HomeΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ60 Χρόνια Γιορτές Λόγου και Τέχνης στη Λευκάδα-Αναγνώσεις στην πολιτισμική ιστορία της Λευκάδας (1955-2015)

60 Χρόνια Γιορτές Λόγου και Τέχνης στη Λευκάδα-Αναγνώσεις στην πολιτισμική ιστορία της Λευκάδας (1955-2015)

«Αγαπάτε αυτό που ποτέ δεν θα ξαναδούμε για δεύτερη φορά», έγραφε χαρακτηριστικά ο Γάλλος ιστορικός Ζακ Λε Γκοφ, στην Ιστορία και μνήμη (Αθήνα 1998, σ.165), τονίζοντας ότι αυτή η μοναδικότητα συνιστά μάλιστα για πολλούς παραγωγούς ή καταναλωτές ιστορίας, το κυριότερο θέλγητρο της ιστορίας.

Και πράγματι «δις εις τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίης», έστω κι αν έχουμε την ψευδή εντύπωση της επανάληψης και των πολλαπλών επαναλαμβανόμενων αντιγραφικά εμπειριών. Ο χρόνος, τα δεδομένα, τα πρόσωπα, οι συνθήκες σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό- η έννοια της μεταβολής προσδιορίζει τον ιδιαίτερο και μοναδικό χαρακτήρα γεγονότων, συμβάντων και ανθρώπινων δράσεων.

Το φαινόμενο των Γιορτών Λόγου και Τέχνης στη Λευκάδα ανήκει σ’αυτή την κατηγορία πολιτισμικών συμβάντων. Η αδιατάρακτη επανάληψή του για 60 ολόκληρα χρόνια (1955-2015), ενέχει το στοιχείο της επανάληψης, της οποίας ωστόσο η προσέγγιση με ιστορικούς όρους και αναλύσεις ποιοτικές, μπορεί να τεκμηριώσει το χαρακτήρα της μοναδικότητας μέσα στη φαινομένη απλουστευτική επαναληπτικότητα.

IMG_2815Μ’αυτό τον αφετηριακό προσανατολισμό της σκέψης προχωρήσαμε στην έρευνα και τη σύνθεση του επετειακού τόμου για τα 60 χρόνια των Γιορτών Λόγου και Τέχνης στη Λευκάδα, θεωρώντας τόσο την ιστορική ταυτότητα του πολιτισμικού γεγονότος και τις μεταβολές του μέσα στο χρόνο, όσο και τη γενικότερη κοινωνική του σημασία και το συναισθηματικό βάρος μιας ανανεούμενης μνήμης που συνδέει το παρελθόν με το παρόν και σφυρηλατεί συνέχειες- ανθρώπινες προπάντων συνέχειες μέσω της τέχνης και του πολιτισμού.

Οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης συνιστούν ένα από τα περισσότερο ενδιαφέροντα ζητήματα της τοπικής ιστορίας της Λευκάδας αλλά και της τοπικής λαογραφίας και κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας. Ακόμα και της οικονομίας. Εμπεριέχουν το στοιχείο της πολλαπλότητας και της συνθετότητας, από την φιλοσοφική-θεωρητική τους αφετηρία μέχρι τις πολυεπίπεδες διαστάσεις των πολυεπιστημονικών και διεπιστημονικών τους θεωρήσεων. Και από την επίσημη γραφειοκρατική εκδοχή των αποτυπωμάτων τους μέχρι τον προσωπικό, αισθαντικό, συναισθηματικό ή κριτικό λόγο των πρωταγωνιστών και των οπαδών τους.

