Ο κορονογιός στη Λευκάδα

Η σόρα Κάτε και η σόρα Ντάντω μιλούν για αυτόν στα αγιομαυρίτικα…

Γράφει ο Βασίλης Φίλιππας

Η σόρα Κάτε και η σόρα Ντάντω ματαγλέπονται μετά από μέρες πολλές στη μπασά των σπιτιώνε τσου σε κάποιο καντούνι τσ’ κοντράδας τ’ Πουλιού, μιας και ο κορονοϊός τσ’ είχε σπαβεντάρει και δεν κουτάγανε να ξεμυτίσουνε όξου. Άλλη βολά θα χαιρετιόντανε αλλά τώρα με το πασέτο κρατάνε τσ’ αποστάσες…
«Καλ’σπερούδια, σόρα Κάτε μ’!»

«Καλ’σπέρα τσ’ αφεντιάς, σόρα Ντάντω μ’!»

«Είδες πράμα μαρή τι μας ήβρηκε τώρα στα γεράματά μας; Τι κάζο μας έμελλε να πάθομε οι τυραγνισμένες!»

«Μπα, ξ’τιανή μ’, κιο δεν ήμαστε βέκιες πάει να πει, μισόκοπες ήμαστε όχι και βέκιες!»

«Σ’γά μαρή μην είμαστε και τζόβενες και πίκολα μπαμπίνα… Απ’ αυτό π’ σου ’πα, μόνο τα γεράματα σε νοχλήσανε; Για τον —έμπα διάολε μέσα τ’ και να ’ναι κι αβγωμένος!— τον κορονογιό σ’ λέω…»
«Μπα ξωθιό μας, για αυτόνε σ’ όλεγα κι εγώ, δεν είμαστε δα και στο τίρο τ’, αφού δα δε νείμαστε δα γριγιές βέκιες, κούσαλα και κονκασάδες…»

«Καλιμπούρδα του βρακιού μ’ με το πράμα πόχει μέσα, και με το συμπάθιο σόρα Ντάντω μ’, π’ στο λέω, αλλά εδώ βαρκούλες χάνονται καράβια αρμενίζ’νε… Τι μ’ τσαμπουνάς εδεδώ, δε γκζέρω! Ασ’ τσ’ παρόλες δα, και πες μ’ αν είχες καμιά νοβιτά για το τι θα γένει με αυτό το μπόλεμο π’ ζούμε;»

«Άκουσα τζόγια μ’ απ’ ντη τελεόραση, ότι σε μια βδομάδα λέει θ’ ανοίξουνε τα μαγαζά και θα ξαναρχ’νίσει το νεγότσιο και δε θα χρειάζοντ’ ούλοι, λέει, ραπόρτο για να βγούμε απ’ τσ’ κάζες μας πάει να πει! Αλλά λάου-λάου και με ασένιο μ’ ’κάζει πως είπανε: Γιατί κι αν είσαι και μπαπάς, με τ’ν αράδα σ’ θα πας! Μπρώτα τα μαγαζά και τα μπαρμπερία, μάλιστά μου, π’ κοντεύομε να γίνομε σα τσ’ μαλλιοκάβουρες και θα γλέπομε ο ένας τον άλλονε και θα στραβοκατ’νάμε έτσ’ οπόμαστε με μακριγιά κι αξάγγλιγα μαλλιά… Και για τα σκολειά τα πούμπλικα, λέει, αργότερα θα ανοίξουνε κι ας σκονίζονται λέει οι ντάσκες με τα λίμπρα και τα πενελάπια τσου, απ’ το να ’χομε άλλα ντράβαλα. Αργότερις λέει θα ανοίξ’νε και οι μποτέγες και τα γκαφενεία… Κι όσο για τσ’ ξενοτικούς, τσου τουρίστες σ’ λέου, πάλε δε γκζέρ’νε αν θα ’χομε φέτο μπασά ή θα φ’νίρει το βασίλειο ιν γκλόρια, αφού από δαύτους ζούμε, κυρά μου… Αλλά μη σ’ στρολεγάρω τώρα τα κακά, αφού απ’ ότ’ φαίνεται, ακόμα και σαν το πάουρα στραβά, μπάστα μ’ βέβαια, αρχίζουμε να ματακουνιόμαστε και σα ανθρώπ’ να ρεσπίρουμε κυρά μ’ απ’ ολίγο… Ας έβγούμε από τα σπίτγια μας κι ας έχ’με και μια μπόλια στα μούτρα μας και χερόκτια στα χέργια μας…»

«Μαγάρι, κυρά μ’, και κοντεύει να μου ’ρθει κολπέτο απ’ τσ’ νοτίτσιες π’ μου στρολεγάρ’ ο ν’κοκύρ’ς μου. Την άλλ’ τ’ φορά μου εμέτρησε το πόλτσο μ’ και μ’ ήβρηκε 19 κυρά μ’ μπιέση, κι έπεσα μετζομόρτη στο λέτο μ’. Απ’ ότα εσυνήλθα, του ’πα να μη μ’ ματατσάξ’ για το κορονογιό, γιατί θα τόνε μπάνε τέσσερ’ς και ο παπάς πέντε, κι ας είναι κι άντρας μ’!»

«Είδες, σόρα μ’, μοντονόβο που εγίνηκε γκράντε! Κι όλα στα γκαλά ντ’ γκαθουμένου!»

