HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΟ Ιρλανδός αρχαιολόγος Edward Dodwell στη Λευκάδα, το 1801

Ο Ιρλανδός αρχαιολόγος Edward Dodwell στη Λευκάδα, το 1801

495-vert

7O αρχαιολόγος και ζωγράφος Edward Dodwell (1767-1832), γόνος παλιάς και πλούσιας ιρλανδικής οικογένειας, γεννήθηκε στο ∆ουβλίνο και σπούδασε φιλολογία και αρχαιολογία στο Trinity College του Kαίµπριτζ. Ευνοηµένος οικονοµικά µε µεγάλη περιουσία και χωρίς επαγγελµατική υποχρέωση αφοσιώθηκε στη µελέτη των πολιτισµών της Μεσογείου.

Ταξίδεψε το 1801 συντροφιά µε τον Atkins και τον γνωστό περιηγητή W. Gell στα Ιόνια νησιά και στην Τρωάδα και το 1805-06, µε συνοδοιπόρο τον ζωγράφο Simone Pomardi, στην ηπειρωτική Ελλάδα. Εγκαταστάθηκε στη συνέχεια στη Nάπολη και τη Pώµη, παντρεύτηκε µια γυναίκα τριάντα χρόνια νεότερή του και υπήρξε διακεκριµένος εταίρος πολλών πολιτιστικών ιδρυµάτων της Ευρώπης. Εξερευνώντας τα όρη της Iταλίας αρρώστησε και πέθανε.

Η µεγάλη αρχαιολογική συλλογή που συγκέντρωσε (νοµίσµατα, 115 χάλκινα αντικείµενα και 143 αγγεία) στεγάστηκε ένα διάστηµα στην οικία του στη Ρώµη και αργότερα πουλήθηκε στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Πολυγραφότατος συγγραφέας αλλά και εικαστικός, ο Dodwell αποκαλύπτει σε όλο το έργο του, µοναδικό για την εποχή, το πολύπλευρο ταλέντο του αρχαιολόγου που διαθέτει: φιλοπεριέργεια, κριτικό πνεύµα και καλλιτεχνικό αισθητήριο. 8Για πρώτη φορά αναγνωρίζουµε την πραγµατική ανακάλυψη «ενός τόπου»: η οδοιπορία γίνεται τρόπος αναγνώρισης και ανάγνωσης του τοπίου, στο οποίο εντάσσονται τα µνηµεία, η ιστορία, οι σύγχρονοι άνθρωποι, οι τεκµηριωµένες πληροφορίες. Ο Dodwell ξεκίνησε από τη Βενετία στα τέλη Απριλίου του 1801 µε δραγουµάνο έναν έξυπνο, µορφωµένο Έλληνα από τη Σαντορίνη, που συνάντησε στην Ιταλία.

Σε ένα µήνα, διαπλέοντας την Αδριατική, έφτασε µε τους συνοδοιπόρους του στην Κέρκυρα, η οποία βρισκόταν υπό ρωσοτουρκική κατοχή. Συνέχισε το ταξίδι του, στους Παξούς, στην Πάργα, τη Λευκάδα, και έγραψε: για τα ερείπια, τα προϊόντα, τα χωριά και το ακρωτήριο Λευκάτα, απ’ όπου, σύµφωνα µε τη παράδοση, η αρχαία ποιήτρια Σαπφώ, απελπισµένη από τον άτυχο έρωτά της για τον Φάωνα έπεσε στο πέλαγος. Πέρασε στην Πρέβεζα (επισκέφθηκε τις αρχαιότητες στη Νικόπολη), την Ιθάκη (περιγράφει τη γεωγραφική και οικονοµική κατάσταση της νήσου και αναζήτησε επιπλέον αρχαιότητες). Τέλος έφτασε στην Κεφαλονιά, όπου ολοκλήρωσε και το πρώτο του ταξίδι προς τον ελλαδικό χώρο συντροφιά µε τον William Gell.