Αυτά όλα και προπάντων το ύφος και το ήθος των εποχών τους θελήσαμε να δειχθεί μέσα σ’αυτό το τόσο επίμοχθο, στην επίτευξη των ισορροπιών του, έργο. Να εγκιβωτίσουμε τα γεγονότα στις ετήσιες διαδρομές τους, ενεργώντας ταυτόχρονα κριτικά στα σημεία των μεταβολών και στην επιλογή των κριτηρίων τους ώστε να εντάξουμε τις ετήσιες επιστροφές σε ευρύτερες ταξινομίες χρόνου. Να επιλέξουμε κριτικά, από το σύνολο των πηγών (γραπτών, δημοσιευμένων και αδημοσίευτων, ηλεκτρονικών, φωτογραφικών, προφορικών) που ερευνήσαμε και από την πληθώρα υλικού που μας πρόσφερε η έρευνα αρχείων, τα πιο αντιπροσωπευτικά και αυθεντικά-αυτά που θα εικονίζουν και θα ανακαλούν τη συλλογική μνήμη και γνώση σε μια ευγνώμονα μέθεξη-οδηγό σκέψης και πράξης για τη συνέχεια.

IMG_2915

Το αρχείο όμως είναι «χαραμάδα στο υφάδι του χρόνου, σκόπιμη περίληψη ενός γεγονότος», θα γράψει η ιστορικός και Διευθύντρια Ερευνών στο Γαλλικό Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αrlette Farge στη Γεύση του Αρχείου. Όμως η πραγματική ζωή, περπατώντας πάνω στον αδιατάρακτο, απαθή χρόνο δεν κερματίζεται, υφαίνεται σε συνέχεια. Αυτή τη συνέχεια, πέρ’από τον κερματισμό σε επιμέρους συμβάντα, περιοδολογήσεις, στιγμιότυπα και αποτυπώσεις επιδιώξαμε να έχει η παρέλαση της ζωής μέσ’από την παρέλαση των γεγονότων του πολιτισμού. Αλλά το αρχείο είναι και η φωνή μιας διαρκούς έλλειψης, (Farge, σ.70) μιας αδυναμίας να απαντήσει σε ερωτήματα μείζονος ή ελάσσονος απουσίας-η οποία σημαίνει απουσία στη γνώση. Αφορμή μιας τέτοιας διερεύνησης με αιτούμενο τη γνώση θέτει επιπλέον το έργο αυτό, όπως αντιλαμβάνεται τη γνώση ο Michel de Certeau: Αυτό που μεταμορφώνεται αδιάκοπα μέσα από μια έλλειψη που δεν λησμονιέται. (Bλ. και Αrlette Farge, ό.π. σ. 70).

IMG_2777

H εργασία δομείται με τους όρους ενός ερευνητικού project ενταγμένου στα θεματικά πεδία της τοπικής ιστορίας. Οι άνθρωποι και οι πράξεις τους, ο χώρος και ο χρόνος με εμπλοκές και διασταυρώσεις από άλλα συναφή επιστημονικά και καλλιτεχνικά πεδία είναι το προσδιορισμένο περιβάλλον και τα όριά του στο ανάπτυγμα της εργασίας.

