Fritz Berger: Ο φωτογράφος των αναμνήσεων της Λευκάδας

«Τις αναμνήσεις από τη Λευκάδα τις κουβαλώ σαν εικόνες μέσα μου. Είναι εικόνες γεμάτες φως και σκιά, μορφές και χρώματα, γεμάτες ανθρώπους, λουλούδια, δέντρα, λόφους και θάλασσα. Βλέπω θλιμμένα μάτια γυναικών με κομψές τοπικές φορεσιές, βλέπω ένα καφενείο γεμάτο άνδρες που παίζουν…»*

Ο Φρίτς Μπέργκερ (Ερρίκος), Ρίκος για τους Λευκαδίτες είναι το τρίτο από τα οχτώ παιδιά των γονιών του, γεννήθηκε σε ένα αγρόκτημα νότια της Βέρνης, στην Ελβετία το 1938. Μετά το δημοτικό μαθήτευσε ως φυτοκόμος και σε ηλικία 24 ετών ξεκίνησε την καριέρα του ως σύμβουλος αναπτυξιακής βοήθειας, πρώτα στη Λευκάδα και στη συνέχεια στο Νεπάλ και το Πακιστάν.

Το 1987 επέστρεψε στη Βέρνη και από τότε εργάζεται ως ανεξάρτητος φωτογράφος για διάφορα Πρακτορεία και οργανισμούς στην Ελβετία. Έχει εκδώσει μία σειρά φωτογραφικών βιβλίων και οργανώνει συχνά εκθέσεις γιο τη δουλειά του.

Ο Φριτς Μπέργκερ έζησε στη Λευκάδα -κυρίως στο Νικολή- από το 1962 έως το 1972 με τη σύζυγό του Ντόρα και τα τρία τους παιδιά και εργάστηκε ως εθελοντής αναπτυξιακής βοήθειας. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 επειδή το Κομηλιό, τα Χορτάτα, ο Άγιος Πέτρος και οι οικισμοί Μανάση, Άγιος Βασίλειος και Νικολη ήταν από τα φτωχότερα χωριά της Ελλάδας, η Ελβετική χριστιανική Κίνηση για την ειρήνη έστειλε εθελοντές να βοηθήσουν τους κατοίκους.Αποτελούνταν από ομάδες που περιλάμβαναν νοσηλεύτριες, δασκάλες, γεωργούς και οικοδόμους από την Ελβετία, την Ολλανδία και τη Γερμανία. Συμβίωσαν δημιουργικά με τους κατοίκους στους οποίους έχει μείνει αξέχαστη η προσφορά τους.

Δημιουργήθηκαν σταθμοί πρώτων βοηθειών στο Κομηλιό και στα Χορτάτα για τη φροντίδα των αρρώστων και των ηλικιωμένων, αλλά και για να βοηθήσουν τις μητέρες στη φροντίδα των νεογέννητων μωρών τους. Επιπλέον, η Ομάδα διοργάνωσε σεμινάρια για τη συντήρηση των λαχανικών και των φρούτων, για το πλέξιμο και την υγιεινή. Κάθε οικογένεια έλαβε μία απλή σκάφη για πλύσιμο και υλικά για την κατασκευή μιας τουαλέτας. Δόθηκαν επίσης χορηγίες σε παιδιά που είχαν μεγάλη ανάγκη.

Το πρόγραμμα διεξήχθη σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές του νησιού και επεκτάθηκε από το 1966 με τη βοήθεια της ελβετικής κυβέρνησης. Φυτεύτηκαν ελιές, καρυδιές και αμυγδαλιές και κατασκευάστηκαν τσιμεντένιες λεκάνες για τη συγκράτηση του νερού στις πηγές. Η παραγωγή κατσικίσιου γάλακτος αυξήθηκε με την εκτροφή κατσικιών από την Ελβετία και κατασκευάστηκαν καινούργιες στάνες με καλύτερες συνθήκες υγιεινής. Παράλληλα, φυτεύτηκαν δέντρα και κατασκευάστηκαν εμπόδια για να σταθεροποιηθούν τα ρέματα και οι πλαγιές.

