Πολιτισμική Μνήμη: Καταγραφή αλιευτικού τομέα – Ιστορικό αρχείο Κοινότητας Κατούνας

Με τον όρο πολιτισμική μνήμη, που εισήγαγε ο αιγυπτιολόγος Jan Assmann, δεν εννοούμε την ανάμνηση πρόσφατων γεγονότων, αλλά τις παραδόσεις που μεταβιβάζονται προφορικά ή γραπτά στα μέλη μιας κοινότητας.

Η Κοινότητα Κατούνας τιμώντας την Αλιευτική τέχνη του τόπου της, παρουσιάζει την τελευταία λαμ’ποβαρκα, αναπαλαιωμένη και πιστό αντίγραφο των τότε τεχνικών αλίευσης.

Αφιερωμένη στους μοναχικούς ψαράδες : Μάκια, Μπέκο, Ζεματούρα, Γογάκια, Πατσούρα, Σωφρόνη, Κουτρουμπή, Στεφανή, Γιακόβη,  Μπουρτζούνα, Μουτζουρίλα, Φώτη Τζανόλη, Αμπζή, Σταυράγγελο, Κοτρότσο και άλλους πολλούς.

Πρωτογενή παράγωγη
Καταγραφή αλιευτικού τομέα
Ιστορικό αρχείο Κοινότητας Κατούνας

Λαμ’παδόρος

Μια αλιευτική ειδικότητα που υπάρχει πιά μόνο στις αναμνήσεις μας !

Γρι – γρι μια τεχνική ψαρέματος που βασίζεται πρωτίστως στο φως
« Η πλειονότητα των θαλάσσιων ασπόνδυλων οργανισμών εμφανίζει θετική απόκριση προς τις φωτεινές πηγές κατά τη διάρκεια της νύχτας, ιδιότητα που την ονομάζουμε θετικό φωτοτροπισμό»

Το Γρι Γρι αποτελούνταν από το μεγαλύτερο σκάφος που ονομαζόταν ( Μεγάλο ) , ένα μικρότερό σκάφος το Πισ’νό και 4-5 μικρότερα βαρκάκια που ονομάζονταν Λάμ’ποβαρκες η Λάμ’πες τύπου Μπότη ή Γαΐτα.

(Κατασκευάζεται μόνο σε μέγεθος βάρκας, που σπάνια ξεπερνά τα 6 μέτρα. Έχει το πλωριό ποδόσταμά της λιγότερο κυρτό από αυτό του τρεχαντηριού. Γενικά η γαΐτα είναι πιο μακρόστενο σκαρί από το τρεχαντήρι )

Χειριστής του μεγαλύτερου σκάφους ήταν ο Καπετάνιος ( συνήθως ο ιδιοκτήτης ), και του πισ’νού ο Δεύτερος.
Στις βάρκες με τα φωτά εργάζονταν οι Λαμ’παδόροι.

Η τεχνική ήταν απόλυτα βασισμένη, στο φως των λαμ’πόβαρκων,  γι’ αυτό  και η εργασία γίνονταν την αφέγγαρη νύχτα , διάρκειας 25 ημερών περίπου το μήνα  ( Σκοτάδι ) και οι επόμενες μέρες , το Μπαιντούζι , ήταν μέρες ξεκούρασης και επισκευής των διχτυών.

Λιόκριση – Πανσέληνος: Μια περίοδος που είναι χαραγμένη στο μυαλό όλων μας. 25 μέρες σκοτάδι και 5 μέρες χαράς, ανταμώματος, ξεκούρασης . Έτσι μεγαλώσαμε, έτσι γαλουχηθήκαμε και έτσι έρχεται ακόμα νωπό στο μυαλό μας το Μπαϊντούζι, η χαρά, ο γυρισμός των δικών μας ανθρώπων.

Η απίστευτη σκληρότητα της ειδικότητας του λαμ’παδορου έκανε τους αλιεργάτες να την αποφεύγουν , παρότι στο μοίρασμα των αλιευμάτων ο λαμ’παδόρος έπαιρνε 2  και 1/4 του μεριδίου.

Κατά τις 4-5 το απόγευμα το Λιμάνι της Λυγιάς έσφυζε από ζωή, οι αλιεργάτες με τα καλάθια και τα  μπακράτσα ( αλουμινένια δοχεία , για το φαγητό της νυχτός) στα χέρια άρχιζαν να μαζεύονται

Το πληρώματα αποτελούνταν από άντρες του χωριού , κατέβαιναν με τα πόδια από την Κατούνα στη Λυγιά , περίπου 3 χιλιόμετρα σε κακοτράχαλους δρόμους. Τα καφενεία γέμιζαν με πελάτες.

