Πυλώνες βιώσιμης ανάπτυξης: Υποδομές, Υγεία, Θεσμοί & Δικαιοσύνη, Χρήση Γνώσεων & Δεξιοτήτων & Καινοτομία

Ως μια Ευρωπαϊκή χώρα με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και απαράμιλλη φυσική ομορφιά αλλά και αλλεπάλληλες δημοσιονομικές κρίσεις εδώ και 2002 χρόνια, η Ελλάδα οφείλει να προβληματίζεται με στόχο τον “εκσυγχρονισμός” και την οικονομική της “ανάπτυξη”. Παρά την σημαντική πρόοδο στο τομέα των υποδομών τα τελευταία 15 χρόνια, η Ελλάδα έχει ακόμη πολύ δρόμο σε σύγκριση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Από το 2000, μια σειρά δείχτες & επίσημα στοιχεία δείχνουν μια σημαντική μείωση του βιοτικού επιπέδου για την συντριπτική πλειοψηφία σε σύγκριση με άλλες 30 Ευρωπαϊκές χώρες. ‘Έχουμε μείωση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, του εμπορικού ισοζυγίου και του μέσου μισθού, σημαντική μείωση των κρατικών δαπανών για τις υποδομές, αύξηση της ηχορύπανσης και της μονοπωλιακής δύναμης των επιχειρήσεων, σημαντική μείωση της εμπιστοσύνης του κόσμου στην κυβέρνηση, αύξηση της μακρόχρονης ανεργίας, σημαντική περιθωριοποίηση των νέων και τεράστια φυγή στο εξωτερικό νέων με γνώσεις και δεξιότητες (τα στοιχεία είναι διαθέσιμα σε ενδιαφερόμενους).

Εδώ επιχειρώ να προβάλλω πέντε διαστάσεις της Ελληνικής οικονομίας που, κατά την άποψή μου, παραμένουν πρωταρχικές αιτίες των διαχρονικών δημοσιονομικών κρίσεων και συνάμα υπόσχονται Βιώσιμη Ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της Ελληνικής οικονομίας με σύγκληση προς τις άλλες αναπτυγμένες Ευρωπαϊκές χώρες και άνοδο του βιοτικού επιπέδου που έχει ανάγκη ο τόπος. Οι πέντε θεμελιώδη παράγοντες μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

(1) Υποδομές, (2) Υγεία, (3) Θεσμοί & Δικαιοσύνη, (4) Χρήση Γνώσεων & Δεξιοτήτων και (5) Καινοτομία.

Επεξηγώ απλά την σημασία τους και πως σχετίζονται με την Ανάπτυξη με αναφορές στην παγκόσμια Οικονομική βιβλιογραφία στην οποίαν έχω προσφέρει κι εγώ τα τελευταία 15 χρόνια. Κλείνω με έξη προτάσεις που αφορούν αποκλειστικά την βιώσιμη ανάπτυξη στον Ελληνικό Τουρισμό και πιο συγκεκριμένα στην Λευκάδα.

Ευελπιστώ να δείξω ότι οι προτάσεις αυτές κάθε άλλο παρά αυθαίρετες είναι. Βασίζονται σε δεδομένα και γενικά αποδεκτές απόψεις της σύγχρονης Οικονομικής Επιστήμης στο θέμα της Οικονομικής Ανάπτυξη με τους Θεσμούς, το Ανθρώπινο Κεφάλαιο και την Καινοτομία ως τους πιο καταλυτικούς παράγοντες.

