HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΟ Άγιος Δονάτος επίσκοπος Λευκάδος (283-303 μ.Χ.)

Ο Άγιος Δονάτος επίσκοπος Λευκάδος (283-303 μ.Χ.)

Του Αντώνη Γ. Περδικάρη

Στο οροπέδιο της Εγκλουβής, στη κεντρική Λευκάδα, σε μια τοποθεσία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και ιστορικού ενδιαφέροντος, η οποία βρίσκεται σε υψόμετρο 900 μέτρων και χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την καλλιέργεια της γνωστής ποικιλίας φακής, βρίσκεται ο μικρός αλλά παλαιός ναός του Αγίου Δονάτου ο οποίος ανακαινίσθηκε το 1980(i) και πανηγυρίζει κάθε χρόνο στις 7 Αυγούστου, συγκεντρώνοντας πολλούς προσκυνητές απ’ όλο το νησί.

Δεν είναι σίγουρο ότι ο ναός ήταν πάντοτε αφιερωμένος σ’ αυτόν τον άγιο. Συγκεκριμένα υποστηρίζεται η άποψη, ότι ο ναός πριν την ανακαίνιση ήταν αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Δομετίου του Πέρσηii (που επίσης γιορτάζει στις 7 Αυγούστου) και στη συνέχεια από σύγχυση αφιερώθηκε στον Άγιο Δονάτο, καθώς ο τελευταίος έτυχε (κατά την παράδοση) να έχει υποστεί μαρτυρικό θάνατο στη περιοχή(1).

Κατά την έρευνά μας για το βίο του Αγίου Δονάτου, επισκόπου Λευκάδος, διαπιστώθηκε ότι με την λατρεία του αγίου αυτού σχετίζονται δύο συνώνυμοι άγιοι της ευρύτερης περιοχής και συγκεκριμένα ο Άγιος Δονάτος, επίσκοπος Ευροίας (άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας) και ο Άγιος Δονάτος, επίσκοπος Arezzo [άγιος της Δυτικής εκκλησίας, στην οποία ανήκε και Λευκάδα μέχρι τον 731 μ.Χ.(2)]. Παρακάτω αναφέρονται περιληπτικά οι λιγοστές πληροφορίες που φθάνουν μέχρι την εποχή μας για τα τρία αυτά πρόσωπα του 4ου μ.Χ. αιώνα.

Ο Άγιος Δονάτος Επίσκοπος Λευκάδος κατά τον Π. Χιώτη(3) ανέλαβε τον επισκοπικό του θρόνο το 283 μ.Χ. και μαρτύρησε το 303 μ.Χ. κατά τον διωγμό του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305 μ.Χ.). Σύμφωνα με τη παράδοση, θανατώθηκε από τους διώκτες του, οι οποίοι τον έσυραν και τον γκρέμισαν από την κορυφή ενός πύργου.(4) Έτσι ο Δονάτος ανακηρύχθηκε άγιος, αλλά όπως παρατηρεί ο Σ. Αβούρης(5) «τοιούτον μάρτυρα δεν αναφέρει το Αγιολόγιον της Ανατολικής Εκκλησίας». Από ιστορικές πηγές επιβεβαιώνεται η ύπαρξη αρχαίου πύργου στη περιοχή «Βουνί» της Εγκλουβής, ύψους άνω των 8 μέτρων(6), ο οποίος θεωρήθηκε τόπος μαρτυρίου του Αγίου. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι ο Δονάτος υπήρξε ο τρίτος επίσκοπος Λευκάδος,(7) στηριζόμενοι κυρίως στο Δ. Πετριτσόπουλο(8) που αναφέρει ότι βρέθηκε το όνομά του επισκόπου αυτού, σε χειρόγραφο της Μονής Σουμελά του Πόντου, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1550μ.Χ. Όπως αναφέρθηκε οι κάτοικοι της περιοχής γιορτάζουν την μνήμη του στις 7 Αυγούστου και ο εορτασμός αυτός εκτός από τις θρησκευτικές τελετές, περιλαμβάνει λαϊκό πανηγύρι και προσφορά μαγειρεμένης φακής στους προσκυνητές.