Από της  4-5 το απόγευμα μέχρι 8 το πρωί , 15 περίπου ώρες εργασίας καθημερινά οδήγησε τους γριγριτζίδες , στην ανάπτυξη ενός ιδιαίτερου περιπαίγματος μεταξύ τους, ώστε να ανυψώνετε το ηθικό τους  και να περνούν,  οι υπερβολικές ώρες εργασίας.
Ο προφορικός τους λόγος αποτελούνταν από απίστευτες ιστορίες αναπόλησης του παρελθόντος   –Θυμάσαι τότε — Θυμάσαι τότε !!

Εντολή του Καπετάνιου για  αναχώρηση . Οι λαμ’παδόροι με τα κουπιά στοιχίζονται ώστε να δέσουν ο ένας πίσω απ’ τον άλλο. Η πορεία μπορούσε να διαρκέσει πολλές ώρες, ανάλογα τον προορισμό.
Το ταξίδι μέχρι τις καλάδες, πολλές φορές βασανιστικό ανάλογα τον καιρό και την απόσταση π.χ. Πάτρα – Μεσολόγγι – Κέρκυρα- Κεφαλλονιά , 7-8 ώρες πορεία .

Και εδώ ξεκινούσε η μοναξιά του λαμ’παδόρου.

Τα πληρώματα των καϊκιών κουβέντιαζαν, είχαν συντροφικότητα. Ο Λαμ’παδόρος ήταν μόνος του στο ανοιχτό πέλαγος.

Πιθανός προορισμός η ΑΓΡΙΑ !Έτσι έλεγαν το ΙΟΝΙΟ πέλαγος βόρεια της Λευκάδος.

Όταν έφτανα στο σημείο της καλάδας άρχιζε το σκανταγιάρισμα , η εύρεση του σημείου που θα φουντάρει η βάρκα. Αμόλα! φώναζε ο καπετάνιος και κάθε βάρκα έλυνε το σχοινί, ο λαμ’παδορος έριχνε το σίδερο στη θάλασσα. Το βάθος πολλές φορές τρομακτικό  80 – 100 οργιές ( 180 περίπου μέτρα )

Ένα βαρκάκι χωρίς μηχανή , χωρίς τηλέφωνα και αξεσουάρ , μόνο του στο πέλαγος. Η προετοιμασία για το σκοτάδι που ερχόταν, άρχιζε.

Τρομπάρισμα στις μπουκάλες για να αποκτήσουν πίεση . Άναμμα της μαλαστούπας , η οποία μετέφερε τη φωτιά στον αμίαντο  και το χαρακτηριστικό (σε όσους έχουν ψαρέψει με πυροφάνι) σφύριγμα  ξεκινούσε.

Μπορούμε να φανταστούμε τις νύχτες αυτές,  ανοιχτά στο Κάθισμα ή στη Σέσουλα, όπου δεν υπήρχε κανένα φως στη στεριά .Ο Λαμ’παδόρος μόνος, με τους ήχους της θάλασσας. Οι  ανάσες τον δελφινιών, το σφύριγμα του άνεμου , ο παφλασμός των κυμάτων.

Το αμπάρι ήταν το κρεβάτι τους, ήταν ο χώρος που τους προστάτευε.Το φαγητό στο Μπακράτσι, ( ψάρια τηγανιτά, ντομάτα, σφήνα τυρί, λίγο ψωμί και κάνα φρούτο ).
Ο ύπνος διακεκομμένος, η μπουκάλα ήθελε συχνά τρομπάρισμα , ο Καπετάνιος κάθε τόσο φώναζε «Βλέπ’ς τίποτα» !!  Εννοώντας αν έχουν μαζευτεί ψάρια κάτω απ’ τη βάρκα.
Τα σημάδια βασίζονταν στην πανάρχαια παρατηρητικότητα τους.

Γυάλισμα φευγαλέο Γαύρος , γυάλισμα συνεχόμενο Φρίσσα, «Μπούρμπ’λο» (Φυσαλίδες κάτω απ τη βάρκα) μπορεί να ήταν  Σαρδέλα ή Κολιός ή «Μπούρμπ’λο»  χοντρό  Σταυρίδια.