1. ΥΠΟΔΟΜΕΣ
   

Ο διάσημοι Γάλλοι οικονομολόγοι Thomas Piketty (“Capital and Ideology”, 2020) & ο Νομπελίστας Jean Tirole (“Economics for the Common Good”, 2017), καθώς και οι Acemoglu & Robinson (Why Nations Fail, 2012) εξηγούν αναλυτικά τον ρόλο που έχουν παίξει οι υποδομές στην ανάπτυξη και ηγεμονία του σύγχρονου Καπιταλισμού. Με υποδομές εδώ εννοούμε:

(Α) Φυσικές Υποδομές (πχ. δρόμοι, γέφυρες, λιμάνια, τροχαία, πρώτες βοήθειες…),

(Β) Θεσμικές Υποδομές (πχ. Νόμοι, έλεγχος, κανόνες, δικαιώματα)

(Γ) Δημόσια Αγαθά (σήματα, πληροφορίες, προστασία, δημόσια υγεία, δημόσια σχολεία, παραλίες, δάση, θάλασσα, αέρας, νερό, ΜΜΜ)

Πάνω σε αυτές τις υποδομές στηρίζονται (1) οι συνδιαλλαγές και το εμπόριο, (2) οι επενδύσεις & οι καινοτομίες (3) η εκπαίδευση και τεχνική κατάρτιση (3) η φυσική & ψυχική υγεία, (4) η εμπιστοσύνη & συμμόρφωση στους θεσμούς, (5) η κοινωνική συνεργασία, και (6) η παραγωγικότητα στην οικονομική & κοινωνική ζωή.

Τα μεγάλα άλματα στις υποδομές και κατά συνέπεια στην καινοτομία & την βιώσιμη ανάπτυξη ήρθαν με

(A) κίνητρα για ίσες ευκαιρίες στα πνευματικά δικαιώματα & τις εφευρέσεις

(Β) την ανοικοδόμηση μετά τον 1ο & 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο με μια σημαντική αύξηση των   φόρων, κυρίως από τους πλούσιους,

(Γ) την μαζική Δημόσια Εκπαίδευση,

(Δ) την μαζική Μετανάστευση αρχικά με ανειδίκευτους και πρόσφατα με εξειδικευμένους (πχ. ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς, Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία, Ισπανία), και

(Ε) την εκ-δημοκρατικοποίηση του εκλογικού συστήματος με δικαίωμα ψήφου στο 50% του πληθυσμού μετά τον 2ο ΠΠ.

Οι Acemoglu & Robinson (2012) που ανέφερα παραπάνω έχουν αποδείξει με ατράνταχτα ιστορικά στοιχεία την άμεση, θετική σχέση μεταξύ Δημοκρατίας & Δικαιοσύνης από την μια και τη Οικονομική Ανάπτυξη και Καινοτομία από την άλλη. Τα περί δικτατοριών & αυταρχικών καθεστώτων σαν κινητήριες δυνάμεις ανάπτυξης είναι απλώς παραμύθια & ευσεβής πόθος…

Απόκλιση από θεσμικούς κανόνες, η παρανομία & ατιμωρησία οδηγούν αναπόφευκτα στην εξάπλωση της παρανομίας και την ανοχή της από την γενικότερη κοινωνία (πχ. φοροδιαφυγή, μαύρη αγορά, αυθαίρετα). Η ανοχή της αυθαιρεσίας & παρανομίας από τα κρατικά όργανα συντελεί αποφασιστικά σε αλλεπάλληλες δημοσιονομικές κρίσεις και σημαντική μείωση της αξιοπιστίας των θεσμών (Longo & Messinis, “Inequality, Poor Governance and Legitimacy Deficits in the European Union”, 2016).

Η ποιότητα των υποδομών επίσης καθορίζει την ποσότητα αλλά και την ποιότητα των επενδύσεων στην χώρα. Το κόστος μεταφοράς είναι σημαντικός παράγοντας στην επιλογή μεταξύ καιροσκοπικών και παραγωγικών επενδύσεων. Οι δεύτερες είναι που δημιουργούν δουλειές και, αν συνδυάζονται με υψηλή τεχνολογία ή καινοτομία, εξασφαλίζουν υψηλές αποδοχές.