Ο Άγιος Δονάτος Επίσκοπος Ευροίας, περιοχής της Ηπείρου, ανεδείχθη επίσκοπος το 360 μΧ(9)και «εκοιμήθη εν ειρήνη»(10)περί το 388 μ.Χ. Διετέλεσε επίσκοπος κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας του Μ. Θεοδοσίου (379-397 μΧ.), όταν δεν διωκόταν η χριστιανική πίστη(11).

Πιθανότατα έλαβε μέρος στη Β΄ οικουμενική σύνοδο(12) (381μΧ). Στα Αγιολόγια της Ανατολικής Εκκλησίας, αναφέρεται ως θαυματουργός και περιγράφονται διάφορα θαύματα, εκ των οποίων άλλα ο Άγιος διετέλεσε εν ζωή (π.χ. θεραπεία της κόρης του Αυτοκράτορα) και άλλα μετά τον θάνατό του, προς χάριν των προσκυνητών του ιερού λειψάνου του το οποίο αρχικά είχε τοποθετηθεί σε βασιλική την οποία είχε χτίσει ο ίδιος ο Άγιος, πριν πεθάνει, στη θέση «Ομφάλιο», κοντά στην έδρα της επισκοπής του.(13)

Σύμφωνα με το συναξάριό του ο Άγιος κατάφερε να νικήσει το τρομερό δράκο που δηλητηρίαζε το νερό της πηγής κοντά στο χωριό «Σωρεία»(iii) χτυπώντας τον με το σχοινί του γαϊδουριού του και έτσι έσωσε τους κατοίκους του χωριού από τη λειψυδρία(14) Σήμερα είναι πολιούχος της Παραμυθιάς, Θεσπρωτίας (περίπου 10000 κατ.) και η Ορθόδοξη εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 30 Απριλίου.

Ο Άγιος Δονάτος Επίσκοπος Arezzo, (=επίσκοπος Αρητίου, Λατιν. Arretium), γεννήθηκε στη Νικομήδεια (της Μ. Ασίας) και έφθασε στο Arezzo από τη Ρώμη την εποχή των διωγμών του Διοκλητιανού. Εκεί διακρίθηκε για τη μόρφωσή του και αναδείχθηκε δεύτερος κατά σειρά επίσκοπος της πόλης, το έτος 346 μ.Χ. Σαν έτος θανάτου του αναφέρεται το έτος 362 μ.Χ., αλλά υπάρχει αβεβαιότητα ως προς τις συνθήκες. Σύμφωνα με κάποιες πηγές πέθανε ως μάρτυρας στη Ρώμη επί αυτοκρατορίας του Ιουλιανού του Παραβάτη (361-363 μ.Χ.), σύμφωνα με κάποιες άλλες όμως, πέθανε από φυσικά αίτια στο Arezzo.

Επικρατέστερη είναι η δεύτερη εκδοχή καθώς στις παλαιότερες πηγές αναφέρεται απλά ως επίσκοπος και ομολογητής(iv) ενώ η εκδοχή του μαρτυρικού θανάτου του εμφανίζεται είναι μεταγενέστερη και δεν αποκλείεται να προέρχεται από σύγχυση με άλλον ή άλλους ομώνυμους αγίους της Εκκλησίας. Τα θαύματα της θεραπείας της κόρης του αυτοκράτορα και της εξόντωσης του δράκου της πηγής αποδίδονται από αγιολογικά κείμενα της Δυτικής Εκκλησίας στον άγιο αυτόν. Στην Δυτική εικονογραφία απεικονίζεται πάντοτε ως επίσκοπος νεαράς ή μέσης ηλικίας που φέρει ξίφος και μάχεται τον δράκοντα. Σε ορισμένες εικόνες ο Άγιος ιππεύει, ενώ σε άλλες προσεύχεται υπό τις φτερούγες αγγέλου καθώς ο δράκος κείται νεκρός. Υπάρχουν επίσης απεικονίσεις που τον εμφανίζουν να ευλογεί το νερό της πηγής που απελευθέρωσε από τις δυνάμεις του κακού. Σήμερα ο άγιος Δονάτος είναι πολιούχος της πόλης του Arezzo περίπου 96000 κατ.) στη Τοσκάνη της Ιταλίας και η μνήμη του από την Δυτική εκκλησία τιμάται την 7η Αυγούστου.(15)

Γενικά ο ερευνητής, εύκολα διαπιστώνει ότι οι βίοι των τριών αυτών ομωνύμων αγίων διαπλέκονται στα αγιολογικά κείμενα τόσο μεταξύ τους, όσο και με βιογραφικά στοιχεία άλλων ομωνύμων αγίων της εποχής. Λόγω αυτού του φαινομένου, υπάρχουν προβλήματα και στο θέμα της ταυτοποίησης ενός σκηνώματος του Αγίου Δονάτου, το οποίο σήμερα βρίσκεται στη Βενετία, στο ναό της Παναγίας (Santa Maria) της επισκοπής του Torcello, όπου μεταφέρθηκε το 1126 μ.Χ. από τον Δόγη Domenico Micheli(16).

Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές η προέλευση του σκηνώματος είναι η Κεφαλληνία, αλλά ο μεν Δ. Πετριτσόπουλος, επικαλούμενος σχετική έκθεση του Δόγη Micheli προς την Ενετική Σύγκλητο, θεωρεί ότι πρόκειται για το σκήνωμα του επισκόπου Λευκάδος που είχε μεταφερθεί από τον ίδιο λίγο νωρίτερα εκεί από τη Λευκάδα(17), αντίθετα όμως νεότερες πηγές επικαλούμενες αλληλογραφία του Πάπα Γρηγορίουv (7ος μ.Χ. αιώνας) θεωρούν ότι πρόκειται για το λείψανο του επισκόπου Ευροίας, που είχε μεταφερθεί τότε στη Κέρκυρα και κατέληξε (ίσως και μέσω Λευκάδας) τον 12ο αιώνα, στη Κεφαλληνία(18), όπου παρελήφθη από το Δόγη Micheli.

Είναι πάντως γεγονός ότι μόνο ο επίσκοπος Ευροίας από τους τρεις αναφερθέντες αγίους, συναντάται στα Αγιολόγια της Ανατολικής Εκκλησίας. Βεβαίως στη προκείμενη περίπτωση το αναμενόμενο ήταν να μην αναφέρεται κανένας από τους τρείς, καθώς τόσο η επισκοπή Ευροίας, όσο και οι άλλες δύο επισκοπές, ανήκαν τότε στη Δυτική Εκκλησία, η οποία χρησιμοποιούσε τη Λατινική γλώσσα και επομένως αν είναι κάπου καταχωρημένοι οι βίοι των αγίων αυτών δεν θα είναι σε πηγές όπως τα Αγιολόγια της Ανατολικής Εκκλησίας, τα οποία είναι γραμμένα στην Ελληνική. Οι σύγχρονοι ερευνητές πιστεύουν ότι ο άγιος από την επισκοπή Ευροίας εισήχθη καθυστερημένα στο «Συναξάριο Κωνσταντινουπόλεως», χάρις στην αρχική εκδοχή του βίου του η οποία συντάχθηκε στην Ελληνική γλώσσα, από κατοίκους της Ελληνόφωνης Ιταλίας (Καλαβρίας) και συγκεκριμένα από κατοίκους της σημερινής πόλης Umbriatico(vi), οι οποίοι υποστηρίζεται ότι ήταν πρόσφυγες από την πόλη της Ευροίας (19) και είχαν μεταφέρει τη λατρεία του Αγίου τους στη νέα πατρίδα.

Εάν εξετάσουμε τις ημερομηνίες εορτασμού της μνήμης του Αγίου Δονάτου, στις δύο Εκκλησίες θα διαπιστώσουμε ότι πάλι επικρατεί κάποια σύγχυση μεταξύ των διαφόρων ομωνύμων αγίων. Έτσι για την Ανατολική Εκκλησία, (όπου είναι γνωστός μόνο ο Ευροίας) έχει ορισθεί η 30η Απριλίου, ενώ για τη Δυτική Εκκλησία ως ημέρα μνήμης του Αγίου Δονάτου ορίσθηκε η 7η Αυγούστου (η οποία αντιστοιχεί στη μνήμη του επισκόπου του Arezzo). Όλες οι Λατινικές πηγές (Vita brevior, Vita amplior, Ελληνοϊταλικάμηναία), αναφέρουν ως ημέρα εορτασμού της μνήμης του Αγίου Δονάτου την 7η Αυγούστου, εκτός από τα Βενετσιάνικα ημερολόγια(vii), τα οποία διατηρούν σαν ημερομηνία εορτασμού της, την 30η Απριλίου, όπως δηλαδή ίσχυε στην Εκκλησία της Κεφαλληνίας(viii) απ’ όπου παραλήφθηκε το σκήνωμά του, τον 12ο αιώνα(20).

