«Βόγα» η φωνή της θάλασσας

Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός

«Βόγα μπρός κι ο λαμπερός αυγερινός πάει στο Κιάτο για γαμπρός»!

Αυτή είναι μια Βόγα απ αυτές που τραγουδούσαν οι ψαράδες σε τράτες με κουπιά, μέχρι που ήρθαν οι πρώτες μηχανές, γύρω στα 1955.

Οι τράτες αλλά κι όλες οι ψαρόβαρκες κινούνταν με κουπιά και σπανίως με πανιά . Ήταν 3 η 4 ζευγάρια κουπιά μπορεί και  6 συν τον καπετάνιο και πάντα τη Βόγα(!!), αυτόν που έδινε το παράγγελμα με το τραγούδι του ώστε να συντονίζονται, να συγχρονίζονται οι κωπηλάτες και να πηγαίνει η βάρκα μπροστά με όλη της τη δύναμη.

Ρώτησα αρκετά για τη Βόγα κι ο καθένας ότι θυμόταν η είχε ακούσει, μου είπε..Επίσης διάβασα το λήμμα στα σύμμεικτα του  Π.Κοντομίχη, κάποιες δημοσιευμένες συνεντεύξεις που κατέγραψε ο  Σπύρος Σκλαβενίτης για άλλο βέβαια θέμα αλλά και την πολύ καλή σελίδα του συλλόγου και της Κατούνας. Για την Βόγα σαν χορός, έγραψε πρόσφατα και ο πολυγραφότατος  Θεόδωρος Γεωργάκης αλλά αφορούσε τον χορό στο Μεγανήσι κι όχι την κατ εξοχήν έκφραση της Βόγας, σαν κωπηλατικός ρυθμός .

Αυτοί που τραγουδούσαν τη βόγα και έδιναν το σύνθημα για την συγχρονισμένη κωπηλασία ήταν συνήθως ψαράδες που εναλλάσσονταν στο κουπί αλλά είχαν ικανότητα στο τραγούδι και κυρίως είχαν δυνατή φωνή. Πολλές φορές βόγα τραγουδούσε κι ο καπετάνιος. Καμιά φορά βογα τραγουδούσε και κάνας ναύτης που ήταν ικανός γι αυτήν αλλά όχι τόσο γερός για κουπί. Θυμάμαι εδώ τον Μηνά το Λουπέτη απ τον Άγιο Πέτρο να «βογάρει» στην τράτα του κουμπάρου μου του Νίκου του Μπάκα στην Βασιλική, εκεί στην τρύπα της πλώρης (στο κοστάκι όπως λέγεται στη γλωσσά των ναυτικών), τυλιγμένος στην νιτσεράδα του (κάτι σαν αδιάβροχο που φόραγαν οι ψαράδες για να μη βρέχονται. Το έραβαν οι ίδιοι και μετά το άλειφαν με λίπος και νέφτι για νάναι αδιάβροχο αλλά ήταν πολύ βαρύ)…

Πρέπει να πω εδώ ότι ο Μηνάς ( ο μαστρομηνάς όπως τον λέγανε) ήταν πολύ αγαπητός στην κοινωνία μας, τίμιος βιοπαλαιστής κι έπαιζε καμιά φορά και βιολί(!!) και μάλιστα με το Σπύρο το Ματζάνα επίσης απ’ τον Άγιο Πέτρο, ήταν συνέταιροι σαν μανάβηδες και γύριζαν στα χωριά με γαϊδουράκι, πουλώντας τα ψάρια απ τις τράτες.

Οι ¨βόγες¨ ήταν έμμετρα τραγούδια, αυτοσχέδια, που τις περισσότερες φορές είχαν χιουμοριστικό η περιπαικτικό θέμα, κυρίως –ας πούμε-σόκιν. Μ αυτό τον τρόπο δημιουργούσε στους κωπηλάτες που κουραζόταν πολύ, ευθυμία και χαρά με αναπόληση εξαιρετικές σκηνές που είτε τις είχαν ζήσει είτε τις προσδοκούσαν..