2. ΥΓΕΙΑ
   

Η έκρηξη της μαζικής εκπαίδευσης και οι τεράστιες επενδύσεις στο ανθρώπινο & πνευματικό κεφάλαιο (δεξιότητες & ειδίκευση) έχουν καταστήσει την υγεία (φυσική & ψυχική) ως τον πιο βασικό παράγοντα & προϋπόθεση για

(α) μακροχρόνιες αποδοχές της συσσώρευσης γνώσεων & δεξιοτήτων

(β) συνεργασία & παραγωγικότητα στο χώρο εργασίας

(γ) μόρφωση & ειδίκευση της νέας γενιάς

(δ) δημόσια ασφάλεια

(ε) μακροζωία & καλοζωία που επεκτείνουν την ενεργή προσφορά των ατόμων στην κοινωνία

Η εξάπλωση των μεγαλουπόλεων όμως έχει επιφέρει νέες προκλήσεις για την υγεία (και συνεπώς την χρησιμότητα των γνώσεων & δεξιοτήτων). Η ρύπανση του περιβάλλοντος, η ηχορύπανση, η πολυπλοκότητα, η υπερβολική χρήση του αυτοκινήτου, η ψηφιοποίηση των συναλλαγών & της επικοινωνίας καθώς και ή συρρίκνωση & αποστασιοποίηση από το φυσικό περιβάλλον έχουν αναδείξει μια σειρά από ασθένειες & ψυχικές διαταραχές. ‘Έτσι έχουμε μια σημαντική αύξηση της νοσηρότητας & αναπηριών (πχ. κώφωση, πνευμονικά οιδήματα, νευρολογικές παθήσεις, ευσαρκία, ζάχαρο κλπ.).

Η αύξηση του άγχους, των παθήσεων, η κοινωνική φοβία, η μοναξιά και κοινωνική πίεση & έλεγχος συμπεριφοράς συσχετίζονται άμεσα με την έκρηξη στην χρήση φαρμάκων, ναρκωτικών, υπνωτικών κλπ. Ο εθισμός στην άμεση ικανοποίηση & ανακούφιση συχνά οδηγούν στην κατάχρηση και εξάρτηση σε οπιοειδή και ποικιλία ναρκωτικών αμφίβολης ποιότητας… Σαν αποτέλεσμα ορισμένες κοινωνικές ομάδες έχουν σημειώσει σημαντική μείωση προσδόκιμου ζωής (Deaton, “Deaths of Despair and the Future of Capitalism”, 2020).

Η άνοδος στο μορφωτικό επίπεδο των εργαζομένων (και οι σημαντικές επενδύσεις στην Παιδεία και τεχνική κατάρτιση) οδήγησαν σε μεγάλες θεσμικές αλλαγές στο τομέα της δημόσιας υγείας (πχ εθνικό σύστημα Υγείας στην Αυστραλία, Καναδά κα) ώστε να προστατευθεί το ανθρώπινο & πνευματικό κεφάλαιο. Η υγεία γίνεται πιά το θεμέλιο που στηρίζει την εκπαίδευση, μετεκπαίδευση και παραγωγικότητα. Το ίδιο σκεπτικό οδήγησε και στην μείωση της ανεργίας σε χώρες με υψηλή κατάρτιση και τεχνολογία. Η μαζική εκπαίδευση είναι πια βασική προϋπόθεση για την αφομοίωση νέων τεχνολογιών & γνώσεων και συνεπώς απαιτεί ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ! (Messinis & Ahmed “Cognitive Skills, Innovation and Technology Diffusion”, 2013).

3. ΘΕΣΜΟΙ & ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Ολόκληρο το οικοδόμημα της οικονομικής ανάπτυξης στις σύγχρονες κοινωνίες βασίζεται σε ΚΡΑΤΟΣ & ΘΕΣΜΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ:

(Α) διαφανείς & εφαρμόσιμους Νόμους & Κανόνες δραστηριότητας & συμπεριφοράς, και

(Β) σε ένα αμερόληπτο & ανεξάρτητο “διαιτητή” (ρυθμιστή αγοράς & δικαιωμάτων)

(Besley & Person, “Pillars of Prosperity”, 2011; Acemoglu & Robinson “Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity & Poverty”, 2012).