«Ναίσκε, κερά μ’… Είδες ντ’ μια π’ τα ακούσαμε στη Κίνα και ντ’ν άλλ’, πριού να λαλήσ’ τρεις, αριβάρ’σε και μας εβάρεσε με το μπαταδούρο ντ’ πόρτα από το κονάκι μας, σα ντο τεραμότο ένα μπράμα — εκεί π’ γκάθεσαι ήσ’χη-ήσ’χη αρχίζει ο μπαλανσές και πέφτ΄η μπομπίλια του σπιτιού και τα τραμέτζα και πάρ’ τα ούλα κάτω κι άμα δεν γίνεις μόρτο, γκάν’ς και το σταυρό σ’ και λες: Εγλίτωσα! Στο μομέντο απλώθ’κε, το γκακό, σ’ ούλο το γλόμπο τσ’ Γης. Απ’ τ’ Κίνα, τσ’ Ίντιες, μέχρ’ και το μπολιτισμό η αφεντιά τ’ ο κορονογιός τσ’ Ευρώπες, στην Ιγκλιτέρα, τη Φράντσα, τ’ Σβίτσερα και στ’ν Αμέρ’κα…»

«Άκ’σες κυρά μ’ τι γίνεται τσου γειτόνους μας τσ’ Ταλιάνους. Κιο εκεί δεν έμεινε ξυλ-λίθου…»

«Λέω-λε, κιο τσου θέρ’σε ο Χάρος με το μεγάλο τ’ το δραπάνι. Μελεούνια οι μαγκαρίτες, σα τσ’ μύγες οι καψεροί… Δε τσου μπρολαβαίν’νε, σ’ ένα μπατερμό έχ’νε φύει πέντε-δέκα… Τι να πρωτοκάν’νε κι οι έρμοι οι ντοτόρ’ και οι νεσοκόμ’ πάει να πει… “Ο Χάρος εβουλήθ’κε πύργο να θεμελιώσει”, π’ όλεε και η νόνα μ’ η Ντόντω, Θέος σχωρέστ’να… Κυρά μ’, απ’ τη μια μπόρτα μπαίνουνε στα σπιτάλια κι απ’ την άλλη βγαίν’νε τεζάδοι μέσα στ’ γκάσα για να κάνουνε ξελέξες με τον Άιο Πέτρο για τ’ν ουράνια τ’ Βασ’λεία. Με πονάει η ψ’χή μ’ που τ’ αγκούω το κάζο που επάθανε οι αθρώπ’. Τέτοιες μπόλ’ς ούλο μπελέτσα και να είναι ερημιά και σκοτεινιά και αραχνιά!… Να κάμ’ ο Θέος να ντελειώσ’ η μαλίνια…»

«Δεν είδες κερά μ’ τι κακό εγέν’κε στην Ιγκλιτέρα. Τηνέ έκαμε γήκουσμα ο πριμινίστερός τσ’ ο Μπες Τζόσον, τ’νε μπέρδεψε, μάλιστά μου μού ’κάζει με τ’ γκορόνα τσ’ γκορακοζώητης τσ’ σεντέκολας τσ’ βασίλ’σας και ντ’ καλοδέχτηκε… Αλλά όπως έλεε πάλε η δικιά μ’ η νόνα η Λισάβω: “Όγοιος σκάβ’ το λάκκο τ’ αλλουνού, πέφτ’ ο γίδιος μέσα!”»

«Κιο δεν είπες, κυρά μου, τίποτε για κειο κει το καμπιόν’ το Τραμπ, π’ κακόχρονάχ’, που ’πλεξε η Αμέρικα στο γαίμα! Δεν είδες, μαρή, με τα μπαταλά τ’ που τ’ν έφτασε την Αμέρικα; Μαρή, ανοίγει ο στόμας τ’ και κατεβάζ’ μπαρούφες και μούτζαρα… Μωρέ χαρά στ’ μουτσούνα, που μ’ θέλ’ να ’ναι κι ιμπεράτορας τ’ γλόμπ’ τσ’ γης!»

«Ναίσκε, απ’ το στόμα μ’ τόνε πήρες, και εγλίτωσα το μαγάρ’σμα».

«Παρλάρομε τόσην ώρα, μαρή, για το γλόμπο τση γης και δε σε ρώτησα πως τα περάτε;»