Αγια Μαύρα /Λευκάδα

501Το βράδυ φτάσαµε στην κακοκτισµένη Αγία Μαύρα και αράξαµε στο κάστρο όπου διαβήκαµε τον νέο αγωγό ύδατος µε τα 366 τόξα που περνώντας µέσα απο τις αλυκές και την λιµνοθάλασσα φέρνει φρέσκο νερό στο κάστρο. Η εκκλησία της Αγίας Μαύρας (προστάτιδα του νησιού) βρίσκεται µέσα στο φρούριο και είναι σε ελεεινή κατάσταση. Είχαµε µια συστατική επιστολή από φιλοκυβερνητικούς της ∆ηµοκρατίας και την παραδώσαµε στους διοικητές του νησιού.

Αυτοί µας οδήγησαν σε ένα σπίτι, του οποίου ο ιδιοκτήτης ήταν απών και µας παραχώρησαν ένα διαµέρισµα. ∆ιαµέναµε µε πολύ άνεση και βρήκαµε κάποιο άτοµο, το οποίο έφερνε προµήθειες σε φτηνές τιµές. Πρέπει να πώ ότι µας συµπεριφέρθηκαν µε µεγάλη εξιοπρέπεια και µε επιστολή του προέδρου της δηµοκρατίας µας δόθηκε τιµητική φρουρά από 2 αλβανούς στρατιώτες που φρουρούσαν την πύλη του σπιτιού και µας ήταν σχεδόν αδύνατο να αποµακρυνθούµε χωρίς την ακολουθία τους. Με πολύ µεγάλη δυσκολία καταφέρουµε να πείσουµε τους Γερουσιαστές να µας αφήσουν ήσυχους σαν να µην υπήρχαµε.

Η λευκαδίτικη χερσόνησος, η οποία είναι µέρος της Ακαρνανίας, σύµφωνα µε µερικούς, το όνοµά της το έλαβε από τον Λεύκα έναν σύντροφο του Οδυσσέα. Περισσότερο όµως είναι πιθανόν να έλαβε το όνοµα αυτό από τους λευκούς βράχους στα νότια του νησιού στην τοποθεσία που ονοµάζουν το “άλµα της Σαπφούς(Lovers Leap)“ Για παρόµοιο λόγο ονοµάστηκαν Λευκήµη οι λόφοι πρίν την Κέρκυρα και στους λευκούς γκρεµούς οι ∆οριείς το όνοµα Αλβιόνη.

503

Στον καιρό του Οµήρου η Λευκάδα ήταν ενωµένη µε την στεριά και την είχε εντεταγµένη στο ηπειρώτικο ή σαν “Στεριά / Terra Firma“ σε αντίθεση µε τα άλλα νησιά. Οι πιο παλιοί συγγραφείς ονοµάζουν αυτή την ακτή “Ήπειρο”. Προφανώς αυτή η χερσόνησος ονοµάζονταν Λευκάδια, το “άλµα της Σαπφούς” (κατά λέξη ο Dodwell στην αγγλική το ονοµάζει , όπως και η γερµανική µετάφραση, “το άλµα του εραστή”) Λευκάτες ή Λευκάδα πέτρα όπως το ονοµάζει ο Πλούταρχος και η πόλις ονοµάζονταν Λευκάς. Ο Όµηρος φαίνεται να τοποθετεί στην χερσόνησο τις Πόλεις Νήρικος, Κροκυλέα και την Αιγίλιπο. Τουλάχιστον αυτό ισχυρίζεται ο Στράβωνας.