¨Έλα να παμ εκεί που θες που κάνουν τα πουλιά φωλιές ¨βάλτε τα ξύλα στη φωτιά, ξυπνάτε μαυρομάτες ή η βόγα απ’ τη Λυγιά ¨“Όρτσα να πάει, τράβα το, λεβέντη μ΄, το κουπί σου. Όρτσα να μπει, να φτάσουμε, παιδιά μου στην καλάδα, να βγούμε, να καλάρουμε να βγάλουμε τα ψάρια, που πιάστηκαν στα δίχτυα μας, γόπες και καλαμάρια,γαύρους, σαρδέλες, κι αστακούς, σταυρίδια και γοφάρια.” (απ’ την σελίδα της κοινότητας Κατουνας).

Νιώθω στ αλήθεια τυχερός που ολοκληρώνοντας αυτό μου το πόνημα, διάβασα στο ¨souel¨ αλλά και σε άλλες σελίδες, βόγες απ’ τον μπάρμπα Νίτσα Ταρία (Διον.Μάντζαρης) 93 ετών όπως τις δημοσίευσε ο Σταυρός Δάγλας. Το παραθέτω κι ευχαριστώ πάρα πολύ!! ¨Η «βόα» όπως μου την είπε στις 4 Οκτωβρίου 2020 ο Νίτσας ο Ταρίας  (Διονύσιος Πάνου Μάντζαρης) από το Κατωμέρι Μεγανησίου Λευκάδος, 93 χρονών, ψαράς σε όλη του την ζωή. Επίσης είπε ότι ο καλύτερος βογαδόρος ήταν ο Λάμπρος ο Κομπότης (Λάμπρος Δάγλας, παππούλης του Λάμπρου που έχει το μπαρ στο Κατωμέρι). Άλλος καλός βογαδόρος ήταν ο Αγγέλης ο Σαγγελέας (Άγγελος Μπουλιέρης), παππούλης του παππά Αγγέλη. Είχε καλή φωνή και τον θυμάμαι να ψέλνει πού και πού στους Αγίους Αποστόλους. Τέλος λένε ότι καλός βογαδόρος ήταν και ο Λόλος, (Θεόδωρος Πέτρου Αυγερινός), πατέρας του γνωστού συγγραφέα – ηθοποιού – σκηνοθέτη Πέτρου.  Είχε δυνατή – εντυπωσιακή φωνή¨.

Αρκετά απ αυτά αναφέρει και ο Θ.Γεωργάκης, χρησιμοποιώντας την ίδια πηγή του Σπ. Σκλαβενίτη.

Κάποια στιχάκια της  Βόγας  που  τραγουδούσαν  στις  βάρκες του Μεγανησιού ήταν: ¨Τη μάνα σου την πονηρή ρακή θα την ποτίσω να πέσει ν’ αποκοιμηθεί να ρθω να σε φιλήσω¨ η ¨ Ότι κι αν έχω στη ζωή όλα σου τά ‘χω δώσει καρδιά και σώμα και ψυχή σου τά ‘χω παραδώσει¨και τα πιο γνωστά¨ Την τράτα μου την κουρελού την χιλιομπαλωμένη όλο την εμπαλώναμε κι όλο ήταν ξεσχισμένη¨ η σε άλλο πιο γρήγορο ρυθμό¨ βίρα παιδί- τράβα το κουπί -σαν στον Ευρώτα -όπως και πρώτα.¨ και άλλα..