Παρεκβαίνοντας από το καθαυτό θέμα μας, σημειώνουμε την επιστημονική και παιδαγωγική σημασία της τοπικής ιστορίας σήμερα, αντικειμένου που ανάγεται στον ευρωπαϊκό χώρο των χρόνων της Αναγέννησης και συνδέεται με την ευρωπαϊκή ουμανιστική παράδοση. Η σύγχρονη θεώρηση της τοπικής ιστορίας, ωστόσο, θα επηρεαστεί από μετατοπίσεις της οπτικής των ιστορικών σπουδών, όπως η ανάδειξη του πεδίου της καθημερινής ζωής, του ατομικού –συχνά σε βάρος του συλλογικού-, η ανάδειξη της μικροϊστορίας και η γενικότερη στροφή της ιστορικής έρευνας στη μελέτη του τοπίου, των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων μέσ’από τη μελέτη περιπτώσεων οικογενειακής δομής, κοινωνικής κινητικότητας, οργάνωσης κοινοτήτων κ.λ.π. Θα γράψει στον πρόλογο του βιβλίου του «Το τυρί και τα σκουλήκια-O κόσμος ενός μυλωνά του 16ου αιώνα» ο Ιταλός ιστορικός Carlo Ginzburg: Στο παρελθόν οι ιστορικοί μπορούσαν να κατηγορηθούν ότι ενδιαφέρονται μόνο για τα «κατορθώματα των βασιλιάδων». Σήμερα βέβαια, δεν είναι πια έτσι τα πράγματα, αφού όλο και περισσότερο στρέφονται προς αυτό που οι προκάτοχοί τους είχαν παρασιωπήσει, ξεσκαρτάρει ή απλώς αγνοήσει. «Ποιος έχτισε τις Εφτάπυλες Θήβες;» ρωτούσε κιόλας ο «εργάτης αναγνώστης» του Μπρεχτ. Οι πηγές δεν μας λένε τίποτε για εκείνους τους ανώνυμους χτίστες…» (Carlo Ginzburg, Το τυρί και τα σκουλήκια-O κόσμος ενός μυλωνά του 16ου αιώνα, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994, σ. 13) Έτσι, η τοπική ιστορία-απομακρυνόμενη από το τοπικιστικό στερεότυπο- βρίσκεται να συνομιλεί με το παρελθόν της-της ιστοριοδιφίας-, με τη λόγια ιστοριογραφία, αλλά και με θεωρήσεις και μεθόδους της «Νέας Ιστορίας».

Επανέρχομαι στο συγκεκριμένο πόνημα. Μετέχει με τη θεματική του στην τυπολογία θεμάτων της τοπικής ιστοριογραφίας: η έρευνα ενός πολιτισμικού φαινομένου εντοπισμένου στον τόπο και στο χρόνο. Ως ερευνητικό project αξιοποιεί ποικίλες μεθόδους-έννοια που δεν σημαίνει απλώς τον τρόπο έρευνας, δηλαδή τη σύλληψη και οργάνωση του εγχειρήματος και των προβλημάτων που ενδέχεται να αντιμετωπίσει ο ερευνητής, αλλά και το ίδιο το περιεχόμενο. Έτσι, στον αρχικό σχεδιασμό της εργασίας δεν διαχωρίζεται το τι από το πώς.

Ιδιαίτερη έμφαση, όπως είναι ευνόητο, δόθηκε στη συγκέντρωση του υλικού και στις συναφείς πηγές: «Καθετί στον κόσμο, είναι δυνητικά ιστορική μαρτυρία για οποιοδήποτε θέμα: Κάθε τι που χρησιμοποιείται ως μαρτυρία είναι μαρτυρία και κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τι θα του χρησιμεύσει ως μαρτυρία μέχρι να έχει την ευκαιρία να την χρησιμοποιήσει ως μαρτυρία…», θα γράψει ο R.G. Collingwood (Τhe idea of History, London 1945, s.280). Ένας τεράστιος όγκος υλικού συγκεντρώθηκε, ταξινομήθηκε και μελετήθηκε από corpus εφημερίδων προπάντων, περιοδικά, βιβλία, λευκώματα, ημερολόγια, και άλλες ιδιωτικές πηγές, αλληλογραφία, προφορικές αφηγήσεις και επίσης φωτογραφικά αρχεία. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχει κλείσει το ζήτημα της αναζήτησης και έρευνας των πηγών. Άλλωστε το Αρχείο Τζεβελέκη παραμένει αταξινόμητο, με ελάχιστη μέχρι σήμερα αξιοποίησή του. Και οπωσδήποτε και άλλα αρχεία, ιδιωτικά, καλλιτεχνικών φορέων και δημόσια, των οποίων η έρευνα θα μπορούσε να προσφέρει μια εξειδικευμένη μελέτη πάνω στο θέμα των Γιορτών.