Η έλλειψη αμερόληπτης διακυβέρνησης ή ανεξάρτητης δικαιοσύνης έχει σοβαρές επιπτώσεις και γίνεται τροχοπέδη στην (1) Καινοτομία (2) κοινωνική συμμετοχή & συνεργασία (3) κίνητρα & ηθικό, και (4) παραγωγικότητα. Δίχως τους δίκαιους νόμους του Κλεισθένη που έδωσε ίσα δικαιώματα σε όλες τις “φυλές” στην Αθηναϊκή δημοκρατία είναι αμφίβολο αν θα είχαμε την έκρηξη στον πληθυσμό, το βιοτικό επίπεδο, το εμπόριο και τον πολιτισμό στην Αρχαία Αθήνα (Rosselini, “Know Thyself: Western Identity from Classical Greece to the Renaissance”, 2018; Ober, “Democracy and Knowledge: Innovation and Learning in Classical Athens”, 2008).

Σύγχρονοι οικονομολόγοι τονίζουν τα δεινά που καιροφυλακτούν εν απουσία ενός δίκαιου «διαιτητή» και σε περίπτωση που κυριαρχήσει ο Νόμος του Δυνατού & της Ζούγκλας (Frank, “The Darwin Economy: Liberty, Competition and the Common Good”, 2011).

Υπάρχει μια μεγάλη παρεξήγηση ως προς την πηγή της εκμετάλλευσης των εργαζομένων που συχνά εστιάζεται στην “Ελεύθερη Αγορά” και την “Παγκοσμιοποίηση”. Από τη αρχή του Καπιταλισμού, δεν υπήρξε ποτέ “ελεύθερη αγορά” (πχ. η προσφορά εργασίας στους εργαζόμενους γίνονταν από λίγους εργοδότες με κάποια μονοπωλιακή δύναμη. Το παραμύθι της “Ελεύθερης Αγοράς” που πιπιλίζουν νεοφιλελεύθεροι πολιτικοί & φιλόσοφοι. Π.χ. o Milton Friedman ή o Friedrich Hayek εναντιώθηκαν στην “σκλαβιά” του Κρατισμού κι εγκωμίασαν το φάντασμα της “”Ελεύθερης Αγοράς” που ποτέ δεν όρισαν εμπειρικά (Komlos, “Foundations of Real-World Economics”, 2023).

Ο Νόμος της Ζούγκλας λοιπόν συγγενεύει πολύ περισσότερο με τον Νόμο των Μονοπωλίων όπου υπερδυνάμεις εταιρείες κυριαρχούν στην αγορά ενός προϊόντος ή υπηρεσίας και καταστέλλουν τον συναγωνισμό, υπονομεύουν τα κίνητρα για καινοτομία (δλδ. γιατί να δημιουργήσει κάποια μια νέα υπηρεσία ή προϊόν αν ο κυρίαρχος της αγοράς μπορεί να σε πνίξει;) και την προστασία των δημοσίων αγαθών.

Τα τελευταία 15 χρόνια έχει σημειωθεί μια σημαντική άνοδο της συγκεντροποίησης της αγοράς (De Loecker & Eeckhout, “Global Market Power”, 2018), μείωση του συναγωνισμού & της ουσιαστικής καινοτομίας (Lamoreaux, “The Problem of Bigness: From Standard Oil to Google”, 2019; Boldrin & Levine, “The Case Against Patents”, 2013). Σαν αποτέλεσμα έχουμε
(Α) την μείωση της παραγωγικότητας, (Β) την αύξηση του κόστους ζωής, (Γ) το πάγωμα των πραγματικών Μισθών & την αύξηση την Ανισότητας, και (Δ) την ομηρία του Κράτους εις όφελος των μεγάλων επιχειρήσεων & εις βάρος των αδυνάτων (Phillippon, “The Great Reversal: How America Gave Up on Free Markets”, 2019; Stiglitz, “The Great Divide”, 2015).