Όλη αυτή η ασάφεια είχε τελικά σαν αποτέλεσμα στις σύγχρονες πηγές να υπάρχει μια τάση αμφισβήτησης της ιστορικότητας του προσώπου του Αγίου Δονάτου, επισκόπου Λευκάδος. Το γεγονός, δηλαδή, ότι ο άγιος αυτός, δεν αναφέρεται στα Μηναία και στα Συναξάρια της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, προβλημάτισε ορισμένους μελετητές και κατάληξαν να αμφισβητούν την ύπαρξή του. Ο Σ. Αβούρης επί παραδείγματι, βασισμένος στο ως άνω γεγονός, αναρωτιέται μήπως γίνεται σύγχυση με τον Ηπειρώτη επίσκοπο,(21) ενώ ο π. Γ. Ζαμπέλης αποδέχεται την άποψη αυτή, στο σύγγραμμά του για την ιστορία της Εκκλησίας της Λευκάδος, προβάλλοντας επιπλέον το επιχείρημα ότι δεν είναι δυνατόν να υπήρχαν δύο συνώνυμοι επίσκοποι την ίδια χρονική περίοδο (4ος μ.Χ. αιώνας), στην ίδια μητροπολιτική περιφέρεια (δηλ. στη Μητρόπολη Νικοπόλεως, όπου ανήκαν τότε οι επισκοπές Λευκάδος και Ευροίας)(22).

Ο τελευταίος υποστηρίζει ότι η παράδοση περί Αγίου Δονάτου, επισκόπου Λευκάδος, δημιουργήθηκε στο νησί, όταν το λείψανο του επισκόπου Ευροίας, πέρασε από τη Λευκάδα, γεγονός που το προσδιορίζει την τριετία 1122-1125 μΧ.(23).

Κατά την άποψή μου, πάντως, δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Πρώτον, διότι δεν είναι μόνο ο Άγιος Δονάτος ο επίσκοπος Λευκάδος που δεν αναφέρεται στα Αγιολόγια της Ανατολικής Εκκλησίας, αλλά επίσης χιλιάδες άλλοι άγιοι της Δυτικής Εκκλησίας, στην οποία τότε ανήκε η επισκοπή Λευκάδας. Δεύτερον, επειδή ούτε η περίπτωση της ταυτόχρονης ύπαρξης δύο συνωνύμων επισκόπων στη περιοχή ισχύει, αφού σύμφωνα με τις πηγές, ο Άγιος Λευκάδος είχε αποβιώσει μαρτυρικά το 303μ.Χ. και ο Άγιος Ευροίας, ανεδείχθη επίσκοπος το 360 μ.Χ., δηλαδή 57 χρόνια μετά το γεγονός αυτό.

Απλά, η λατρεία του Λευκαδίτη αγίου φαίνεται ότι σταδιακά ατόνησε, μετά την ενσωμάτωση της τοπικής εκκλησίας στην Ανατολική Εκκλησία(ix), καθώς στη μεν Δύση, επικράτησε η λατρεία του επισκόπου του Arezzo, μια και η πόλη αυτή διατηρήθηκε ως επισκοπή της Δυτικής Εκκλησίας, ενώ στην Ανατολή επικράτησε τελικά η λατρεία του επισκόπου Ευροίας καθώς ήταν ο μοναδικός άγιος, με το όνομα αυτό, ο οποίος καταχωρήθηκε στο Συναξάριο Κων/πόλεως. Αναμφίβολα πάντως, η άποψη ότι ο Άγιος Δονάτος, επίσκοπος Λευκάδος, δεν είναι ιστορικό πρόσωπο, θέτει σε αμφισβήτηση, όχι μόνο ευρήματα διακεκριμένων μελετητών(24) αλλά και την μακραίωνη παράδοση που υπάρχει στο νησί και διατηρείται μέχρι τις μέρες μας: Ο μάρτυρας Δονάτος,τρίτος στη σειρά επίσκοπος Λευκάδος, ζει μέχρι σήμερα στις καρδιές των αγροτών του χωριού της Εγκλουβής, και σ’ αυτόν σήμερα, 18 αιώνες μετά τον θάνατό του, απευθύνουν τις ευχαριστίες τους, όταν ο καρπός του μόχθου τους, η φακή, καρπίσει στο άγονο και πετρώδες έδαφος του οροπεδίου τους.