«Π’ λες, αρτίκολο πρίμο: Μέσ’ ντα σπίτια μας πώς θες να περάμε — να μας είχανε γκαλεσμένους πάει να πει οι Βαλαωριταίοι για πράντσο και οι Σικελιάνοι για σουαρέ και οι Σερβαίοι για λανσιέδες, και να μη ντο ξέρομε; Μα τι λες κερά μ’ και με βουρλαίνεις στα καλά του γκαθ’μένου. Επγιάσαμε αράχνες απ’ ντη κλεισούρα και το στρέτο ινκόγκνιτο! Όσο για τον ν’κοκύρη μ’, κυρά μ’, μέσα κι ευτήνος. Στ’ν αρχή ήτανε όλο παρόλες κι εσκάργιαζε κασκαρίκες στ’ς φίλους τ’ κι εφούσκωνε τσ’ ιστορίες τ’ και γέλαε με το φόβο των αλλουνώνε, κι όταν του ’λεα κάτσε μέσα ξτιανέ μ’ κι έξω κυκλοφοράει η αστένεια, μ’ το ’παιζε καποράλος και κότσο ντε φάτσο και μου ’λεε: “Εμένανε δε πγιάνει ούτε μπάλα κανονίσια, ούτε αστένεια”, κι όλο τέτοια μασκαρ’λίκια. Κογιονοΐο τονε ανέβαζε, Παναΐα μ’ σ’μπάθαμε, τσ’ Κορώνης ο γιος τον εκατέβαζε και μπατ’ τα γέλια. Άμα αρίβαρε, όμως, η αστένεια και στα μέρ’ μας, εγίν’κε μπαμπαγάκι και μπο κριστιάνος και “Κάτσ’ κάτσ’ κοτούλα μου”. Έτσ’ όπως στα λέω, κυρά μ’, τον έχει πιάσει σπαβέντο μεάλο. Ούλ’ μέρα μπλένει τα χέργια τ’ και κοντεύει να ξεπετσαλιαστεί απ’ το τρίψ’μο, και μετά τα περνάει σπίρτο-οινόπνεμα, μπάει να πει, πέντε βολές! Και σκιάζομαι μη μας βάλ’ κάνα φόκο και γίνει λαμπαρδίκα η γειτονιά κι η Άγια Μαύρα ούλη και μας κυνηγάνε περ μάρε-περ τέρα να μας πιάσ’νε να μας σταυρώσ’νε, και καλά θα μας κάν’νε. Να σ’ πω και τούτο για να γελάσει τ’ αχείλ’ σου: Εβήκε να περβατήσ’ μια μέρα ο γήρωάς μου και μπροστά απ’ το Μποσκέτο επέτυχε το φίλο τ’ το Πεντελή, και καθώς επαρλάρανε τονε επίασε τον έρμονε το Πεντελή ένα βηχαλάκ’ όπως του εμίλαε, γιατί ήτανε γιατσάδος. Με το που ’βήξε, κυρά μ’, έβαλε π’ λες τα κοσάκια ο νοικοκύρ’ς μου, κι έκοψε τέρμα Πόντε-Μόλο-Μαϊστράτο μέχρι τ’ν Άγια-Κάρα, τρομάρα τ’, κι ας μέν’με στου Πουλιού, κι όταν ’μαθα τη σένα —όχι, θα άφ’νε την ιστορία η αβανιάρα η σόρα Τσάντα χωρίς να τήνε βάλει στο μιτζή να τηνε διαλαλήσ’, που με πήρε αμέσως τελέφωνο να μου μπει τα καλά μαντάτα— και τον ερώτησα τον ν’κοκύρη μ’, του εκατσαρίστ’κε να μ’ ξεφουρνίσει ότι, τάχα μου, του ’πανε ότι πουλάνε αλ’ όκιο ένανε καλό ολφό κι ήθελε να προλάβει να μ’ τόνε πάρ’ για να κάνομε περίτσια, γιατί πολύ με στιμάρει σα μαγείρισσα. Ακούς; Ακούω να λες! Και τώρα τ’ λέω, έβγα έξω ξστιανέ μου να μπερπατήσ’ς έτσ’ μέχρ’ το Μαρκά —πέντε μινούτα να πας και πέντε να ’ρτεις δέκα—, να σε δει και ο γήλιος λίγο που έχεις γίνεις μπάκας και θα παρθείς στ’ γκαρέκλα, και με κοιτάζει σαν να ’μαι λασκάδα και ζουρλή για το Σαρόκο στ’ Γκέρκυρα! Το επήρε και ιν πέτο και θέλ’ λέει να φέρ’ και νοδάρο να γκάμ’ τη διαθήκη του, σα γκαι να ’ναι από πάν’ τ’ άγγελος Κυρίου και περιμένει να τονε βουτήξ’ με τη πόχα για τα ουράνια… Γουουού η γκακομοίρα τι ακούω από δαύτονε και τι νιτερέσα με ήβρανε!… »

«Εμένανε ο κύρης μου, απ’ την αρχή τηνε πήρε στα σοβαρά την αστένεια, είναι γλέπ’ς απόσπαλαι ούλη μέρα μέσ’ τα λίμπρα και τσ’ γκαζέτες — άσε ντ’ ντελεόρασ’! Βγαίνει, δε λέω, από το σπίτι ο άντρας μ’ ο κουβαλιάς, τίποτ’ς δε μας λείπει ούλα τα καλά τα φέρν’ κι αηδονόγλωσσες πάει να μπει να τ’ ζητήσω θα μ’ τσ’ ψάξει να μ’ τσ’ φέρει. Ουουού κι αλεύρια και πομιντόρια και καστραβέτσα και μπακαλάους για να τσ’ κάνω μπιάνκο, και ψάρια για μπουργέτο και σαβόρο, και λάχανα για λαχανόπιττες και κόβολα και πορτογάλια και μεράτζα και μαντορίνια και κρίατα και μπο-πετίτα και ντελικατέτσες και ξορέξα τόσα όσα και τ’ άστρα τ’ ουρανού και ο άμμος τση θαλάσσης! Μα άμα τονε ιδείς, είναι σα λάμπασμα και στραβοκατινάς. Καλοκαίριασε ο γκαιρός τώρα και βγαίνει με τα μακρυμάν’κα, τα χερόκτια τ’ στα χέργια και μπαρμπουλωμένος — άσε τ’ μπαρμπούτα στα μούτρα. Μου μοιάζ’ με τσ’ σγουμπόγερ’ς που ’χαμε δει τότενες πόχαμε πάει μια φορά κι ένα καιρό σε ένα χωριό τσ’ Απόκρες, για αν δει τα εθίματά τσου μου ’πε τότε, αν και μ’ κάζει ότι επήε για το φαΐ έτσ’ γουλόζος που ’ναι, γιατί σιγά μη πέρασε τον Άι-Μ’νά και βήκε από τ’ μπόλη για να μ’ γράψει λίμπρα σα ντο κυρ Πανταζή ντο Κοντομίχ’!… Α! Άκου κι αυτήνο, μπροχθές που ήτανε γήλιος-Θεού, εφόρεσε τη νιτσεράδα τ’ να βγει, και ίσα που τον εκατάλαβα στο πόρτιγο και δε βήκε σα ντο Βασ’λιά Καρνάβαλο, να ντονε πάρ’νε με τσ’ λεμονόκουπες! Κι έτσ’ ντυόντανε, κυρά μ’, ένα μήνα μπριχού μας έρτ’ ο ιγιός στ’ν μπατρίδα μας. Τον είδανε, μάλιστά μου, στ’ς Απόκριες φέτο, π’ κανένας δε μπίστευε πως θα φτάσουμε μέχρι εδώ, και τονε πήρανε κι αυτόνε για μοσκαρά και τ’ αρχίσανε οι μούλοι τσ’ αμποξούλες, και στ’ς… Μα τι έλεα η χ’στιανή;»