Το Κράτος Δικαίου & δυνατοί Θεσμοί επίσης ενθαρρύνουν (1) Επενδύσεις, (2) την Αναβάθμιση των Υποδομών, (3) το Διεθνές Εμπόριο, (3) την διαχρονική Εκπαίδευση, (4) την εισαγωγή Νέων Τεχνολογιών & Καινοτομία και ως αποτέλεσμα των παραπάνω, και (5) Υψηλές Αποδοχές των Εργαζομένων.

Σημειώνω ότι πάνω από το 70% του παγκοσμίου Εμπορίου & Επενδύσεων (FDI) πηγαίνουν στις Αναπτυγμένες Χώρες εκεί όπου οι Θεσμοί και το Κράτος Δικαίου προσελκύεις υψηλά καταρτισμένο Ανθρώπινο δυναμικό (καθώς και εισροή ειδικευμένων μεταναστών), και Νέες Τεχνολογίες & Καινοτομία (Pugel, “International Economics”, 2020; Ahmed, Cheng & Messinis “The Role of Exports, FDI and Imports in Development”, 2011).

4. ΧΡΗΣΗ ΓΝΩΣΕΩΝ & ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ

Οι νέες τεχνολογίες τα τελευταία 20 χρόνια στηρίζονται σημαντικά στην στελέχωση του χώρου εργασίας από υψηλά καταρτισμένους εργάτες με γνώσεις & δεξιότητες που συσσώρευσαν με μακρόχρονη εκπαίδευση την οποίαν επωμίστηκαν το Κράτος και οι Εργαζόμενοι με πολυέξοδες δραστηριότητες & επενδύσεις (Εκπαίδευση & Κατανάλωση; πχ. Υπολογιστές).

Οι Μετανάστες έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη υπερδυνάμεων όπως οι ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Αυστραλία, Καναδάς. Ενάντια στις προκαταλήψεις και την ημιμάθεια (πχ. “οι μετανάστες μας παίρνουν τις δουλειές” ή “με τους μετανάστες θα γίνουμε ξένοι στον τόπο μας”), η μετανάστευση είναι η πιο παμπάλαια γέφυρα και κινητήρια δύναμη προς νέα γνώση & καινοτομία και κατά συνέπεια σημαντικότατη πηγή οικονομικής Ανάπτυξης (Goldin, Cameron & Balarajan, “Exceptional People: How Migration Shaped Our World and Will Define Our Future”, 2011).

Η Μετανάστευση έχει σώσει εκατομμύρια από την φτώχεια στις υποανάπτυκτες χώρες, όπως Ελλάδα, Ιταλία, Λατινική Αμερική, Κίνα (Milanovic, “Global Inequality”, 2016; Messinis “Returns to education and urban-migrant wage differentials in China”, 2013; Messinis “Earnings and languages in the family: Second‐generation Australians”, 2009).

