραφέα Φαϊκ (Μπέη), τέως μιρλιβά των Τρικάλων με στόχο την ονομαστική καταμέτρηση όσων υποχρεούνται να καταβάλουν κεφαλικό φόρο σε σειρά βιλαετιών για το έτος Εγίρας 1051 (1641/42), μεταξύ των οποίων και το βιλαέτι της Αγίας Μαύρας του σαντζακιού του Κάρλελι. Το βιλαέτι της Αγίας Μαύρας περιλάμβανε τους καζάδες της Αγίας Μαύρας, της Βόνιτσας και του Ξηρόμερου. Τα ανθρωπωνύμια, που καταχωρίζονται στο τεκμήριο, έχουν καταγραφεί στη γραφή «σιγιακάτ», στην οποία δεν χρησιμοποιούνται τα διακριτικά σημεία «νοκτά» για τα γράμματα της αραβικής. Ως εκ τούτου, η ανάγνωσή τους αποτελεί ένα ιδιαίτερα δύσκολο έργο, καθώς διαφορετικά γράμματα σημειώνονται με την ίδια μορφή. Για να προχωρήσουμε αποδελτιώσαμε, με τη συμβολή του κ. Βασίλη Φίλιππα, τον οποίο ευχαριστούμε ιδιαίτερα, λευκαδίτικα ανθρωπωνύμια -βαφτιστικά και επώνυμα- από ελληνικές πηγές. Επίσης χρησιμοποιήθηκε ο σύγχρονος τηλεφωνικός κατάλογος. Με βάση αυτά τα βοηθήματα, προχωρήσαμε στη μεταγραφή, και την απόδοση στα ελληνικά. Τα ανθρωπωνύμια αποδόθηκαν στα ελληνικά με τις ελληνικές τους καταλήξεις. Συνήθως αποτελούνται από δύο μέρη, το βαφτιστικό στην πρώτη θέση και το πατρώνυμο ή το επώνυμο στη δεύτερη θέση» (Οθωμανικές πηγές, ό.π. σ. 183-174).

Φωτο 1: Θέα του κεντρικού τμήματος του παλιού οικισμού Πλαγιάς από ψηλά (φωτο Δημήτρη Σπ. Τσερέ 1997)

Α. Ονομαστικός κατάλογος των αρχηγών των νοικοκυριών της Πλαγιάς, έτους 1641/42 μ.χ.