Η εκκλησία της Santa Maria της επισκοπής του Torcello στη Βενετία όπου βρίσκεται σήμερα το λείψανο του Αγίου Δονάτου. Ο ναός είναι του 12ου αιώνα μΧ, αλλά χτίσθηκε στη θέση παλαιοτέρου, ο οποίος θεωρείται ότι ήταν του 7ου αιώνα μΧ.

Η Δυτική εκκλησία τιμά στις 7/8 την μνήμη του Αγίου Δονάτου του «μάρτυρος» ο οποίος συνήθως απεικονίζεται με στολή Λατίνου επισκόπου να φονεύει ένα δράκοντα. Παρ’ όλο που σήμερα στη συνείδηση των πιστών της ταυτίζεται με τον επίσκοπο του Arezzo, είναι προφανές ότι η παραδοσιακή αυτή απεικόνιση, έχει δανεισθεί στοιχεία από βίους άλλων (πιθανότατα ομωνύμων) αγίων. Αν ο μύθος περί φόνου του δράκοντα προέρχεται από το βίο του επισκόπου Ευροίας, ο χαρακτηρισμός «μάρτυρας» μήπως οφείλεται σε δάνειο από τον παλαιότερό του επίσκοπο Λευκάδος, που μαρτύρησε επί Διοκλητιανού, αφού από τον επίσημο βίο του δεν δικαιολογείται;

(i)Η πληροφορία προέρχεται από την ιστοσελίδα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λευκάδας, στο διαδίκτυο.
(ii)Πρόκειται για άγιο του 4ου αιώνα που μαρτύρησε επί Ιουλιανού του Παραβάτη (361-363 μ.Χ.). Παρόλο που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός, εντούτοις στις περιοχές που επικρατεί η Ορθόδοξη λατρεία,
αναφέρονται ναοί αφιερωμένοι σ’ αυτόν, προερχόμενοι κυρίως από τη Βυζαντινή εποχή, όπως πχ σε
προάστιο της Δυτ. Λευκωσίας, έδρα του ομωνύμου δήμου, που τελεί σήμερα υπό Τουρκική κατοχή.
(iii)Ορισμένοι ερευνητές ταυτίζουν το μέρος αυτό με το σημερινό Σούλι ενώ άλλοι το τοποθετούν κοντά
στο Βουθρωτό της Β. Ηπείρου που βρίσκεται σήμερα σε Αλβανικό έδαφος, απέναντι από τη Κέρκυρα.
(iv) Η εγκυκλοπαίδεια των Βενεδικτίνων υποστηρίζει αυτή την εκδοχή.
(v)Πρόκειται για επιστολή του Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου (590-604μΧ) προς τον επίσκοπο Alcyson
(ελλ. Αλκίσωνα) της Κέρκυρας, ο οποίος διαμαρτύρονταν διότι είχαν εγκατασταθεί στη περιοχή του
(:Κασσιόπη) πρόσφυγες από την επισκοπή Ευροίας υπό τον επίσκοπο Ιωάννη, οι οποίοι μάλιστα έφεραν
μαζί τους το σκήνωμα του Αγίου Δονάτου. (Βλ. επιστολή VII, βιβλίο XIV, S. Gregorii Magni Registrum
Epistolarum ed.D. Norberg)
(vi)Μια πόλη περίπου 1000 κατοίκων στη κάτω Ιταλία (επαρχεία Κρότωνα).
(vii)Προφανώς σ’ αυτά καταχωρήθηκε ο Άγιος μετά την μεταφορά του σκηνώματός του στη πόλη της
Βενετίας
(viii)Η εκκλησία της Κεφαλληνίας υπαγόταν το 12ο αιώνα στο Πατριαρχείο Κων/πόλεως
(ix) Αυτό έγινε τον 732 μΧ κατόπιν διατάγματος του αυτοκράτορα Λέοντος Γ΄ του Ισαύρου

