Ποιοι απλοί λόγοι μας οδηγούν στη Λευκάδα – Ομηρική Ιθάκη

Του Νώντα Γαζή

Στην Μυκηναϊκή εποχή, απέναντι από την περιοχή που διαβιούσαν οι Κεφαλλήνες (Νήρικο Ακαρνανίας που κατέλαβε ο Λαέρτης το ωριόχτιστο Κάστρο της), υπήρχε η Ομηρική Ιθάκη και μάλιστα πολύ κοντά (απόδειξη το Πορθμείο) και μάλιστα σε πολλά της σημεία μπορούσες να περάσεις και με τα πόδια, όταν είχε άμπωτη!

Στην μετά την κάθοδο των Δωριέων εποχή, απέναντι από την Νήρικο της Ακαρνανίας βρίσκουμε τη Λευκάδα, πολύ – πολύ κοντά στην Ακαρνανία, όπως ακριβώς και η Ομηρική Ιθάκη στην προ Δωρική εποχή. Στην Μυκηναϊκή εποχή από την Ομηρική Ιθάκη προς την Ακαρνανία και αντίστροφα, περνούσαν με Πορθμείο, κάτι που από την κάθοδο των Δωριέων και μετά γίνεται ακόμη και μέχρι σήμερα στην Λευκάδα. Και επειδή τα νησιά δεν είναι μεταφερόμενα οχήματα, το μοναδικό, που μένει να σκεφτούμε, είναι ότι το νησί, που στην Μυκηναϊκή εποχή ονομάζονταν Ιθάκη, τώρα λέγεται Λευκάδα, γιατί τα ονόματα είναι απόλυτα δεδομένο ότι στην Ελλάδα από αρχαιοτάτων χρόνων μεταφέρονται! Συνεπώς έχουμε ταύτιση στο ίδιο νησί, δύο ονομάτων, της Μυκηναϊκής Ιθάκης και της αρχαϊκής Λευκάδας.
Στο χωρίο (Οδ. ξ, 96-98) ο Ποιητής βεβαιώνει την εγγύτητα της Ακαρνανίας με την Ομηρική Ιθάκη:

ἦ γάρ οἱ ζωή γ᾽ ἦν ἄσπετος· οὔ τινι τόσση
ἀνδρῶν ἡρώων, οὔτ᾽ ἠπείροιο μελαίνης
οὔτ᾽ αὐτῆς Ἰθάκης·
Ήταν αλήθεια εκείνου αρίφνητο το βιός• κανένας τόσα
από τους ήρωες δεν απόχτησε, για στη στεριάν αντίκρυ
για στην Ιθάκη ακόμα (Κ.Κ)

Ακόμα κι αυτό το στοιχείο της σύγκρισης, που μας προσφέρει το χωρίο αυτό, μας βεβαιώνει ότι η Ιθάκη και η απέναντι στεριά είναι πολύ – πολύ κοντά! Δεν γίνεται σύγκριση ποτέ κι από κανέναν όταν η στεριά είναι πολύ μακριά πάνω από 3-4 ν. μίλια. Έχετε δει πουθενά σύγκριση της Ζακύνθου, της Σχερίας, της Χίου κ.ά. νησιών, με την απέναντί τους στεριά; Ποτέ, εκτός κι αν υπάρχει κάποιος ειδικός και σοβαρός λόγος, κι όχι ποιος έχει και που τα περισσότερα ζώα!

Σαφώς και δεν πρέπει να μας διαφεύγει η τοποθέτηση που κάνει ο ίδιος ο Οδυσσέας της πατρίδας του, ως προς την απέναντι στεριά, η οποία είναι διττή, απ’ τη μια της ίδιας της Ιθάκης, που την τοποθετεί κοντά στην ηπειρωτική χώρα («χθαμαλή ειν’ αλί κείται») κι από την άλλη των υπόλοιπων τριών νησιών του Βασιλείου του («Δουλίχιόν τε Σάμη τε και υλήεσσα Ζάκυνθος»), τα οποία σε αντιδιαστολή με την Ιθάκη, αυτά κείνται απόμακρα από την ηπειρωτική χώρα προς την ανατολή και το νοτιά («άνευθε (ειν’ αλί) και προς ηώ τ’ ηέλιόν τε») απόμακρα προς την ανατολή και το νοτιά!