1YorgoKominoΓιώργοςΚομινός
2ApostoliTolaΑποστόληςΤόλιας
3VasiliMi?soΒασίληςΜίσιος [;]
4DimoPandiΔήμοςΠάντης
5NikoloHiristoduliΝικολόςΧριστόδουλος
6MihoDaveriΜίχοςΔαβέρης
7DimoH?omadaΔήμοςΧωματάς [;]
8YorgoG?in?oΓιώργοςΓκίνος [;]
9TanasiH?omadaΘανάσηςΧωματάς [;]
10YaniKarfakiΓιάννηςΚαρφάκης
11DimitriPapaΔημήτρηςτου παπά
12ApostoliB?ec?iΑποστόληςΜπέτσης [;]
13YaniM?in?aΓιάννηςΜηνάς [;]
14IstatiNikoloΣτάθηςΝικολός
15AndryaSolâniΑντρέαςΣολιανός
16ArgiriSolâniΑργύρηςΣολιανός
17MihoSolânoΜίχοςΣολιανός
18papa Todoraπαπα-Θόδωρος
19IstatiMarul?iΣτάθηςΜαρούλης [;]
20MansegoRizoΜανθέοςΡίζος
21MihaliSipiroΜιχάληςΣπύρος
22PanayotiDimoΠαναγιώτηςΔήμος
23IstamadAvyerinaΣταμάτηςΑυγερινός
24NikolaIstamadΝικόλαςΣταμάτης
25SipiroMansegoΣπύροςΜανθέος
26MihaliDimoΜιχάληςΔήμος
27SipiroAvyeroΣπύροςΑυγέρος
28KostaRizoΚώσταςΡίζος
29DimoMansegoΔήμοςΜανθέος
30Nikolet?aMihoΝικολέτας [;]Μίχος
31AvyeroIstamadΑυγέροςΣταμάτης
32SolânAndryaΣολιανόςΑνδρέας
33ParaskevaRizoΠαρασκευάςΡίζος
34MansegoPetroΜανθέοςΠέτρος
35MihaliIstamadΜιχάληςΣταμάτης
36NikolaDimoΝικόλαςΔήμος
37C?umaraTanasiΤζουμαράς [;]Θανάσης
38B?ec?iAvyeroΜπέτσης [;]Αυγέρος
39NikolaIstamadΝικόλαςΣταμάτης
40ParaskevaNikolet?aΠαρασκευάςΝικολέτας [;[
41YaniRizoΓιάννηςΡίζος
42MihaliMansegoΜιχάληςΜανθέος
43SipirakiDimoΣπυράκηςΔήμος
44MihaliSipiroΜιχάληςΣπύρος
45papa Dimoπαπα-Δήμος
46papa Rizoπαπα-Ρίζος
47NikolaSpiroΝικόλαςΣπύρος
48DimMansegoΔήμοςΜανθέος
49HiristoRizoΧρήστοςΡίζος
50IstatiDimoΣτάθηςΔήμος
51MihaliSipiroΜιχάληςΣπύρος
52NikolaMansegoΔήμοςΜανθέος
53IsyamadDimoΣταμάτηςΔήμος
54ParaskiMansegoΠαράσκηςΜανθέος
55MihaliMansegoΜιχάληςΜανθέος
56AdamDimoΑδάμΡίζος
57NikolaDimoΝικόλαςΔήμος
58DimoZafiriΔήμοςΖαφείρης
59SimoAndryaΣίμοςΑνδρέας
60MihaliIstatiΜιχάληςΣτάθης
61SimoIstatiΣίμοςΣτάθης
62KostaYaniΚώσταςΓιάννης
63KostaRizoΚώσταςΡίζος
64DimoAndtyaΔήμοςΡίζος
65HiristoRizoΧρήστοςΡίζος
66NikolaAdamΝικόλαςΑδάμ
67MihoRizoΜίχοςΡίζος
68SimoDimoΣίμοςΔήμος
69Marul?iRizoΜαρούλης [;]Ρίζος
70NikolaIstamadΝικόλαςΣταμάτης
71RizoAdamΡίζοςΑδάμ
72MihoAvyeroΜίχοςΑυγέρος
73YanucaAvyeroΓιαννούτζοςΑντρέας
74YorgoMihaliΓιώργοςΜιχάλης
Φωτο 2: Θέα (από τον γυναικωνίτη) του εσωτερικού του ναού του Αγίου Δημητρίου στον παλιό οικισμό Πλαγιάς (φωτο Δημήτρη Δικόνημου 1993)

Β. Ονομαστικός κατάλογος των αρχηγών των νοικοκυριών της Αγίου Ηλία , έτους 1641/42 μ.χ.

1MihoIstamadΜίχοςΣταμάτης
2AndryaBardarΑντρέαςΜπουρδάρας
3YorgoAndryaΓιώργοςΑντρέας
4DimoB?ac?u?s?aΔήμοςΜπατσούσας [?]
5YorgoF?ig?lâΓιώργοςΦίλιας [?]
6NikoloYorgoΝικολόςΓιώργος
7YaniF?ilâΓιάννηςΦίλιας [?]
8TanasiDam?en?oΘανάσηςΔαμιανός [?]
9PavloDyakoΠαύλοςΔιάκος
10ZafiriDyakoΖαφείρηςΔιάκος
11TanasiMansegoΘανάσηςΜανθέος
12MihaliYorgoΜιχάληςΓιώργος

Είναι εντυπωσιακό ότι από τα σημερινά επίθετα του χωριού στο κατάστιχο απαντά μόνο το επίθετο «Μπουρδάρας» – και αυτό μια φορά στον Άγιο Ηλία. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου η αναγραφή των στοιχείων απέχει παρασάγγας από τον τρόπο που τα δηλώνουμε σήμερα στα δελτία αστυνομικής ταυτότητας και σε όλα τα δημόσια έγγραφα. Μια πρόχειρη ματιά στον πίνακα μας πείθει ότι το μεν όνομα αναγράφεται κανονικά: σε μια χριστιανική κοινωνία οι άνθρωποι βαφτίζονται, ξέρουν καλά το βαφτιστικό τους και το δηλώνουν όπου και όταν χρειαστεί. Στο επώνυμο όμως υπάρχει πρόβλημα: Συνηθέστατα στη θέση του επωνύμου μπαίνει το όνομα του πατέρα. Ο Σπύρος Μιχάλης π.χ. (α.α. 21 του καταλόγου) είναι προφανώς ο Σπύρος ο γιος του Μιχάλη. Το Μιχάλης είναι όνομα όχι επώνυμο, όπως φαίνεται από τον α.α. 26 του καταλόγου: Μιχάλης Δήμος, δηλαδή ο Μιχάλης ο γιος του Δήμου. Άλλες φορές αναγράφεται στη θέση του επωνύμου το τοπωνυμικό: Αντρέας Σολιανός προφανώς είναι «ο Αντρέας από την Σολιανή Πλαγιά, ο Αντρέας ο Πλαγιώτης» (βλ. τους α.α. 15, 16, 17 του καταλόγου της Πλαγιάς). Και άλλες φορές αναγράφεται το «επαγγελματικό»: Ο παπα- Ρίζος, ο παπα-Δήμος (α.α. 45, 46 του καταλόγου της Πλαγιάς), ο Παύλος Διάκος, ο Ζαφείρης Διάκος (α.α. 9, 10 του καταλόγου του Αγίου Ηλία).