IMG_2918

Αλλά καθώς τα πάντα φαίνεται να έχουν ενδιαφέρον, με μετατοπιζόμενα κριτήρια, το ειδικό, δικό του ενδιαφέρον το καθένα, και καθώς τα πάντα έχουν ιστορία (ΥΠΕΠΘ-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Η Τοπική Ιστορία ως πεδίο σπουδής στο πλαίσιο της σχολικής παιδείας, σ. 101), το πρώτο πρόβλημα ήταν να χαρτογραφηθούν τα τεκμήρια και οι μαρτυρίες, να τοποθετηθούν στη χρονική τους αλληλουχία και να αξιοποιηθούν στη σύνθεση των κειμένων, εισαγωγικών και συνδετικών, που προσανατολίζουν τον αναγνώστη στο θέμα και του προσφέρουν βασική γνώση. Και καθώς η ιστορική θεώρηση είναι μια αναδρομική διαδικασία, που συντίθεται ερήμην του παρόντος των υποκειμένων της και των συμβάντων, βασικό πρόβλημα-και πονοκέφαλος- υπήρξε η περιοδολόγηση της ιστορικής ύλης, η συμβατική δηλαδή κατανομή του ενιαίου χρόνου (60 χρόνια) σε επιμέρους περιόδους και η διαγραμματική παρουσίαση των ουσιωδών χαρακτηριστικών της κάθε περιόδου. Αυτές οι χρονικές τομές (1955-1961, 1962-1967, 1968-1974, 1975-1978, 1979-1984, 1985-1995, 1996-2005, 2006-2015) ενός σύντομου σχετικά χρόνου ανάπτυξης του φαινομένου, οριοθετούνται με κριτήριο βασικές παραμέτρους και συνθήκες που επέδρασαν κατά το μάλλον ή ήττον στη μεταβολή του τοπίου των Γιορτών: ιστορικά γεγονότα, στο βαθμό που επηρεάζουν, ποσοτικά ή ποιοτικά τις Γιορτές, τοπικές συγκυρίες, συμβάντα και μεταβολές που συνιστούν μεταβάσεις σε άλλην «εποχή», καθώς και αλλαγές και μεταμορφώσεις που σχετίζονται με τις ίδιες τις γιορτές (πολιτιστικές στρατηγικές των δημοτικών αρχών, περιεχόμενα και θεματικές, χρόνοι πραγμάτωσης των Γιορτών, χώροι κ.λ.π.).

IMG_2770

Με ανάλογα κριτήρια και κυρίως την εικόνιση των μεταβάσεων από τη μια εποχή στην άλλη, τόσο από άποψη της δομής και της οργάνωσης των Γιορτών, της συμμετοχικότητας, του ζωτικού παλμού, της σταδιακής μετάβασης από τον ερασιτεχνισμό των πολιτισμικών προϊόντων της εντοπιότητας μέχρι τον επαγγελματισμό-διαφόρων αποχρώσεων- του κέντρου, όσο και από την άποψη των ανθρώπων που συγκρότησαν τους ζωτικούς πυρήνες τους, οργανώθηκε η φωτογραφική τεκμηρίωση των Γιορτών, μια εύληπτη και άμεση στις αναγνώσεις της-πραγματολογικές και συναισθηματικές-αποτύπωσή τους. Το ίδιο και τα αυθεντικά κείμενα πρωτεργατών και συνεργατών των διοργανώσεων που καταχωρούνται φωτογραφικά από τις αρχικές τους αυθεντικές πηγές: άρθρα, απολογισμοί, κριτικά σημειώματα, προγράμματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις κ.λ.π.