Αλλά και ο Ιθακήσιος γέρο Ευπείθης, ο πατέρας του σκοτωμένου μνηστήρα Αντίνοου, προσπαθώντας να ξεσηκώσει τους συμπολίτες του κατά του Οδυσσέα, τους παρακινεί «Πάμε, μην τύχει και προφταίνοντας διαβούν εκείνοι αντίκρυ» [«αλλ᾿ ἴομεν, μὴ φθέωσι περαιωθέντες ἐκεῖνοι» (Οδ.ω.437)]. Δεν νομίζω να υπάρχει άλλο νησί, εκτός της Λευκάδας, στο οποίο να προσιδιάζουν τόσο δυνατά τα λόγια του Ευπείθη! Πάμε γρήγορα να τους πιάσουμε πριν περάσουν απέναντι (?) οπότε θα τους χάσουμε. Αυτό δεν λέγεται σε κανένα άλλο νησί πλην της Λευκάδας. Γιατί στα υπόλοιπα νησιά το πέρασμα απέναντι γίνεται με πλοίο και χρειάζεται αρκετή ώρα πλεύσης – πορείας, που σημαίνει πως μπορείς να φτάσεις αυτόν που κυνηγάς με ένα πιο γρήγορο πλοίο και με περισσότερους ναύτες – κωπηλάτες! Ενώ αν περάσει κάποιος πρώτος με το πορθμείο απέναντι, ώσπου να επιστρέψει το πορθμείο να περάσει απέναντι και σένα που τον κυνηγάς, το πουλάκι χάθηκε, όπως λέει ο Λαός μας.

Και βέβαια η μεταφορά από τους Κορίνθιους της πόλης Νηρίκου από την περιοχή της Κεχροπούλας της Ακαρνανίας στην Λευκάδα και μάλιστα στο σημείο του στενού μέρους του πορθμού, τον οποίο βέβαια καθάρισαν για να τον ξανακάνουν πλωτό, δεν έγινε τυχαία, αλλά έγινε για δύο λόγους: ο ένας ήταν να ελέγχουν στρατηγικά την όλη περιοχή, στην οποία είχαν αναπτύξει πολλές και σημαντικές πόλεις συμμαχικές και ο δεύτερος για να ελέγχουν το πέρασμα του πορθμού και να έχουν αρκετά εισοδήματα, μιας και το πέρασμα του Λευκάτα ήταν πάρα πολύ επικίνδυνο και το φοβόνταν οι ναυτικοί, όπως μας βεβαιώνει ο Βιργίλιος στην Αινειάδα. (ΣΗΜ. Τον Δίαυλο μέσα στον πορθμό, δεν τον διάνοιξαν πρώτοι οι Κορίνθιοι, όπως αναφέρει ο Στράβων, διότι γεωλογικά αναφέρεται ότι δημιουργήθηκε ένας Πορθμός από μόνος του, περίπου 25.000 στρ. με την άνοδο της θαλάσσης κατά 200 μέτρα γύρω στο 8.500 π.Χ, (όπως το Στενό της Μάγχης και το Στενό του Γιβραλτάρ, την ίδια ακριβώς εποχή) αλλά οι Λέλεγες, φημολογείται από την Μυθολογία ότι τον διάνοιξαν ή ορθότερα, τον καθάρισαν, το 2.500 π.Χ.

Περιοδικά ο Δίαυλος έκλεινε και μέχρι σήμερα κλείνει, από τα φερτά υλικά της θάλασσας, που φέρνει συνεχώς και αενάως ο Μαΐστρος από το Ιόνιο Πέλαγος, αλλά και από τις αλλουβιακές αποθέσεις που μεταφέρουν οι ισχυρές βροχοπτώσεις της βορειοδυτικής Ελλάδας και από τις δύο πλευρές προς τον πορθμό, από την πλευρά και της Λευκάδας και της Ακαρνανίας). Έτσι οι Κορίνθιοι μετέφεραν πλέον το επίκεντρο του νησιού στο βόρειο τμήμα του, που μέχρι τότε ήταν αφενός στο μέσον (Νυδρί ή Ελλομένου) και αφετέρου στο νότιο τμήμα του (Βασιλική – Φαρές), αφού η Νήρικος μετά την μεταφορά της στη Λευκάδα, αναπτύχθηκε σε μία από τις πιο εκτενείς και πολυάνθρωπες πόλεις της αρχαιότητας, όπως επισημαίνει και ο καθηγητής του Πάντειου Πανεπιστημίου κ. Γ. Κοντογιώργης, φτάνοντας περίπου τις 25.000 κατοίκους και αργότερα να ηγείται επί πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα του Κοινού των Ακαρνάνων (272-176 π.Χ.).