Η Μετανάστευση εξυπηρετεί το πάντρεμα των δεξιοτήτων με συμπληρωματικές τεχνολογίες & κεφάλαια και σαν αποτέλεσμα προσφέρει αυξημένη καινοτομία, παραγωγικότητα, & υψηλότερους μισθούς (Terry, et al. “Immigration, Innovation, and Growth”, 2021; Fassio, Montobbio & Venturini, “Skilled migration and innovation in European industries”, 2019; Akcigit, Grigsby & Nicholas “Immigration and the Rise of American Ingenuity”, 2017). Πιο απλά, η μετανάστευση απελευθερώνει τους ιθαγενείς να ασχοληθούν με δραστηριότητες που τους ενδιαφέρουν και στις οποίες είναι πιο παραγωγικοί και άνετοι από την μια και αφήνει τις δύσκολες δουλειές ή ασχολίες στις οποίες δεν υπάρχει ντόπιο προσωπικό να τις κάνουν οι μετανάστες. Συνήθως ωφελούνται και οι επισκέπτες και οι ντόπιοι. Τα στοιχεία φανερώνουν ότι οι εξειδικευμένοι μετανάστες συμβάλλουν σημαντικά στην καινοτομία στην χώρα φιλοξενίας (Bernstein, et al., “The Contribution of High-Skilled Immigrants to Innovation in the United States”, 2022).

Ως αναφορά την Ελληνική πραγματικότητα, έχουμε ένα υψηλά εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό με πλούσια τεχνική κατάρτιση και γνώσεις. Το μεγάλο πρόβλημα όμως (κάτι που διάγνωσε ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς το 1976 σε δημοσίευμα με τίτλο “Some Aspects of Over-education in Modern Greece”) είναι η αδυναμία χρήσης & εφαρμογής αυτών των γνώσεων & προσόντων στον χώρο εργασίας με υψηλή τεχνολογία που μπαίνει φραγμός στην καινοτομία, την υψηλή επιπρόσθετη αξία του προϊόντος και τις υψηλές αποδοχές στην μίσθωση. (Messinis & Ahmed “Cognitive Skills, Innovation and Technology Diffusion”, 2013).

Κατά ακολουθία, η απουσία αντάξιας αμοιβής για τις γνώσεις και δεξιότητες αναλογεί στην απουσία προσφοράς εργασίας σε αντίστοιχες θέσεις. ‘Έτσι, η αδυναμία εφαρμογής γνώσεων και δεξιοτήτων για όφελος της κοινωνίας (δηλ. παραγωγικότητα & επίπεδο ζωής) εκδηλώνεται ως αναξιοκρατία ή διάκριση. Αναπόφευκτα, έχουμε φυγή νέων με προσόντα στο εξωτερικό όπου αμείβονται ανάλογα με την εργασία που προσφέρουν. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η φυγή του πνευματικού κεφαλαίου οφείλεται και στην έλλειψη δικαιοσύνης στο χώρο εργασίας καθώς και στα θεσμικά όργανα για ευνόητους λόγους.

Συμπερασματικά, η απουσία υψηλών αποδοχών στον χώρο εργασίας αντικατοπτρίζει αναγκαστικά διαχρονικές ελλείψεις σε ένα ή περισσότερα από τα εξής:

(Α) ΘΕΣΜΟΥΣ & ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

(Β) ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ & ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΗ ΑΞΙΑ,

(Γ) ΑΝΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ & ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ.

Σαν αποτέλεσμα, όσοι σπουδάζουν αναγκάζονται να ξενιτευτούν σε μια άλλη χώρα που εκμεταλλεύεται τις γνώσεις τους και οι απομείναντες συμβιβάζονται στην εξάρτηση σε εργασία με χαμηλούς μισθούς και μειωμένο βιοτικό επίπεδο. Μία από τις απρόβλεπτες συνέπειες αυτής της φυγής είναι και η μείωση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας στην χώρα προέλευσης (Anelli, et. al., “Emigration and Entrepreneurial Drain”, 2023).

5. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

Η καινοτομία είναι μια διαδικασία που απαιτεί σχεδιασμό, έρευνα, κίνητρα, πνευματικά δικαιώματα, υψηλό μορφωτικό επίπεδο και υποστήριξη από θεσμικά όργανα.