Η εντολή ακούγετε μεσ’ τη νύχτα «Λέβα», Ο Λαμ’παδορος σηκώνει με τα χέρια την άγκυρα βάρους αρκετών κιλών από μεγάλα βάθη. Κωπηλατώντας έπρεπε να μένουν στο κέντρο του κυκλικού διχτυού, πολλές φόρες με ισχυρό αέρα και δυνατά ρεύματα.

Ανάλογα με τις ενδείξεις των ψαριών,  έσμιγαν όλες μαζί σε μια καλάδα. Και το ίδιο σκηνικό μπορεί να επαναλαμβάνονταν αρκετές φόρες σε μια βραδιά.

Οι αλλαγές έρχονται. Μπουκάλες με προπάνιο, Βυθόμετρα, Αναβατόρια.  Λόγο κόστους και αλλαγής της τεχνικής το γρι-γρι πέρασε στο μονοκάικο.

Τα Ρομπότ αντικατέστησαν τις Λαμ’ποβαρκες  και ο Λαμ’παδόρος  έχει περάσει για πάντα στη σφαίρα της Λήθης.

Αφιερωμένο στους μοναχικούς ψαράδες:

Μάκια , Μπέκο, Ζεματούρα, Γογάκια, Πατσούρα, Σωφρόνη, Κουτρουμπή, Στεφανή, Γιακόβη,  Μπουρτζούνα, Μουτζουρίλα, Φώτη, Αμπζή, Σταυράγγελο, Κοτρότσο και άλλους πολλούς.