«Για την αστένεια μου ’λεγες, σόρα, και τον άντρα σ’!»

«Α, ναι, εξεχάστηκα με το γουλόζο και το μπογόρδο το συζυγάτο μ’. Βγαίνει, μ’ λέει, στ’ν Αγορά, και τονε πιάνει λέει μαλινκονία που ντη βλέπ’ ερημιά και σκοτεινιά, και κλαίει για τσ’ νεγοτσιάντες που ’χουνε χρέγια και χωρίς μπικικίνια τι θα κάμουνε… Ζόρκοι και μόρκοι θα απομέιν’νε… Ετέλεψε το νεγότσιο… Τα μαγαζά να ’ναι κλειστά και οι σκαντσίες τους βαϊσμένες από το πράμα… Γκόσμος π’θενά, ο δρόμος άδειος, οι λόντσες άδειες! Πάει και στη Μπάνκα να πάρ’ και τα βολάκια τσ’ σύνταξης κάθε μηνού μπονόρα-μπονόρα και κρατάει τσ’ αποστάσεις και τονε πιάνει νευρίτσιο αν τονε παραπλησιάζει κανένας άλλος, και κάν’ σα βουρλισμένος για τον Άι-Γεράσιμο, π’ φοβάμαι ότι αν δεν του ’χ’νε σκαργιάσει μουραπά, θα τονε σκαργιάσ’νε όντας τελειώσει το γκακό, και θα τ’ σ’κώσει αίρεση η μ’λαρία π’ θα τον επαίρνει στο κόντο και θα παγαίνει σύγνεφο το κογιονάρ’σμα και θα ’χομε φεστίνια. Άσε με, κυρά μ’, καλός κι άγιος δε λέω, αλλά υποκόντριος, υποκόντριος απ’ τσ’ λίους… Άκ’σες π’ εβήκε και όρδινο να μη πρατιγάρουμε, λέει, κι έχ’με και το μπρόστιμο και τ’ μπαλαχάρτα π’ πρέπει να κάνομε, για να τσου δώκωμε λέει ραπόρτο για τ’ μπορεία μας για να μη μας πει η πολιτσία “Τι χαλεύεις εδώ κ’μπάρε μ’ και πάρε και από με τον αστενόμο μια ρετσέτα να την έχεις να μας θ’μάσαι!” Ο γιος σου, εξέχασα, τι λέει;»

«Καλά είναι, η τζόγια μ’! Στ’ν Αθήνα. Μόλεε στο τελέφωνο να προσέχουμε πολύ και του είπα ότ’ όλα θα πάνε καλά και καλή σόρτε θα ’χομε, γιατί θα μας βοηθήσ’νε οι Αγίοι. Μα μόλις μ’ άκ’σε αυτό εξεσυνερίστηκε και αφνιάστηκε και μου ’πε το σκασμένο “—Βόηθα μ’ Άγια-Μαύρα μου —Βάλε και συ το χέρι σου” και μ’ αποστόμωσε. Είπε να πω και στο σιορ πάρε τ’ που ναι τσακωμένος με τα αγιωτικά, ότι τα ίδια λέει και γι’ αυτόνε η σιόρα επιστήμη και ο σιορ Γιακουμάκης ο Ρουσός και όλοι οι γκραν ντοτόροι μετά από δαυτόνε, και να έχει τα μέντι τ’. Κι από τη μια ο χαϊδαντάς μου μας τα ’λεγε μπένε-μπένε, κι απ’ τ’ν άλλ’ ήθελε να τα μεσκιαντσάρ’ τα πράματα και να ’ρτει και το Πάσκα. Και του ’πα, κερά μου: “Να κάτσ’ στα αβγά σ’, και τ’ χρόνου εδώ θα ’ναι η Άγια Μαύρα, που σε πήρε η περίκαψη να μας ιδείς!” — κουνιόνται τα πριάρια στο Κανάλι και χωρίς δαύτονε, έτσι του ’πα και τον αποστόμωσα με τη σερά μ’, ε μααα!»