Μερικοί άλλοι έκαναν το λάθος να τοποθετήσουν την Αιγίλιπο στην Κεφαλονιά και µερικοί άλλοι ισχυρίζονται ότι ή πόλις Νήρικος βρίσκονταν στην Ιθάκη απ΄ όπου και η νησίδα του ∆ιονυσίου έλαβε το όνοµα Νηρίκη. O Πλίνιος ισχυρίζςται, ότι η χερσόνησος της Λευκάδας παλιά ονοµάζονταν Νιρίτις και η πόλης Λευκας ονοµάζονταν Νερίτος (Νήρικος), πράγµα που αποδέχονταν τον Στράβωνα σε αυτή την εκδοχή. Ο ίδιος ο Συγγραφέας τοποθετεί το όρος Νέριτος στην Ιθάκη. Άρα ακόµη και στους αρχαίους συγγραφείς βλέπουµε µια ασυµφωνία σχετικά µε την τοποθεσία της Λευκάδας, του Νέριτου, Νήρικου κτλ. Παρ΄ όλα αυτά ό Στράβωνας ισχυρίζεται ότι το όρος Νήρικος βρίκονταν στην Ιθάκη ενώ όπως βλέπουµε στο Όµηρο η πόλη Νήρικος βρίσκονταν στην Λευκάδα. Ο Θουκιδίδης θέλει να βρίσκεται το Ελλοµένο (προφανώς κάποιο φρούριο) εντός του νησιού. Όντως αυτό το χωριό υπάρχει ακόµη στο νότο του νησιού και είναι ένα χωριό µε κάποια ερείπια και ένα µικρό λιµάνι και ονοµάζεται Βλυχό . Μας είναι άγνωστο άν η Λευκάδα ήταν κάποτε νησί. Ο Πλίνιος ονοµάζει ∆ιόρυκτο µια θάλασσα. Αλλά αυτό ήταν προφανώς το όνοµα του στενού. Μερικοί πιστεύουν πώς η Λευκάδα χωρίστηκε από την Στεριά αφού η θάλασσα έσπασε την γη. Η γενική όµως άποψις είναι ότι οι Κορίνθιοι έφτιαξαν την διώρηγα (κανάλι) κόβοντας την γη. Ο Λίβιος πιστεύει ότι η διώρηγα είναι τεχνητή, πράγµα που έρχοµαι και εγώ να δεχτώ την άποψη του.

Σε καλό καιρό µπορεί κανείς να διαβεί τoν πορθµό της Αγίας Μαύρας. Ακόµη µπορεί κανείς να δει τα ερείπια µιας παλιάς γέφυρας που ένωνε την στεριά µε το νησί. Το φρούριο της Αγίας Μαύρας µπορεί άνετα να βοµβαρδιστεί αποτελεσµατικά από την απέναντι πλευρά. Το µεγαλύτερο µέρος του νησιού είναι ορεινό και βραχώδες. Οι Κορίνθιοι και οι Κερκυραίοι είχαν εδώ αποικίες. Στον καιρό της περσικής εισβολής η ναυτική της δύναµη ήταν µικρή, έτσι που έστειλαν µόνο 3 πλοία στην Σαλαµίνα και µαζί µε το Ανακτόριο 800 άνδρες στις Πλαταιές.

506

Ο Στράβωνας αναφέρει τον αλµυρόβαλτο, ονοµαζόµενο Μυρτούντιον µεταξύ Λευκάδας και Αµβρακικού Κόλπου και λέει, ότι ο ισθµός κόπηκε από τους Κορίνθιους. Ο ∆ιονύσιος ο περιηγητής αναφέρει έναν ναό της Αφροδίτης σε κάποιο µικρό νησί µεταξύ ∆ιόρυκτου και Λευκάδας. Εγώ αποβιβάστηκα σε αυτό το νησί και το βρήκα χαµηλό και επίπεδο. Ο Ναός της Θεάς αντικαταστάθηκε από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου στους τοίχους του οποίου βλέπουµε µερικά µάρµαρα και αρχιτεκτονικά ερείπια.

Τα έλη και οι αλµυρές λίµνες κάνουν την Λευκάδα κατά την θέρος πολύ ανθυγιεινή . Το πόσιµο ύδωρ, το οποίοι καταναλώνουν οι κάτοικοι της πόλης είναι βαρύ . Το 1742 ή 1743 έπιασε την πόλη για τελευταία φορά λιµός. Λόγος για τον οποίο κάθε χρόνο οι κάτοικοι τιµούν την ηµέρα της πολιούχου της πόλης µε ευχαριστίες.

Πήγαµε στα ερείπια της αρχαίας Λευκάδας, τα οποία βρίσκονται σχεδόν µία ώρα από την πόλη. Βρίσκεται σε έναν υπερυψωµένο λόφο όπου κυριαρχεί µια απίθανη θέα, που µας εκπλήσσει τόσο για την κλασσική της ιδιαιτερότητα όσο και για την όµορφη θέα.