Φωτο 3: η δυτική είσοδος του φρουρίου της Στέρνας, η λεγόμενη «καμαρούλα» (φωτο Δημήτρη Σπ. Τσερέ 1997)

Ως εκ τούτου, οι πληροφορίες του καταλόγου για τα επίθετα είναι πενιχρότατες: διασώζονται πολύ λίγα, όπως Κομινός, Τόλιας, Μανθέος, Ρίζος, Αυγέρος, Μπουρδάρας. Τα δύο πιο συνηθισμένα επίθετα είναι τα εξαφανισμένα πια Μανθέος και Ρίζος.

Από την άλλη ο κατάλογος μάς δίνει την ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι τα βαφτιστικά ονόματα, που κυριαρχούν, είναι τα ίδια σχεδόν, που επικρατούν στο χωριό μετά από τέσσερις περίπου αιώνες: Γιώργος, Αποστόλης, Βασίλης, Νίκος (Νικολός), Μιχάλης, Θανάσης, Γιάννης, Δημήτρης, Αντρέας, Στάθης, Θόδωρος, Παναγιώτης, Σπύρος, Κώστας, Πέτρος, Χρήστος. Και, αν δεν κάνω λάθος, είναι όλα «χριστιανικά» με πλήρη απουσία των ονομάτων, που έρχονται από την προχριστιανική Ελλάδα, με εξαίρεση το Δήμος. Κυριαρχούν τα Δήμος, Μιχάλης και Νικόλας, εκ των οποίων μόνο το Νικόλας (ως Νικόλαος) απαντάται σήμερα με μεγάλη συχνότητα.

Φωτο 4. Ελαιοτριβείο Κων/νου Κώτση του Αναστασίου στον παλιό οικισμό Πλαγιάς (φωτο Δημήτρη Δικόνημου 1993)

Αυτά ως προς τα ονοματολογικά του καταλόγου. Αν τώρα εστιάσουμε στα πληθυσμιακά δεδομένα του, θα υπενθυμίσουμε αυτό που ήδη σημειώσαμε στο προηγούμενο σημείωμα: από όλα τα χωριά του καζά (=επαρχία) της Αγίας Μαύρας (εξαιρείται η εντός του Κάστρου πόλη της Αγίας Μαύρας) ο αριθμός των χανέδων της Πλαγιάς είναι μικρότερος μόνο από τον αντίστοιχο του οικιστικού συγκροτήματος των πέντε χωριών Σφακιωτών (110 χανέδες) και της Βαυκερής (100 χανέδες). Αν μάλιστα προσθέσουμε τον πληθυσμό του Αγίου Ηλία, που ανήκε στην Πλαγιά, τότε η Πλαγιά γίνεται στην ουσία (δεδομένου ότι οι Σφακιώτες αποτελούν άθρισμα 5 χωριών) το δεύτερο σε πληθυσμό χωριό του καταλόγου με πρώτο τη Βαυκερή. Δηλαδή μια κατάσταση σχεδόν σαν τη σημερινή που Πλαγιά έχει τον μεγαλύτερο μόνιμο πληθυσμό από όλα τα χωριά της Λευκάδας και της χερσονήσου της Πλαγιάς, δηλαδή της περιοχής που αποτελούσε τότε τον καζά της Αγίας Μαύρας.