Σε επίμετρο περιλαμβάνονται κείμενα πρωτεργατών των Γιορτών που αναδεικνύουν, με γλώσσα σοβαρή πότε και πότε σατιρική και σαρκαστική, το παρασκήνιο των διοργανώσεων, ένα πανόραμα ζωής, απόσταγμα νόστου και ηθικής ανάγνωσης της ζωής ενός πολιτισμού. Αναφέρομαι στα κείμενα της Αργυρώς Βερυκίου-Μπαλντά, του Δήμου Μαλακάση, του Νίκου Κατηφόρη και Γιώργου Φατούρου, που συστεγάζονται κάτω από τον γενικό τίτλο: Γιορτές και βιώματα. Ως ιστορικό παρακολούθημα, οι βιογραφίες των Δημάρχων που «έφυγαν» (Ιωάννου Μελά, Δημητρίου Γιαννουλάτου και Απόστολου Φατούρου. Και τα βιογραφικά των καλλιτεχνικών σωματείων της Λευκάδας, που πρωταγωνίστησαν στις πρώτες διοργανώσεις και όλων των πολιτιστικών, καλλιτεχνικών, επιστημονικών φορέων που συμμετέχουν στις Γιορτές διαχρονικά. Σε παράρτημα η απονομή των Μεταλλίων Ειρήνης σε πρόσωπα και θεσμούς που προάγουν την παγκόσμια ειρήνη, θεσμός που ξεκίνησε το 1983 και έληξε το 1998. Ακολουθεί ευρετήριο ομιλητών, στο οποίο σημειώνεται η χρονιά ή οι χρονιές που μίλησαν στα θεματικά αφιερώματα των Γιορτών Λόγου, και ευρετήριο θεατρικών παραστάσεων κατ’έτος, μια ευκρινής χαρτογράφηση της πνευματικής και καλλιτεχνικής κινητικότητας των Γιορτών και των μεταπτώσεών τους, σ’αυτούς τους τομείς. Τέλος, παρατίθεται βασική βιβλιογραφία και άλλες πηγές, κυρίως ο τοπικός, αθηναϊκός και περιοδικός τύπος.

Την πανοραμική, πολυεπίπεδη και πολυπρισματική σύγκραση των εκφράσεων του αστικού και αγροτικού πολιτισμού όπως ενσωματώθηκαν και παίχτηκαν σ’ένα continuum ψυχαγωγικών και πνευματικών εκδηλώσεων στα πλαίσια των Γιορτών εξήντα ακαταπόνητων χρόνων, προσπαθήσαμε να εγκιβωτίσουμε σ’αυτό το πόνημα. Ανθρώπους και εποχές και ιδέες-την αξία της ειρήνης και της συναδέλφωσης των λαών, όπως, μέσω των εκφράσεων –τόσο διαφορετικών και τόσο ίδιων στην αποτύπωση της ζωής- του ανθρώπινου πολιτισμού και της τέχνης μπορεί να σφυρηλατηθεί.Στόχος μας, πάνω απ’όλα, να εξευγενίσουµε, στον όποιο βαθµό, τον προπετή ρεαλισµό του παρόντος µε την ανασυγκρότηση µιας ευγενικής µνήµης που συµφιλιώνει µέσα στο χρόνο το ανοίκειο των γενεών πριν…των γενεών µετά… Κι ακόµα, θέλοντας να ενθαρρύνουμε, απευθυνόμενοι στο µελλοντικό ερευνητή- ιστορικό, λαογράφο, κοινωνιολόγο, ανθρωπολόγο του τοπικού πολιτισµικού µας συστήµατος, την έρευνα πάνω στο ενδιαφέρον και γοητευτικό πεδίο που διανοίγουν τα πολιτισµικά γεγονότα της “µικρής κλίµακας” και τις συνάφειές τους προς τη “µεγάλη κλίµακα”, µέσα στην οποία αποκτούν τα πρώτα αναγνωρισιµότητα, την ιδιαίτερη τους ταυτότητα, την ιδιαίτερη, τη µοναδική ζωή τους: που είναι η ζωή όλων μας σ’αυτό τον μικρό τόπο που υφαίνουμε όλοι μαζί και μοιραζόμαστε τον πολιτισμό του.

Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού

(Έρευνα, Αποδελτίωση ερευνητικού υλικού,Εισαγωγικά-Συνδετικά κείμενα και γενική επιμέλεια: Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού Σχεδιασμός έκδοσης: Fagotto books, Πνευματικό Κέντρο, Λευκάδα 2015)

Προηγουμενο αρθρο
Με τις «Arenaria» στο Λιοτρίβι
Επομενο αρθρο
Αντώνης Τζεβελέκης: ο Λευκαδίτης Ευπατρίδης

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.