«Μπαμπένε, σόρα μου, καλά του τ’ τάπες και ν’ αγιάσ’ ο στόμας σ’ — παιδιά εκάμαμε εμείς, ή διαόλ’ς; Πάντως, κερά, να μην το αστοχήσω να στο πω γιατί το ’χω όλ’ μέρα στο τσερβέλο μου: Πρέπει αγάλματα να κάμ’με στο Μποσκέτο για τσου ντοτόρους, τσ’ νεσοκόμους, τσ’ σπετσιέρ’δες, τσου κουβαλητές των πραμάτωνε, τσου λαορέντηδες, αυτούς που μας μαζεύουνε τα σκούπρα!»

«Όπως τα λες, κερά μ’, και μπαραπάνω ακόμα… Θ’μάσαι, μαρή, τσ’ πρώτες μέρες τση καραντίνας, που ορμήσανε σα ντα λιγκόνια να μαζώξ’νε φαητά σαν να ’χανε κομπαρίρει οι Αγγλογάλλ’ το 1917 ή σαν να μυριζόμαστε ντ’ πείνα τση Κατοχής και το ξύλο από το Φινάντσα; Κιο δεν ήμαστε και στο έλεγος του Θέου μπαιδιά μ’, τσ’ έλεγα από μια μεριά εγώ, και δω’ τσου αυτοί από την άλλ’ να ξαδειάζ’νε τσ’ σκαντσίες και κάν’νε μπαλαόρα τα αποπατόχαρτα, τα ντρόφ’μα, και να μ’ λένε “Κοίτα συ τ’ δ’λειά σ’ κι εμείς τη δική μας, εμείς κάνομε τη κομπάνια μας και σε δε σου πέφτει λόος”, και έτσ’ δεν εξανάβγαλα, ψυχή τσ’ ψυχής, μ’ μπαμπασά από τότε, μούτα έμεινα. Πέντε καροντσίνια σαν αυτό που ’χε ο Αντρέας ο Όπερας γέμ’σε ο κάθε νομάτος! Κι από ότ’ φτάνει στα αφτιά μου, ούλοι τρώνε και τρώνε και δε θα τσου σ’κών’ η πλάστιγγα σε λίγο, μαθές. Φαστιδιάρ’νε οι χ’στιανοί γιατί εγινήκανε ρεμπούστοι σαν ντον Άγγελο το Παταλέα, και σαν ντο γλάρο τα ρουμπών’νε τα φαητά. Σταματάτε μαρές το ματζάρε, κιο άμα βγούμε απ’ τσ’ μαγκουφιές μας δε θα γνωριζόσαστε, σα καρατέλα που γενήκατε!!!

«Η αφεντιά μ’ επήρα και την ανεψά μου τη Μαυρέτα, π’ ελόου τσ’ είναι ντοτορέσσα και στο σπιτάλιο, για να μ’ πει τι θα κάμωμε με αυτόνε τον ιό που μας ήβρηκε… “Τσία μου”, μ’ λέει, “δεν πολεμιέται ούτε με πίλολες, ούτε με ντεκότα, ούτε με σερβιτσάλια”, κι όταν τηνε ρώτησα πως τα γλέπει η αφεντιά τσ’, αν θα μας βατσινάρ’νε κοντά-σιμά να γλετώσουμε από τ’ Χάρ’ τα δόντια, με περιγέλασε και μου ’πε: “Σιγά, θειακούλα μ’, μην είναι και στο Δρόμο τ’ Κάστρου, στ’ς Πέντε Καμάρες κι αριβάρει όλο γκλόρια το βατσινάρ’σμα — να ’σαι πομονιάρα, γιατί η βατσίνα θα αργήσει πολύ κι ο κορονογιός μηδέ μετωρίζεται μηδέ κογιονάρει. Να ’χετε τα μέντε σας και να φυλαόσαστε πολύ, και μακριά από το σπιτάλιο”, έτσ’ μου πε».
«Ο άγγονάς μου, πάλε, εβρήκε τ’ν υγειά τ’ με τούτη την αστένεια. Είναι ντεμπελχανάς, μια αποκοιμημάρα, κυρά μ’! σε ποιόνε να έμοιασε!… Όλ’ μέρα κοιλιορεύει πάνω στο λέτο και το μόνο π’ κάν’ είναι να ’λλάζει τα κομπιά τσ’ τελεόρασ’ς και γκειό το γκόρακα το νετιφλίξι, πώς το λέει η αφεντιά του, και να μ’ λέει: “Φέρε μ’, νόνα, το ’να, φέρε μ’, νόνα, τ’ άλλο!… με μπεινάει, με διψάει με… με… με…!”, δε βαστιέται ο κερατόμ’λος σ’ λέω, δε βαστιέται! Κι όταν του φωνάζω, μ’ λέει ότι αυτός θα μας σώσει, γιατί δε βγαίνει όξω! Ευτυχώς και ντορμίρ’ κιόλα με τσ’ ώρες και δεν ακούω και τη πάρλα τ’ όλ’ μέρα στο κενητό με τσου κολέηδές τ’. Κι εκείνη η σιόρα μάρε τ’, τον έχ’ σα ντο πρέντζιπε —σαν μόνο αυτήνη να έκαμε γιο στην εκουμένη κι όχι άλλη—, και με τα δικά μας τα καπιτάλια να περνάει ντα πάπα στ’ πολτρόνα! Κι άμα κουτήσω και τσάξω, με βάζει πόστα κιόλα… Ποιος; Ο δ’κός μ’ ο άγγονας, μαρή, ο φαοκοιμήσης!»