Πόσα άτομα όμως είχε ο οικισμός της Πλαγιάς τότε; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα, είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε μια υπόθεση εργασίας και υπό την αίρεση αυτή να εκτιμήσουμε τον πληθυσμό του χωριού. Αν λοιπόν υποθέσουμε ότι κάθε νοικοκυριό (χανές) είχε 5 άτομα κατά μέσο όρο, τότε οι 84 συνολικά χανέδες της Πλαγιάς και του Αγίου Ηλία, μας δίνουν ένα άθροισμα [84×5=] 440 ατόμων -ένας πληθυσμός αρκετά μεγάλος για τα δεδομένα της εποχής. Νομίζω ότι η υπόθεση είναι αρκετά πιθανή και, αν κινδυνεύει να διαψευστεί, είναι προς τα πάνω και όχι προς τα κάτω: o αριθμός των 5 ατόμων ανά νοικοκυριό είναι μάλλον μετριοπαθής παρά υπερβολικός – πάντα για τα δεδομένα της εποχής, δηλαδή μιας αγροτικο-κτηνοτροφικής κοινωνίας του 17ου αιώνα, στην οποία κυριαρχεί ο τύπος της πατριαρχικής-διευρυμένης οικογένειας.

Το ότι όμως η Πλαγιά ήταν ένα κεφαλοχώρι για τα δεδομένα της εποχής δεν σημαίνει ότι ο πληθυσμός της ακολουθεί μια ομαλώς αύξουσα τάση, που θα τον φέρει στον αριθμό χίλια περίπου, δηλαδή στον πληθυσμό που έχει σταθερά, με πολύ μικρές διακυμάνσεις, το χωριό σε όλη την μεταπολεμική περίοδο έως και σήμερα (2019): το έτος ίδρυσης της Κοινότητας, ήτοι το 1836, βρίσκουμε την Πλαγιά να έχει 259 κατοίκους, τους μισούς παρά κάτι από αυτούς που είχε το 1641, δύο αιώνες πριν. Είναι προφανές ότι αντί για ομαλώς αύξουσα πορεία υπήρξε τεθλασμένη με αυξομειώσεις. Δεν έχουμε όμως τα στοιχεία να αναπαραστήσουμε την τεθλασμένη αυτή και, δεδομένης αυτής της έλλειψης, καθίσταται άνευ αντικειμένου το αίτημα να αναζητήσουμε μέσα στις γενικότερες συνθήκες τα αίτια που την προκάλεσαν.

Το γιατί η Πλαγιά όμως ήταν πάντα – ακόμα και στα «κάτω της»- ένα κεφαλοχώρι σε σύγκριση με τον περίγυρό της· το ότι σε μια εποχή, τη μεταπολεμική, κατά την οποία η ελληνική ύπαιθρος συνολικά υφίσταται πληθυσμιακή αφαίμαξη από την καλπάζουσα αστυφιλία, η Πλαγιά διατηρεί, και ενίοτε αυξάνει ελαφρά, το πληθυσμιακό δυναμικό της, αυτό το δέσιμο των κατοίκων της με τα πάτρια χώματα συνιστά ένα ιστορικό παράδοξο: την επιβίωση ενός «γαλατικού χωριού» μέσα σε μια ξένη επικράτεια ή αλλιώς: ενός «μικροκλίματος», το οποίο διαφοροποιείται εμφαντικά από το «κλίμα» που επικρατεί στη μεγάλη κοινωνία και αντιστέκεται σθεναρά στις επιδράσεις του, ενός κλιματος που δυσκολεύονται ή αδυνατούν να το εξηγήσουν ικανοποιητικά τα εργαλεία των μεγάλων ερμηνευτικών σχημάτων της ιστορίας: η ύπαρξη αυτού του μικροκλίματος, αυτής της περίκλειστης νοοτροπικής νησίδας, συνιστά απροσδόκητο θρίαμβο του νοοτροπικού παράγοντα επί των άλλων παραγόντων του ιστορικού γίγνεσθαι ή μπορεί να ερμηνευτεί (και) με όρους οικονομικούς; Για τέτοιες όμως λεπτεπίλεπτες αναλύσεις δεν είναι τούτη η κατάλληλη στιγμή.

Προηγουμενο αρθρο
Αυτό το κορίτσι έχει ψυχή! Ο extreme, εναέριος χορός της Κατερίνας Σολδάτου
Επομενο αρθρο
Αποκαλυπτήρια μνημείου για τους Λευκαδίτες που έλαβαν μέρος στις Αυστραλιανές Ένοπλες Δυνάμεις στο Α & Β Παγκόσμιο Πόλεμο

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.