Τεχνική ορολογία

Λαμ’πόβαρκα ή Λάμ’πα Η βάρκα που έφερε τα δυο φωτιστικά σώματα.
Γλόμπος ή Λαμ’πογυάλι : Γυάλινο ημισφαιρικό εξάρτημα της λάμπας, προκαλούσε καλύτερη διάχυση του φωτός που παράγονταν απ τον αμίαντο
Αμίαντος : Η φλόγα του εξαερωμένου πετρελαίου αρχικά και υγραερίου αργότερα , πυρακτώνει ένα σφαιρικό πλέγμα αμιάντου, που περιέχει οξείδια σπάνιων γαιών Θόριο και Δημήτριο και που όταν αυτά θερμανθούν ακτινοβολούν έντονα.
Π’λος : Πήλινη  βάση όπου δένονταν ο αμίαντος.
Μπέκ : είναι τα εξάρτημα μέσω του οποίου το καύσιμο διασκορπίζεται στο θάλαμο καύσης του πηλού.
Καμπούρα : Σωλήνας σύνδεσης Μπέκ και Πηλού.
Βελόνα : Εργαλείο καθαρισμού του Μπέκ.
Μπ’κάλες : Μπουκάλες δοχεία που αρχικά περιείχαν πετρέλαιο. Τρομπάροντας διοχέτευαν αέρα με  χειροκίνητη τρόμπα και λόγο υψηλής πίεσης το πετρέλαιο εξαερώνονταν και διοχετεύονταν στο Μπέκ.
Αργότερα  έγινε αντικατάσταση με προπάνιο.
ΣΧΑΡΑ : Η βάση των Λαμπών.
Κοτσάρισμα : ιταλ. cozzare :συνδέω, προσαρτώ, πλευρίζω Το δέσιμο των βαρκών σε σειρά με  20 ὀργυιές σχοινί ανάμεσα τους για ρυμούλκηση.
Οργυιά : «ανθρωπομετρική μονάδα μήκους» και ορίζεται ως το μήκος ανοίγματος των χεριών ενός ενήλικα, δηλαδή περίπου 1,8 έως 1,95 μέτρα. »
Κουπαστή : Το επάνω μέρος από τα τοιχώματα μιας βάρκας ή ενός πλοιαρίου, όπου υπάρχουν ειδικές υποδοχές για τα κουπιά.
Μπούνια : Τρυπες  στη κουπαστή που επιτρέπουν την επιστροφή του νερού που μαζεύεται  εκεί στη θάλασσα.
Σκαρμός  : Το ξύλινο στήριγμα του κουπιού.
Στρόμπος : το σχοινί όπου δένονταν τα κουπιά στο σκαρμό.
Παπάς ή Μπίντα : Όρθιο, χοντρό, εξαγωνικό ξύλο που τοποθετούνταν κάθετα στην πλώρη της βάρκας  για τη στήριξη του σχοινιού ρυμούλκησης.
Μοράβια : ιταλ. moravia : εκλεκτή βαφή, χρώμα εξαιρετικής αντοχής που χρησιμοποιείται γιά τη βαφή των υφάλων της βάρκας.
Αγάντα : αγαντάρω : υπομένω, αντέχω.
Απίκου : ιταλ. a picco :καθέτως, η θέση της άγκυρας την ώρα που πρόκειται να αποσπασθεί από το βυθό (Είμαι ακριβός πάνω απ την άγκυρα ).
Αρόδο : ιταλ. a rota :Η βάρκα  που βρίσκεται μακριά από την ακτή και σε αναμονή γιά αναχώρηση.
Μαλαστούπα : είναι γενικά το βρεγμένο στουπί.
Σένιο  : ιταλ. a segno : έτοιμο στη θέση του- με τάξη, ευπρέπεια.
Βερίνα, η : γαλλ. verine :κόμπος, στρίψιμο των σκοινιών.
Βιράρω : ιταλ . virare : Τραβώ το σκοινί για να σηκώσω την άγκυρα, φεύγω.
Σίδερο : Η άγκυρα.
Γάσσα,  : ιταλ. gassa : ναυτικός κόμπος , κομποθηλειά με την οποία γίνεται η πρόσθεση ή η σύνδεση με άλλο σκοινί.
Καβατζάρω : βεν . cavetzar : παρακάμπτω ακρωτήρι.
Καλάδα, η : βεν. calada :βύθισμα των διχτυών.
Κάβος , ο : ιταλ. cavo : απόκρημνο ακρωτήρι – χοντρό σκοινί.
Καλαφατίζω : ιταλ. calafatare :πισσάρω τα κενά που δημιουργούνταν στα ξύλα.
Κοτσάρω : ιταλ. cozzare :συνδέω, προσαρτώ, πλευρίζω.
Κ’βέρτα, η : βεν. coverta :το κατάστρωμα.
Ματίζω : ενώνω, μπαλώνω.
Μπαρκάρω: ιταλ. imbarcare : επιβιβάζομαι, γίνομε πλήρωμα.
Νιτσεράδα, η : ιταλ. incerata : αδιάβροχο από μουσαμά.
Ορτσα : ιταλ. orza : στρέψε την πλώρη προς τον άνεμο.
Ποδίζω :  – απομακρύνω την πλώρη από την κακοκαιρία του ανέμου.
Σπλώνω : μένω προσωρινά σε απάνεμο μέρος λόγω κακοκαιρίας.
Σκανταγιάρω : ιταλ. scandagliare : βυθομετρώ, ρίχνω σκαντάγιο (=οργανο βυθομέτρησης).
Σκάντζα βάρδια, η : βεν. scansa la vardia! : αλλαγή βάρδιας.
Τσίμα, η : ιταλ. cima :η κορυφή, η άκρη.
Φούντο, το : λατ. fundus : o βυθός – πόντισμα, βύθισμα.
ΒΟΓΑ: Σπρώξε.
ΚΟΡΑΚΙ: Το πάνω μέρος του πλωριού ποδοστάματος.
Κ’ΒΕΡΤΑ: Το επάνω μέρος της βάρκας.
ΠΡΥΜΑΤΣΑ: Σχοινιά της πρύμνης.
ΦΕΡΜΑ: Τέντωσε.
Τέντα : τριγωνική κατασκευή από μουσαμά στην είσοδο του αμπαριού.
Ψώνι : καθημερινό μερίδιο απ τα ψάρια.
Τσιμπάρισμα δέσιμο των χαλών της άγκυρας με ελαφρύ σχοινί ώστε όταν μαγκωσει το σίδερο να το ανασύρουν ανάποδα.
Ντούκια , από το βενετσιάνικο ducia.σημαίνει:μαζεύω, κουλουριάζω, τακτοποιώ (ώστε να μην μπερδεύονται), τα σχοινιά  να ‘ναι έτοιμα για επόμενη χρήσ.η
Πορκάδο : Όταν βρίσκονταν εκτός έδρας π.χ ΠΑΤΡΑ – ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ – ΚΕΡΚΥΡΑ- ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ έπαιρναν επιπλέον 8% επί των καθαρών κερδών.

Πηγή: https://koinotitakatounas.gr/