Είναι η φύση των καινοτομικών προϊόντων & υπηρεσιών να έχουν δευτερογενείς επιπτώσεις. Το προϊόν εξωτερικεύεται και ωφελεί τρίτους οι οποίοι δεν ασχολήθηκαν με την παραγωγή ή την πληρωμή του (πχ. βιβλία, μουσική, κήποι). ‘Έχει αποδειχθεί ότι η επιπρόσθετη αξία του καινοτομικού προϊόντος (δηλ. η νέα αξία που δημιουργείται) καθώς και οι αποδοχές των εργαζομένων είναι πολύ μεγαλύτερες από άλλα συμβατικά προϊόντα (Sheehan & Messinis, “Innovation in Australia”, 2003; Messinis “Triadic Citations, Country Biases and Patent Value”, 2011; Messinis & Ahmed, “Cognitive skills, Innovation and Technology Diffusion”, 2013).

Λόγω της μακρόχρονης & πολυδάπανης διαδικασίας στην καινοτομίας, οι επενδυτές έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία σε παράγοντες που βάζουν σε κίνδυνο τις αποδοχές και το μέρισμα στο οποίο αποσκοπούν οι επενδύσεις στην καινοτομία. Για τον λόγο αυτό μεγάλες εταιρείες αποφεύγουν να μεταφέρουν το τμήμα σχεδιασμού και καινοτομίας τους σε χώρες όπου δεν διασφαλίζονται τα πνευματικά δικαιώματα του νέου προϊόντος (πχ. Κίνα).

Φυσικά παρόμοια λογική κυριαρχεί και για χώρες στις οποίες η αξιοκρατία και η δικαιοσύνη είναι αυθαίρετα πράγματα λόγω παρασιτισμού ή νεποτισμού. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που μεγάλες εταιρείες διστάζουν να επενδύσουν υψηλή τεχνολογία και να απασχολήσουν επιστήμονες σε χώρες που δεν υπάρχουν σοβαρές και σύγχρονες υποδομές.
Είναι συνήθως οι μεγάλες εταιρείες που αντέχουν να επενδύσουν μακροπρόθεσμα και να μισθώσουν επιστήμονες και εξειδικευμένο προσωπικό αλλά απουσιάζουν από την Ελλάδα.

Τελικά, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι έχουμε πια εισέλθει στην Εποχή την Γνωστικής Οικονομίας (Knowledge Economy) όπου η καινοτομία στην Υγεία, την Τεχνολογία, τις Υπηρεσίες & την κοινωνική διαδικτύωση απαιτούν ανώτερα αισθητικά κριτήρια και φαντασία. Η δημιουργικότητα των ανθρώπων δεν περιορίζεται πια στους λίγους και προνομιούχους που έχουν την πολυτέλεια να ονειρεύονται και να πειραματίζονται. Η καινοτομία απαιτεί τον συνδυασμό δεξιοτήτων και συνθετικής δημιουργικότητας η οποία συνδυάζει μια σειρά από γνώσεις και καλαισθητικά κριτήρια. Οι γνώσεις, η αισθητική και η έμπνευση απαιτεί βαθιά εκτίμηση και γνώση του φυσικού περιβάλλοντος. Η αλληλουχία των τεσσάρων στοιχείων της φύσης βρίσκει νέες εκφράσεις στην οικονομική ζωή λόγω της ανόδου των αισθητικών απαιτήσεων και του εμπορικού συναγωνισμού. Δεν είναι πια η αρχιτεκτονική αλλά και μια σειρά άλλοι κλάδοι που παλεύουν να παντρέψουν την φυσική ομορφιά με τις Τέχνες & την εφαρμογή των φυσικών επιστημών στο Μάρκετινγκ και στην εξυπηρέτηση.

