Ο ιστορικός Ιερός Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην Καρυά της Λευκάδας

Δρ Οδυσσέας Κοψιδάς
Νομικός – Οικονομολόγος

Η ιστορική εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ένας από τους πιο ιστορικούς ναούς της Λευκάδας, βρίσκεται πάνω από την Καρυά, στους πρόποδες του όρους Ελάτη και σε υψόμετρο 650 μέτρων, μέσα σε πυκνή δασώδη βλάστηση ατενίζοντας το ιόνιο πέλαγος με τα διάφορα νησιά που περιτριγυρίζουν τη Λευκάδα. Η οικοδόμηση του ναού αυτού ανάγεται στην ύστερη παλαιολόγεια περίοδο, η οποία σχετίζεται με τον ερχομό και την εγκαταβίωση της Ελένης Παλαιολογίνας στη Λευκάδα και αποτελεί την τελευταία περίοδο της λεγόμενης ‘Παλαιολόγειας Αναγέννησης’. 

Αυτή η Παλαιολόγεια Αναγέννηση, όπως ονομάστηκε, καλύπτει την τελευταία περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, από το 13ο ως το 15ο αι. Εκδηλώθηκε σε εποχή πολιτικής παρακμής, παράλληλα με μία εντυπωσιακή άνθηση των άλλων τεχνών και των γραμμάτων. Χαρακτηριστικό της, μεταξύ άλλων, είναι η επιστροφή σε αξίες της κλασικής αρχαιότητας, η οποία εκφράζεται με νατουραλιστική αναπαράσταση του φυσικού κόσμου, αλλά και με αποτύπωση του συναισθηματικού κόσμου στις μορφές. Πρόκειται για ένα είδος “πνευματικού ρεαλισμού”, όπου το ορθόδοξο ήθος αποτυπώνεται μέσα από τον παλμό της ζωής και την κίνηση. Χαρακτηριστικά είναι και ο πλούτος των χρωμάτων, η δύναμη του σχεδίου και η κατάκτηση της τρίτης διάστασης (του βάθους) στο τοπίο και στα κτήρια.

Κτιριοδομικά, η πέτρινη τοιχοποιία του ναού παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με το καθολικό της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας που βρίσκεται στην Απόλπαινα Λευκάδας, ενώ η στέγαση γινόταν με επίπεδες πλάκες, κάτι που επιβιώνει μέχρι σήμερα στην κόγχη του ιερού. Η αρχιτεκτονική της εκκλησίας συμπορεύεται πλήρως με αυτή της μονόκλιτης βασιλικής, με πλαϊνή κύρια είσοδο και ένα φεγγίτη αερισμού και φωτισμού. Οι αναλογίες εναρμονίζουν πλήρως την εκκλησία στο φυσικό τοπίο, του οποίου αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα. 

Οι οικογένειες Κοψιδά (Ανάλατου) κατέχουν το κτητορικό προνόμιο. Δυστυχώς δεν διασώζονται εσωτερικά στοιχεία από την πρώτη εκκλησία. Η εκκλησία ανακαινίσθηκε μεταξύ 1960-1964 οπότε και τοποθετήθηκαν οι εικόνες του τέμπλου που έχουν κατασκευαστεί στο Άγιο Όρος, ενώ το 2015 τοποθετήθηκε δυτικά νεόκτιστο πέτρινο καμπαναριό. Παλιότερα, η πρόσβαση γινόταν μόνο με τα πόδια από δυο στενά μονοπάτια, το ένα από την Καρυά περνώντας από τις τοποθεσίες Ψίλιθρα και Τρίφτης, και το άλλο από τον οικισμό των Ρεκατσινάτων προχωρώντας βόρεια. Σήμερα η πρόσβαση γίνεται είτε με τα πόδια από περιπατητικό μονοπάτι που περνάει από τον εγκαταλελειμμένο πια οικισμό των Ρεκατσινάτων, είτε με αυτοκίνητο από τα Ρεκατσινάτα ή από το δρόμο προς την αεροπορική βάση. 

Η διαδρομή προς την εκκλησία, η θέα από το προαύλιο, αλλά και η ιστορία του μνημείου αυτού μεταφέρουν τον επισκέπτη σε μια άλλη εποχή,  όπου παρατηρείται μια άνθηση και ανανέωση της βυζαντινής τέχνης και φιλοσοφίας με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό την στροφή προς την κλασική αρχαιότητα. 

Η ιστορική εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης είναι πλήρως λειτουργική, τελείται κάθε χρόνο Θεία Λειτουργία ανήμερα της εορτής των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, στις 21 Μαΐου, αλλά και σε άλλες ειδικές περιστάσεις. Η οικογένεια Κοψιδά συντηρεί κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου αναμμένο το καντήλι της ιστορικής αυτής εκκλησίας προσφέροντας την δι’ ελαίου θυσίαν όπου επισκοπεί το φως το προσώπου Του.