«Ο δικός μ’ ο άγγονας, που ’τανε ένα με τ’ γκαρέκλα, σα γκι είχε έξ’ μπόδια καημένη μ’, τώρα τον έπιασε η περίκαψη να βγει και να τρέξει, θέλ’ λέει να κάν’ και το γύρο τσ’ Γύρας! Σιγά, μαρέ Λούη, μη μπας και στο Μαραθώνιο!… Αυτός, που του ’λεγα να πεταχτεί να μ’ κάν’ νιαν απόκριση, να μ’ πάρει ένα μποτιλιόνι λάδι και τσότση πάστα, και ότ’ για το μεγάλονε ντο γκόπο τ’ θα τ’ δώκω και στρούνα, και μ’ απάνταε να τ’ αφήκω τα όβολα στ’ γιότσα κι άμα βγω να τ’ φέρω και τσοκολάτα! Πού μου καθόντανε σα ντο μπόμπολα μέσα στο καβούκι τ’! Σα γκαι ’χω την ιδέα μη μπα και έχει βρει καμιά μορόζα, καμιά μποβερέτα και τονε σέρν’…»

«Κάνε, μαρή, ο άγγονάς σ’ είναι νιός, μπουγιάδος και βράζ’ και το γαίμα του και βγάζ’ μπουρμπούλους. Τι να πω και ’γω η κακοφούρτουνη με το λαλά μ’ το Νιόνιο, π’ από τότενες π’ βγήκε ο μινίστρος και το κουβέρνο και μας επήρε τα μέτρα, ευτήνος εσήκωσε κυρά μ’ παντιέρα γκρέκα και σα ντο μπαντίδο αρχίνησε το σουλάτσο μέσα στα καντούνια και τα συρεγκέλα, κι όλο μπερνάει για να μ’ κάνει λέει βίζιτα, αλλά ’γω τ’ κρένω μέσα απ’ τα σκούρα π’ τα έχω κάνει λιμπρέτα και πίσω απ’ τα κλειστά τελέρια —να μη σ’ πω και μπίσω απ’ τη κολιτρίνα—, μπα και μ’ φέρ’ τίποτες στην έρμ’ τ’ κάζα μας και πάμε όλ’ μας καλιά μας! Κοντεύει να μου ’ρθει κόλπος με τσ’ αναγκεφαλιές του. Και τον ορμηνεύω, σόρα μου, σα γκαι να ’ναι τσότσο μπαιδί, και τι δε του λέου κυρά μου. Κάτσε, ψυχή μ’, στο σπίτι σ’ και θα μας γκολλήσεις σα ντη Πανούκλα του αγίου Χαραλάμπ’ στα 1743 και θα σε σκατιλιαρίζουνε δέκα γενιές!… Κάτσε, διάτανε!…. Που ’σαι ογδοήντα τριώ χρονώνε, μαρέ, και μ’ κάνεις το τζόβενο! Κόψε τσ’ περατζάδες μαρέ! Μαγκούφ’ς και μονοτσέμπερος θα πας, καημένε μ’, άμα τα τεζάρ’ς. Ούτε άνθρωπος δε θα ν’ έρτει να σ’ πει το ούλτιμο τ’ αντίο, ούτε κορότο θα βάλουμε στα χέργια μας και στην εκκλησά, ούτε νόντσολος, ούτε κόρο θα ’χει για να σε ψάλει, μόνο ένανε και μόνονε παπά, κι αυτόνε από μακριγιά, καημένε, και η γκάσα καρφωμέν’. Ούτε η Μουζική θα σε πάει στο Κάμπο με μάρτσια φουνέμπρε ούτε ο νούντσιος θα σ’ κρατάει το σταυρό πάνω στ’ γκεφαλή τ’, ούτε και τ’ παντιέρα θα σο’χ’με μετζάστρα στο στρατζάρδο τ’ μπαλκονιού για το ονόρε σ’. Τα ούλτιμα τ’ τα λέω γιατί έχει βένα με τα μεαλεία, κυρά μ’, και θέλει γκηδεία π’ να ξεχωρίζει απ’ τ’ πλέμπα. Αλλά αυτός τ’ πούλου του! Εγώ μιλάω τ’ σκύλ’ μου κι εκείνος στ’ν ορά τ’! Μερ’κές βολές βρίσκει και τ’ άλλο το μπαρτσακλό, ντο κολέα του το μπαρμπα-Σπυρέτο, και πιάνονται αλαμπρατσέτα και κράτα με να σε κρατώ κάνουνε τσ’ μπεριπολίες τσ’. Στουπίρω με δαύτους, στουπίρω… Μπα π’ να τ’ κάνει αρέστο η αστενομία και να του περάσ’νε του μπόγια και μανέτες στα χέργια, μη μπα και τονε προλάβ’νε πριχού σκουμπλιαστεί π’θενά και πέσ’ και τσακιστεί και δε ν’ έχει ποιος να τονε αγιουτάρει μέρες που ’ναι!… Μωρέ φταίει ο σιορ πάρες μας, π’ δε το’ ’δωκε μ’κρόνε το ρεπόμπο τ’, ούτε μίνια παπαλιά, παρά τον άφ’κε να ξεμπουρίζ’ με τ’ κονσολαρία και… μπαλιά είναι κυρά μ’… Όπγοιος μικρομάθ’, δε μεγαλοαφήν’… Παναϊά Φανερωμέν’ μ’, σχώρνα με δα…»