Το φυσικό κάλλος γίνεται έτσι ένα απαραίτητο συστατικό νέων προϊόντων, υπηρεσιών και επιπρόσθετης αξίας καθώς βαδίζουμε πέρα από την μαζική βιομηχανοποίηση της παραγωγής. Η φύση γίνεται απαραίτητο συμπλήρωμα και όχι αντικείμενο εκμετάλλευσης. Αξίζει τελικά να τονίσω ότι η φύση δεν είναι εμπόρευμα αλλά ΔΗΜΟΣΙΟ ΑΓΑΘΟ και πηγή βαθιάς γνώσης, έμπνευσης, δημιουργικότητας, ψυχικής υγείας & γέφυρα με άλλα όντα και τους ανθρώπους!

Το παραπάνω υπόβαθρο προσφέρει κατευθύνσεις και για τον Ελληνικό Τουρισμό. Θεωρώ ότι υπάρχει άμεση ανάγκη για μια στροφή μακριά από τον μαζικό και φθηνό τουρισμό προς νέα προϊόντα και υπηρεσίες με επιπρόσθετη αξία και υψηλότερους μισθούς. Στην επιστολή μου στα ΜΜΕ τις 21/10/2022 είχα ενημερώσει για εξελίξεις στην Ευρώπη προς αυτή την κατεύθυνση καθώς και για το 10χρονο στρατηγικό σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης που έχει επιμεληθεί το Ελληνικό Υπουργείο Τουρισμού με στόχο την στροφή προς ένα μοντέλο βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης που περικλείει (α) νέες μορφές τουρισμού, (β) παραγωγή προϊόντων & υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, (γ) δραστηριότητες «συμπληρωματικές στον αγροτικό τομέα & τουρισμό», (δ) χρήση ποιοτικού ανθρώπινου δυναμικού, και (ε) προστασία του θαλασσινού περιβάλλοντος.

Αν και η εξάρτηση στον Τουρισμό στο εγγύς μέλλον παραμένει, είναι πια καιρός να στρέψουμε την προσοχή μας προς ένα νέο μοντέλο τουρισμού με αυξημένη επιπρόσθετη αξία.

Προς ένα νέο μοντέλο τουρισμού, έχω έξη προτάσεις προς συζήτηση:

(α) ενίσχυση του γεωργικού τουρισμού,

(β) δραστηριότητες και επιχειρηματικότητα με στόχο την πολυγνωσία & εκπαίδευση,

(γ) τέχνες & πολιτισμό με στροφή προς τις νέες καλές τέχνες με τεχνογνωσία,

(δ) την προαγωγή & αναβάθμιση των υποδομών (ύδρευση, απόβλητα, δρόμοι, πάρκα αναψυχής & πάρκινγ), και

(ε) την προσέλκυση νέων σε απασχόληση σε τομείς συγγενικούς & παράγωγους του τρίπτυχου: τουρισμός-υποδομές-γεωργία με απώτερο σκοπό την επιπρόσθετη αξία, αυξημένες αποδοχές & ετήσια απασχόληση…

(ζ) την αύξηση του μόνιμου πληθυσμού ώστε να στηρίξει μια αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας στο νησί όλο το χρόνο…

Πιστεύω ότι οι παραπάνω κατευθύνσεις θα οδηγήσουν μακροπρόθεσμα σε λιγότερη εξάρτηση στον μαζικό και φθηνό τουρισμό. Περιττό να τονίσω ότι απαιτείται σχεδιασμός, μελέτη και συνεργασία όλων των θεσμικών οργάνων. Πάνω απ’ όλα ενημέρωση, διαβούλευση & συμμετοχή των κατοίκων. Η Λευκάδα διαθέτει πλούσιο γνωστικό και πολιτισμικό κεφάλαιο και είναι ικανή να μεταμορφώσει την ζωή της έτσι ώστε να ανταπεξέλθει στην κλιματική αλλαγή και να γίνει το καμάρι της Μεσογείου.

Με τιμή,

Γεώργιος Μεσσήνης

George.messinis@vu.edu.au
https://scholar.google.com.au/citations?user=GeorgeMessinis
https://www.vises.org.au/staff/gmessinis.html

Μελβούρνη 28.4.2023