Βόγες στρωτές ,βόγες με θέματα απ την καθημερινή ζωή και πιο συχνά απ τη θάλασσα. Όμως έλεγαν όπως αναφέραμε και βόγες με άλλα θέματα, όπως ¨Τώρα το γλυκοχάραμα  που κακαρίζουν κότες, ειν΄ τα μ@@@@α ξεσκέπαστα κι οι π@@@@@ς μας ολόρτες¨!!. Αυτή τη βόγα μου την αφηγήθηκε ο Λώλος ο Φωτεινός όπως του την είπε ο αδελφός του ο Κυπριανός απ τη Λυγιά ( ένας τίμιος ψαράς πούχει πιεί κυριολεκτικά τη θάλασσα, της μιλάει, τον ακούει και ζούνε μαζί, μαζί όμως και με την ¨Τασία¨ την αγαπημένη του κόκκινη βάρκα με την ελληνική σημαιούλα). Ο Σπύρος  Πολίτης-Μπάκας  μου  τραγούδησε μέσω whatsup (!!) απ’ την Αυστραλία που βρίσκεται την ίδια ακριβώς βόγα. Άρα την ίδια τραγουδούσαν και σε άλλα χωριά με κάποιες παραλλαγές..

Η ευθυμία λοιπόν που σκόρπαγε αυτή κι άλλες περιπαικτικές βόγες, με διάφορες λεκτικές παραλλαγές ανά χωριό η ανά βογιάρη η βοατζή (ας τον πούμε έτσι), ήταν σημαντική για την γερή κωπηλασία και την έγκαιρη άφιξη στον τόπο που ο καπετάνιος είχε διαλέξει για να καλάρει.

¨Έμπαινε στη θάλασσα το κουπί κι άφριζε το κύμα με το ρυθμό της βόγας. Έμενε στον αέρα και μετά ξανάμπαινε και έσκιζε τη θάλασσα¨. Ας σκεφτούμε αυτή τη σκηνή!!!

Υπάρχει μαρτυρία πάλι απ το Μεγανησι ότι βόγες χόρευαν (το αναφέρει στο πρόσφατο δημοσίευμα για τους χορούς και τα τραγούδια του Μεγανησίου, ο Θοδωρής Γεωργάκης) και σε πανηγύρια αλλά πιο συχνά σε γλέντια σε σπίτια χωρίς όργανα, οπωσδήποτε όμως στη γιορτή του καπετάνιου, σπίτι του. Μάλιστα, ο μπάρμπα Αντώνης που τα διηγείται αναφέρει ότι πιανόταν απ τα ζωνάρια οι άντρες με σταυρωμένα τα χέρια μπροστά σαν αλυσίδα. Αρκετές φορές στα σπίτια τραγουδούσαν τη βόγα και γυναίκες ενώ  στην τράτα μόνο άντρες.

Ας γράψουμε ακόμα δυο βαγές. ¨Φέρτε μια κόρη να τη δω, δαχτυλίδι να περάσω, γιο και κόρη στην κοιλιά να σπείρω και ν΄ αγιάσω¨(θυμίζει εδώ παραδοσιακό τραγούδι των Κυκλάδων… ¨να σε βάλω μες την πλώρη να σου κάνω γιο και κόρη¨)

¨Νάτανε να γινότανε η Άγια Μαύρα πόλη, η Πρέβεζα Παλιόκαστρο κι η Άρτα περιβόλι, οι Αρτινιές περβολαριές κι εγω περιβολάρης.¨

Δεν ήμουν ποτέ ναυτικός και δεν… καλάρισα ποτέ!! Μου είχε κάνει όμως εντύπωση-σαν παιδί- αυτό το τραγούδι της θάλασσας, η Βόγα που ακούγονταν φεύγοντας η τράτα απ το μικρό κι όμορφο λιμανάκι της Βασιλικής. Προσπάθησα κάτι να πω, για να επαναφέρω μνήμες και περιγραφές, για να μη χαθούν και σας ευχαριστώ που διαβάσατε το μακρόσυρτο γράφημά μου..

Ακούστε το παραδοσιακό τραγούδι «Η ΤΡΑΤΑ», ηχογραφήθηκε στις ΗΠΑ 1927, τραγούδι, ΣΩΤΗΡΗΣ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ

Στις φωτογραφίες είναι οι τράτες με τα κουπιά κι οι τρατολόοι αλλά κι ο Κυπριανός Φωτεινός μες την ¨Τασία¨ του κι ο Μηνάς μόνος αλλά και με τον Μπάμπη τον Κατηφόρη (Μπάκια).

Παναγιώτης Σκληρός