«Ας τσου ευτούνους! Άμα τσ’ πιάσομε ένανε-ένανε και μίνια-μίνια, θα έχει φινίρει ο κορονογιός και δε θα ’χομε ξεντριγάρ’ ακόμη. Γεμάτ’ παταλά είναι η Άγια Μαύρα μας και ποντελάρ’σμα για το μυαλό δεν ευρέθηκε ακόμα, και μου κάζει ότ’ δε μπρόκειται να βρεθεί μποτές τ’! Ε’τ’λόους σ’, πώς περνάς κάνε;»

« Όλη μέρα, μαρή, δεν απόστασα με το κορονογιό. Όλ’ μέρα θέλουνε οι αφεντιές τσου φαΐ, και τι φαΐ: Λίξα!!! Αλμπαζία μ’ ασηκώσανε με τις ιδιοτροπίες τους. Κιόλα τα σκουτιά τους μότσα πιάνουνε από τα φαητά π’ πέφτουνε απάνω τσου σα και να να ’ναι μωρά και να θέλ’νε μπαβέτες! Ευτυχώς, κερά μ’, πο’ ’χομε και το πλεντήριο, που να ’χαμε και το μαστέλο με τη πλυτόταβλα και τ’ν αλ’σίβα, και απ’ πάνω τ’ μακίνα με τα κάρβουνα να τα σοπρασάρομε, αλλά η δουλειά-δουλειά. Μα θα ντο π’στέψεις δα αυτό το θάμα: Από το σύρτα-φέρτα στ’ς κάμαρες και στη γκ’ζίνα για τα νοικυρέματα, ελειώσανε κερά μ’ τα συρταρόλια μ’, οι παντόφολές μ’!»

«Τα παράπονά σ’ στο Μέτιλα και τ’ λόου σ’! Κι εγώ, καημένη μου, δε ρεποζάρω καθόλου. Όλ’ μέρα γεννάει το σπίτι μ’ δ’λειές σα γκαι είναι το ώριο το γκραν παλάτσο, καημένη μ’. Εσταυρώθηκα εδώ μέσα να τσου ξεκατελώνω και μια γράτσια να μην ακούω!… Κι ακόμα δεν αρχίνησα να σου λέω που κατεβάζει ο καθένας τσου ένα κάνταρο στη γκαθισά του κι έχουνε κι ατούρες σαν τσ’ αγκαστρωμένς κι ύστερ’ς να… Μα για στάκα, βλοημένη μ’, πότε ευρεθήκαμε — πότε επρόκαμε να μπατάρ’ ο ήλιος και να αρχίζ’ να χαλιπών’, γου και έχω ένα κάρο δ’λειές να φινίρω ακόμα!»

«Ου και με τ’ μπάρλα, σόρα Κάτε μου, μας επήρε η ώρα, κι έχω και να τσου κενώσω και το φαγί που τσ’ έφκιαξα για το βράδυ και θα μ’ αποζητάνε οι διαόλοι. Χάρ’κα π’ τα ’παμε. Κι ας είμαστε μακριά κι αγαπημένες. Μπόνανότε κι αύριο με το γκαλό να ξαναβρεθούμε λίμπερες!».

«Μπόνανότε σόρα μ’, να πάω κι εγώ στ’ μαγκουφιά μου. Να δώκεις τσ’ μπόνανότες μου στο νοικοκύρη σ’, και πάντα κι άλλ’ στον άγγονά σ’, και καλή λευτεριά να ’χετε κι εσείς κι εμείς κι ο Κόσμος ούλος!»
«Αμήν κερά μ’, σπολλάετς, την ευκή μ’ κι απ’ τα δέκα μ’ τα ανύχια! Να ’ναι καλά ο γκοσμάκης και να βγούμε λέω γεροί και μυαλωμένοι από δαύτηνε τη γκατάσταση!»

*****

Από την πρώτη στιγμή που η πανδημία χτύπησε και τη δική μας πόρτα και η ζωή μας άρχισε άρδην να αλλάζει μέχρι την πρωτόγνωρη κατάσταση του εγκλεισμού και της ανατροπής των αυτονόητων, όπως η συνεύρεση, η ανθρώπινη επαφή κ.ο.κ., συχνά τριγυρνούσαν μέσα στο μυαλό μου διάλογοι που θα μπορούσαν να είχαν γίνει εκατό χρόνια πριν μεταξύ Αγιομαυριτών ή Αγιομαυριτισσών, αν το κακό είχε βρει αυτούς κι όχι εμάς. Διάλογοι, φυσικά, διατυπωμένοι με πλήθος ιδιωματικές λέξεις —κατά κύριο λόγο ιταλόριζες—, σταμπαρισμένοι με το ιδιαίτερο κωμικό και βιτριολικό τους χιούμορ… Δεν ήθελα, όμως, να τους μεταφέρω στο χαρτί ή στην οθόνη του υπολογιστή μου για να κυριολεκτήσω, πριν η πανδημία αρχίσει να παρουσιάζει σημάδια ελέγχου και καμπής, τουλάχιστον γι’ αυτήν τη μικρή γωνιά της Ευρώπης που βρεθήκαμε από γεννησιμιού μας.