∆υτικά βλέπουµε τους Κορφούς, τους Αντίπαξους και τους Παξούς σαν ένα συγκρότηµα. Κάποια όρη που αντικρίζουµε στις Ακτές της Ηπείρου, πρέπει να είναι τα όρη της Χειµάρας (Ακροκεραύνεια). Στην συνέχεια προς βορά στο εσωτερικό της χώρας βλέπει κανείς να υψώνονται µια σειρά από όρη µε χιονισµένες βουνοκορφές (µέρος της Πίνδου και του Τόµαρου) που περιορίζουν την Μολοσσία.

508

Κοντινά σηµεία είναι η Νικόπολης, η νέα πόλις Πρέβεζα, οι πλαγιές του Ακτίου, το πεδινό νησί Άγιος Νικόλαος (όπου ευρίσκονταν κάποτε ο ναός της Αφροδίτης) και οι αλµυρόβαλτοι (το παλιό Μυρτούντιον).

Ο θεατής αντικρίζει το φρούριο της Αγίας Μαύρας και την πλούσια περιοχή της Λευκάδας σκεπασµένες µε ελαιώνες. Τίποτα δεν έχει αποµείνει απο την αρχαία πόλη εκτός απο τα τείχη, τα οποία προς το παρών φαίνεται να έχουν χτιστεί σε τρείς διαφορετικές περιόδους. Αυτά που ανήκουν στην πιό παλιά περίοδο αποτελούνται από µια σειρά ενωµένων τεµαχίων σε άτακτη σειρά, η επόµενη περίοδος ανήκει στην στρατιωτική αρχιτεκτονική και φαίνεται επίσης ένα άλλο είδος αρχιτεκτονικής που εγώ τα κατατάσσω στην περίοδο του Επαµεινώνδα αποτελούµενο από οριζόντιες σειρές πετρών άτακτες σε σειρά και γωνίες, όπως τα τείχη της Μεσσήνης.

Το τρίτο είδος αρχιτεκτονικής είναι ρωµαϊκό και διακρίνεται για τα τούβλα και το κονίαµα καθώς και άλλες πέτρες. Μέσω θαλάσσης επισκεφτήκαµε τα λευκαδίτικα όρη. Αυτά αποτελούνται από µια στενή λωρίδα που απλώνεται προς τα νοτιοδυτικά. Η βόρεια πλευρά υψώνεται µε µαλακές πλαγιές και στρογγυλούς λόφους. H νότια πλευρά φαντάζει σαν περήφανο άσπρο µάρµαρο µοιρασµένη σε οριζόντιο ύψος και οµορφιά της οποίας το γυαλιστερό άσπρο χρώµα δηµιουργεί µια αντίθεση µε το παντοτινό πράσινο που φυτρώνει µέσα από τις σχισµές των βράχων.

Η Θάλασσα, από την οποία προβάλουν περήφανα αυτά τα όρη, είναι διαυγή και βαθιά και σε µερικά σηµεία διακόπτεται από µοναχικές µυτερές βραχονησίδες. Με µερικές δυσκολίες βρήκαµε ένα µονοπάτι για να ανεβούµε στην κορυφή των χαµηλών λόφων. Στην άκρη ενός γκρεµού βρίσκουµε τα θεµέλια, προφανώς το εσωτερικό ενός ναού, από µεγάλα τετράγωνα κοµµάτια, από τα οποία σποραδικά τεµάχια βρίσκονται κρυµµένα στους θάµνους. Ο βράχος, στον οποίο βρίσκονται αυτά τα ερείπια, υψώνεται κάθετα, αρκετά µεγάλος πάνω από το πέλαγος. Μου εγγυήθηκαν ότι σε αυτή την κορυφή βρίσκεται µια ελληνική επιγραφή µε µεγάλα γράµµατα και µπορεί κανείς να την δει από το πέλαγος αλλά διέφυγε της προσοχής µου. Αυτή η τοποθεσία είναι το “άλµα της Σαπφούς” (Liebhabersprung / Lover’s leap) µιας και δεν υπάρχει άλλη τοποθεσία, όπου να είναι ελεύθερη από τον προβαλλόµενο βράχο και όπου το πέλαγος να έχει µερικές σκορπισµένες βραχονησίδες.