Βιβλιογραφία

1Βλ. «Ιόνιο/Κέρκυρα-Λευκάδα-Παξοί» σελ. 71, σειρά «Ανακαλύψτε την Ελλάδα», ειδική έκδοση της εφημερίδας «Τα Νέα» (Αθήνα, Ιούνιος 2007) Η πληροφορία υπάρχει επίσης στην ιστοσελίδα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λευκάδας.
2.Γ. Ζαμπέλη : «Ιστορία της Εκκλησίας της Λευκάδος» τόμος Α΄, σελ. 58 (Λευκάδα 2002)
3. Π. Χιώτου : «Ιστορικά απομνημονεύματα Επτανήσου», Β΄, σ. 444.
4.«Ειδήσεων ένωσις Κυθηρίων Επισκόπου Μαξίμου Μαργουνίου περί Ιονικού πελάγους νήσων Χριστιανισμού», κεφ.Ε, σελ. 145 –Λειψία 1697. (Αναφέρεται στο: Κ. Μαχαιράς, «Ναοί και Μοναί Λευκάδος»,σελ.365, Αθήνα 1957)
5.Σ. Ν. Αβουρης : «Λευκάδος και Ιθάκης Μητρόπολις», στη ΘΗΕ σελ.252
6.Π. Γ. Ροντογιάννη: «Ιστορία της νήσου Λευκάδος», τ.Α΄, σελ.186 (Αθήνα 1982)
7.Π. Γ. Ροντογιάννη: «Ιστορία της νήσου Λευκάδος», τ.Β΄, σελ.784 (Αθήνα 1982)
8. D.Petrizzopoulo : “Saggio Storico sull’ eta di Leucadia sotto il dominio de Romiani e successi vi conguistotori,”Venezzia,1824
9. Μητροπολίτου Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου Τίτου : «Του εν Αγίοις πατρός ημών Δονάτου Επισκόπου Ευροίας του Θαυματουργού, καθιέρωσις πανδήμου εορτασμού και ιερά ακολουθία» (Παραμυθια 1963)
10. Codex Abrosiamus Graecus, 259, (XI αιώνας) φ132-134.( Ως ημερομηνία θανάτου του Αγίου αναφέρεται η 7η Αυγούστου)
11.Κ. Δουκάκης : «Μέγας Συναξαριστής», σελ. 461, (Αθήνα 1812)
12. Αθηναγόρου, Μητροπολίτου Παραμυθίας : «Ήπειρος, Εκκλησιαστική Ιστορία», σ. 4 (Αθήνα 1930)
13. π. Γ. Ζαμπέλης : «Ιστορία της Εκκλησίας της Λευκάδας» τ.Α΄, σελ.51 (Λευκάδα 2002)
14. Επισκόπου Φαναρίου Αγαθάγγελου κ.ά : «Ιερά Λείψανα Αγίων της καθ’ υμάς Ανατολής στη Βενετία», σελ.145, εκδ. ΑποστολικήςΔιακονίας (Αθήνα 2005)
15. Οι πληροφορίες προέρχονται από ιστοσελίδες της Δυτικής Εκκλησίας στο διαδίκτυο. Δες και: Bibliotheca Sanctorum, Roma, 4, 773-7
16. Επισκόπου Φαναρίου Αγαθάγγελου κ.ά : «Ιερά Λείψανα Αγίων της καθ’ υμάς Ανατολής στη Βενετία», σελ.149, εκδ. Αποστολικής Διακονίας (Αθήνα 2005)
17. Κ. Μαχαιράς, «Ναοί και Μοναί Λευκάδος»,σελ.366, Αθήνα 1957/Βλ. αναφ 7, σελ.40
18. Επισκόπου Φαναρίου Αγαθάγγελου κ.ά : «Ιερά Λείψανα Αγίων της καθ’ υμάς Ανατολής στη Βενετία»,  σελ 150-2, εκδ. Αποστολικής Διακονίας (Αθήνα 2005)
19. Βλ. Επισκόπου Φαναρίου Αγαθάγγελου κ.ά , σελ. 146
20 Επισκόπου Φαναρίου Αγαθάγγελου κ.ά, σελ. 152
21. Βλ.αναφ.5
22. Βλ. αναφ 2, σελ.50
23. Βλ. αναφ 2, σελ.52
24 Βλ. αναφ.3,4,6,7,8

Προηγουμενο αρθρο
Η Λευκάδα συναντά την Ιαπωνία!
Επομενο αρθρο
Ιωάννης Κωτσιάς ο νεαρός σεφ που έχει αποσπάσει τις καλύτερες κριτικές στην Λευκάδα

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.