Τους τελευταίους δισταγμούς μου τους αναίρεσε η ίδια η πολιτισμική παράδοση του τόπου μας ειδικότερα, και του Ιονίου γενικότερα, που αντιμετώπιζε τις δυσκολίες ξορκίζοντάς τις με χιούμορ τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο, ή με τη δημοσίευση ήδη από τον 19ο αιώνα υποθετικών διαλόγων με τους οποίους καυτηρίαζαν καταστάσεις, υποδείκνυαν ωφέλιμους τρόπους βίου κ.λπ. Ας θυμηθούμε ότι ακόμη και μετά τον ισοπεδωτικό σεισμό του 1948, οι Λευκαδίτες ανέβαζαν στη σκήνη εν μέσω ερειπίων και σκληρού Εμφυλίου, την ίδια χρονιά, την επιθεώρηση του Σπύρου Φίλιππα (Πανάγου) «Σεισμός και ανοικοδόμηση στη Λευκάδα»!

Υπάρχουν, βέβαια, οι απαραίτητοι αναχρονισμοί όπως το τηλέφωνο, η τηλεόραση, το Netflix, το χαρτί υγείας, το βιοτικό επίπεδο, ο Τραμπ, ο Μπεν Τζόνσον κ.λπ. Λεξιλόγιο, παροιμίες και ιδιωματικές φράσεις ανήκουν στη τεσσαρακονταετία 1890-1930, και στο ιδίωμα και μόνο της πόλης, κρησαρισμένες μία-μία… Βέβαια, πολλές από αυτές είναι κοινές και στα χωριά μας ή και στα άλλα Επτάνησα και το κείμενο εύκολα γίνεται κατανοητό από κάποιον που γνωρίζει το κατά τόπο ιδίωμα.

Οι λέξεις προέρχονται είτε από βιβλία, δημοσιεύματα και χειρόγραφα κάθε είδους, λαογραφικά, ιστορικά, διαλόγους σαν αυτούς του Πάνου Ματαφιά (Νότη Μπρανέλου) και του Δήμου Μαλακάση, του αγιομαυρίτικου χιούμορ του Σπύρου Φίλιππα (Πανάγου), το λογοτεχνικό έργο της Ανδρομάχης Φίλιππα-Χαριτωνίδου κ.ο.κ. και φυσικά από τις μεγάλες ως τώρα δημοσιευμένες εργασίες πάνω στο λευκαδίτικο ιδίωμα του Ι. Σταματέλου, του Χρ. Λάζαρη και του Π. Κοντομίχη.

Κυρίως, όμως, προέρχονται από τις συλλογές γλωσσικού υλικού που συνέταξα βάση ερωτηματολογίων, και με την λέξη προς λέξη κοπιαστική διασταύρωση όλων των επτανησιακών λεξικών, των τελευταίων με την απέραντη υπομονή και βοήθεια του πατέρα μου Σταύρου Φίλιππα (Βασιλικιά), της αδελφής του Κωνσταντίνας Φίλιππα (Βασιλικιά) και της μητέρας μου Αμαλίας. Χιλιάδες λέξεις σώθηκαν χάρη σε αυτούς.

Το κείμενο γράφηκε απ’ ευθείας στην τοπική γλώσσα και δεν μεταγλωττίστηκε από τα νεοελληνικά στο ιδίωμα όπως θα μπορούσε κάποιος-α εύλογα να υποθέσει. Μάλιστα επειδή σχεδόν για κάθε νεοελληνική κοινή λέξη υπάρχει και τουλάχιστον μία αντίστοιχη στο ιδίωμά μας έκανα στο τέλος αφαίρεση πολλών τέτοιων λέξεων (άστε ντούε κ.λπ.) για να μπορεί να γίνει ευκολότερα κατανοητό το κείμενο. Να σημειωθεί ότι για τη μεγάλη πλειοψηφία των λέξεων και των φράσεων που περιέλαβα σε αυτό υπήρξα κι αυτήκοος μάρτυς τους. Φυσικά αυτές τις συνάντησα στον προφορικό λόγο απόμονες κι όχι με την πυκνότητα που “λογοτεχνικά” παρατάσσονται εδώ.

Η αλήθεια είναι πως δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια πώς ήταν το ιδίωμα τότε, αφού δεν έχουμε ηχογραφήσεις της εποχής. Σκέφτομαι, συχνά, ότι σε τέτοια κείμενα συνειδητά ή ασυνείδητα γίνεται υπερβολική χρήση ιδιωματικών λέξεων. Όπως, συμβαίνει συχνά σε αυτούς που προσπαθούν να μιμηθούν γλώσσα που δεν είναι δική τους και γίνονται βασιλικότεροι του βασιλέως. Από την άλλη, π.χ., όλοι με βεβαίωναν για την κοινότατη προπολεμικά χρήση του ναίσκε και του όσκε στην πόλη από τους γονείς τους, αν κι εγώ την είχα ακούσει μόνο από τον σιορ Διονύσιο στον Καραγκιόζη και αυτές οι λέξεις δεν ήταν παρά σταγόνες σε έναν γλωσσικό ωκεανό! Πόσο, π.χ., διαφορετική θα ήταν η γνώση μας για το ζακυνθινό ιδίωμα, αν δεν είχε σωθεί ο «Χάσης» του Δημήτριου Γουζέλη (1790)!… Αυτά, όμως, ίσως είναι αχρείαστα τώρα.

Ας μείνουμε, λοιπόν, στις ευχές της σόρας Ντάντως και της σόρας Κάτε, να είμαστε καλά και γεροί και η πανδημία να φύγει κάποια στιγμή σαν να ήταν κακό όνειρο — μα να αποτελέσει, επίσης, σημείο αναστοχασμού για όλ’ αυτά που πραγματικά έχουν αξία στη ζωή!…