511Σε έναν κοντινό πιο ψηλό βράχο µπορεί κανείς να δει τα ερείπια ενός κυκλικού κτίσµατος απλής αρχιτεκτονικής όπου κοντά του βρίσκει κανείς κοµµάτια από δοχεία πολύ καλά επεξεργασµένα. Υπάρχουν τρία διαφορετικά είδη. Υπάρχουν κόκκινα, µαύρα και λιγότερα µε ανοιχτό κόκκινο χρώµα. Εδώ είναι παρθένο έδαφος γι΄αυτούς που λατρεύουν τις ανασκαφές. Η γης δεν φαίνεται να έχει σκαφτεί µιας και δω φθάνουν πολλοί λίγοι ξένοι. Τα ερείπια που βλέπουµε στον παρακάτω λόφο πρέπει να είναι του ναού του Απόλλωνα.

Αν κάποιος κοιτάξει από τον βράχο προς το πέλαγος και πώς αυτό χτυπά την ακτή, τότε φαίνεται σχεδόν αδύνατο να πιστέψει κανείς, ότι µια ανθρώπινη καρδιά θα είχε το θάρρος να κάνει αυτό το άλµα προκειµένου να γιατρέψει έναν ατυχή και απελπισµένο έρωτα. Και παρ΄ όλα αυτά λέγεται πώς ο ερωτευµένος Μάκης από το Βουθρωτό πήδηξε τέσσερις φορές µέχρι να δώσει τέλος στον έρωτα του.

Ποιος είναι ο εφευρέτης αυτής της απελπισµένης ιστορίας είναι άγνωστο. Μερικοί λένε πώς η ίδια η Αφροδίτη µετά τον θάνατο του Άδωνι έκανε αυτό το άλµα. Ο Στράβωνας µα διηγείται πώς ο Κέφαλος ο γιος του ∆ιόνιου έκανε επίσης αυτή την προσπάθεια. Ο µύθος της Σαπφούς είναι τόσο γνωστός που δεν χρειάζεται να τον αναφέρω.

Το µεγαλύτερο µέρος των γυναικών που κάνανε αυτό το άλµα πέθαναν εξ αιτίας της γρήγορης πτώσης ενώ οι άντρες, των οποίων το σώµα είναι πιο σκληρό, επέζησαν. Συνήθως φορούσαν µια ζώνη από φτερά πουλιών προκειµένου να απαλύνουν την πτώση και περιµαζεύονταν από ψαρόβαρκες που ήταν τοποθετηµένες εδώ γι΄ αυτόν τον σκοπό.

512

Η γιορτή του Απόλλωνα γιορτάζονταν µια φορά το χρόνο και έριχναν στην Θάλασσα έναν εγκληµατία που ήταν σε θάνατο δικασµένος σαν θυσία µετάνοιας. Η θέα από δω απλώνεται πολύ µακριά. ∆υτικά απλώνεται το ανοιχτό πέλαγος, που µπορούµε να στρέψουµε την µατιά µας προς την Σικελία και Ιταλία.

Στρέφοντας το βλέµµα µας προς την αντίθετη πλευρά ταξιδεύει το βλέµµα µας προς της Ακαρνανία και πάνω από µερικά νησιά της Λευκάδας, ιδιαίτερα πάνω από το Μεγαλονήσι (Μεγανήσι). Κοντα βλέπουµε το νησί Άτοκο, τα µακρινά όρη της Αρκαδίας, την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη.

Εξ αιτίας αυτού του Λευκαδίτικο Ακρωτηρίου , το οποίο φοβούνται οι Έλληνες ναυτικοί, κρατά ακόµη το νησί το αρχικό του όνοµα αν και στους ξένους είναι γνωστό ως Αγία Μαύρα ή Στάντα Μάουρα αλλά οι Έλληνες κάτω απο αυτό τό τοπωνύµιο εννοούν µόνο την πόλη. Ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης ονοµάζει το νησί Σαντοµέριον.