Μεταξύ αυτών ήταν και ο Fritz Berger ο Ρίκος, όπως τον αποκαλούν μέχρι σήμερα ακόμα οι ντόπιοι.Ήρθε από τους πρώτους στο νησί και έφυγε τελευταίος, το 1972. Μέσα από το φωτογραφικό του φακό κράτησε ζωντανές τις αναμνήσεις του νησιού μας για εκείνα τα «ασπρόμαυρα» χρόνια».

«Στιγμές χαμηλότονες, απλές που κυλούν ανάμεσα στην γη και στους ανθρώπους. το χαμόγελο της σποράς, τον κόπο του θερισμού, τη ραστώνη του μεσημεριού, τη χαρά της συντροφικότητας, το βάρος του κόπου. Πρόσωπα χαραγμένα βαθιά σαν τα βουνά ολόγυρα, μάτια σιωπηλά, μοναχικά, αυτάρκη σ’ ένα σύμπαν ζωής που ο Fritz Berger δεν το προσπερνά. Με βλέμμα εσωτερικά έτοιμο να αναζητά και να αναγνωρίζει την αλήθεια πέραν από το προφανές, ανασύρει από την ανωνυμία «μορφές αρχής» και μας τις προσφέρει. Στιγμές μετέωρες, ζωντανές για πάντα στο διάβα του χρόνου…

» Ο Fritz Berger ακροβατεί με τον φακό του και παγιδεύει την καίρια και ακριβή στιγμή, όταν η εναρμόνιση του ανθρώπου με το περιβάλλον αναδύεται σε μια αρχετυπική ενότητα…

»Έστω και ετεροχρονισμένα οι φωτογραφίες, οδηγώντας μας σ’ αυτό το αισιόδοξο κλίμα προσπαθειών οραματισμών και σχέσεων, μας προσφέρουν σε μικροκλίμακα τη γνώση μιας μεγάλης εποχής αυτής της δεκαετίας του’60. Γι’ αυτό δεν είναι μόνο μια επιστροφή στις ρίζες του υλικοτεχνικού μας πολιτισμού αλλά και μια πρόκληση αυτογνωσίας…»**

«Ο Fritz Berger ήρθε στη Λευκάδα σε μια οριακή στιγμή: στις αρχές της δεκαετίας του ‘60, μια δεκαετία που επιτάχυνε τον ρυθμό της ζωής όσο καμία προηγούμενη. Στη διάρκειά της τόσο ο κόσμος όσο και η Λευκάδα υπέστη δραματικές αλλαγές. Ήταν η εποχή της μετακατοχικής και μετεμφυλιακής φτώχειας. Τα χωριά άδειαζαν με γρήγορο ρυθμό και ο κόσμος «έπαιρνε των ομματιών του» και έφευγε όπως – όπως για την Αθήνα, την Πάτρα, την Αυστραλία, την Γερμανία έφευγε από τη «μητριά πατρίδα» αναζητώντας εργασία και αξιοπρέπεια.

»Η Λευκάδα (όπως τόσα ελληνικά μέρη) απορφανίστηκε για να επιβιώσει. Έδιωξε τα παιδιά της για να ζήσει τα υπόλοιπα και μοχθούσε, μοχθούσε νύχτα – μέρα για τον επιούσιο στη θάλασσα, στο χωράφι, στις ελιές, στα μικρομάγαζα.

»Παρατηρώ με συγκίνηση στις Φωτογραφίες του κ. Fritz Berger αποτυπωμένη την αρμονία ανθρώπων και τοπίου, τότε που αυτή υπήρχε, μια συνθήκη ζωής που οι παλιότεροι ευτύχησαν να γνωρίσουν και που πια συντελέστηκε και εχάθη δια παντός. Το πιο αξιοσημείωτο σ’ αυτή την εργασία είναι ότι ο κ. Fritz Berger είναι έπηλυς κι ωστόσο οι εικόνες του έχουν την εγγύτητα και την τρυφερότητα της εσωτερικής ματιάς…»***

Βιολέττα Σάντα

Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για το άρθρο περιλαμβάνεται στα βιβλία: 1) Fritz Berger «Λευκάδα Άνθρωποι και Τοπία». 2) «Λευκάδα ένα ταξίδι στο χρόνο». Και τα δυο έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις fagotto books.

* Fritz Berger
** Λίντα Παπαγαλάνη
*** Εύη Βουτσινά