Στην Αγία Μαύρα είχαµε µια συστατική επιστολή για κάποιον κύριο. Αυτός ονοµάζονταν Μάρκος Σικιλιανός και µας υποδέχτηκε πολύ φιλόξενα. Από αυτόν πήραµε πολλές πληροφορίες για το νησί και την παραγωγή και τα προϊόντα του. Λέγεται ότι το νησί έχει 18000 κατοίκους απο τους οποίους 5000 ζουν στην πρωτεύουσα. Οι υπόλοιποι ζόυν διασκορπισµένοι σε 8 µε 10 χωριά, απο τα οποία τα πιο καλά είναι η Καλαµίτσα, Πόρος, Ελλοµένο, Νεοχώρι, Εµπίερο, Τραγόνι και Φρίντι. Το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού είναι Έλληνες αν και υπάρχουν και µερικές Βενετσάνικες οικογένειες. Η υψηλώτερη κοινωνική τάξη µιλά και τις δύο γλώσσες, όπως και στην Κέρκυρα και στα άλλα νησιά του Ιονίου. Φαίνεται ότι ο πληθυσµός στην Λευκάδια τα τελευταία χρόνια µειώθηκε. Ο Κορονέλι λέει, ότι στα χρόνια του υπήρχαν 30 χωριά στο νησί. Ο περίγυρος του νησιού, χωρίς κόλπους και όρµους, είναι περίπου 40 µίλια. Ένας σεισµός στα 1469 κατέστρεψε πόλεις και χωριά και έκανε µεγάλες ζηµιές στην Κεφαλλονιά και Ζάκυνθο. Η πρωτεύουσα του τελευταίου νησιού, όπως µας λέει ο Μιχαήλ ∆ούκας, καταστράφηκε εντελώς 45 χρόνια αργότερα εξ αιτίας του ιδίου λόγου.

Το νησί παράγει µερικά είδη δηµητριακών, αρκετά έτσι ώστε σε καιρούς µε καλή σοδειά να εξασφαλίζει την διαβίωση των κατοίκων για περίπου 2/3 του χρόνου. Μερικές φορές όµως µόνο για µισή χρονιά.

515

Οι εξαγωγές του νησιού αποτελούνται από κρασί, λάδι, τυρί, αλάτι,Βούτηρο, µέλι, σύκα, µήλα, βερίκοκα, κερί, πορτοκάλια, λεµόνια, ρόδια και πολλά άλλα φρούτα είναι µόνο για την κατανάλωση του νησιού.

Κάνουν καλό εµπόριο µε ένα βαθύ κόκκινο χρώµα που εδώ το ονοµάζουν “ Γ κ ρ ά ν ο ”. Το χρώµα το παίρνουν από ένα µικρό έντοµο, το οποίο είναι σχεδόν αόρατο µε γυµνό µάτι, το οποίο έντοµο φτιάχνει την φωλιά του σε ένα µικρό φυτό το οποίο το ονοµάζουν “ π ρ ι ν ά ρ ι”. Μαζεύοντας τα µικρά αυτά φυτά µε το περιεχόµενο και τρίβοντας αυτά κερδίζεται αυτό το χρώµα. Οι λιµνοθάλασσες στο. κανάλι παράγουν µεγάλες ποσότητες αλατιού, το οποίο εξάγεται και είναι πολύ καλύτερο απ΄ αυτό της Κέρκυρας.

Σημείωση: Το έργο σε μετάφραση του Φώτη Βράκα βρήκαμε πριν από 2 μήνες στο facebook χωρίς δυστυχώς να σημειώσουμε τον ακριβή σύνδεσμο.

Προηγουμενο αρθρο
Σύμφωνο συνεργασίας Δήμου Λευκάδας με την Κινέζικη πόλη Dongguan
Επομενο αρθρο
Ιερά Πανήγυρις του Αγίου Νικολάου

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.