Στοιχεία για την κατανόηση της χρηματοπιστωτικής κρίσης 2008 και συνέχεια

Του Ηλία Τσαλίκη

Η κλασική οικονομία διδάσκει ότι οι υφέσεις και οι κρίσεις στην οικονομία είναι ένα φυσιολογικό αποτέλεσμα του κύκλου των αγορών, κάτι σαν αναπόφευκτο, που επανέρχεται περιοδικά για να διορθώσει τις διαστρεβλώσεις τους, δηλ. να επαναφέρει την αντιστοιχία προσφοράς-ζήτησης. Όσο απλό κι αν αυτό φαίνεται, αυτό εν ολίγοις υποστηρίζει η κλασική θεωρία.

Η βάση -θάλεγα- το δόγμα της κλασικής οικονομίας είναι η αγορά. Η ίδια η αγορά υποτίθεται ότι από μόνη της εξισορροπεί την ζήτηση με την προσφορά… αρκεί να μην επεμβαίνει εξωτερικός παράγοντας τύπου Κράτος ή μονοπώλιο.

Κι αμέσως σκοντάφτει κανείς σε μια αντίθεση. Πώς αυτή η αγορά επέτρεψε τις διαστρεβλώσεις αυτές. Και πώς γίνεται να μεγαλώνουν τα αποθέματα προϊόντων (η προσφορά) ενώ οι ανάγκες (η ζήτηση) συνεχώς αυξάνονται με την φτώχεια και την ανεργία;

Η σημερινή κρίση όπως όλες οι μεγάλες κρίσεις στο παρελθόν είναι πρωτίστως χρηματοπιστωτικές και εκ των υστέρων μεταδίδονται στην πραγματική οικονομία. Αυτή η μεταβίβαση της κρίσης από τον χρηματοπιστωτικό κλάδο σε ολόκληρη την οικονομία ακριβώς, είναι το σημείο ροπής που θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Αν δεν το προσέξει κανείς χάνει εντελώς τον μπούσουλά του στα μέτρα που προτείνονται εκ των υστέρων, για την έξοδο από την κρίση.

Δυο είναι οι βασικοί παράγοντες στις κρίσεις: η Εξουσία και το χρήμα.

Αν πάρουμε την Εξουσία ως την κορυφή μιας κοινωνικής πυραμίδας, δυο ήταν ανά τους αιώνες οι μνηστήρες. Από την μια οι εκάστοτε, βασιλείς, ηγεμόνες και πολιτικοί. Από την άλλη οι εκάστοτε χρυσοχόοι, σαράφηδες, χρηματιστές και τραπεζίτες. Οι μεν στο όνομα του πολίτη, οι δε, για το καλό της οικονομίας και κατά συνέπεια του πολίτη. Πώς μπορεί να μείνει αδιάφορη η Εξουσία μπροστά σε τόσο καλοπροαίρετες διαθέσεις;

Το ερώτημα όμως του ποιος από τους δυο μνηστήρες θα έχει τον έλεγχο της δημιουργίας και της κυκλοφορίας του χρήματος παρέμενε ασαφές.

Ένας αλάνθαστος νόμος της οικονομίας λέει: Όταν εισρέει νέο χρήμα η αγορά απλώνεται, ενώ αντιστρόφως συρρικνώνεται. Ως εκ τούτου όποιος από τους δυο πρωταγωνιστές ελέγχει την έκδοση και την ροή του χρήματος ενός κράτους αποφασίζει βασικά την πορεία της αγοράς (δηλαδή της οικονομίας στο σύστημά μας), προς την ύφεση η την ανάπτυξη. Κι αυτό αφορά όχι μόνο τους δυο πρωταγωνιστές αλλά όλους τους πολίτες. Διότι από τον τρόπο που θα γίνει η μοιρασιά εξαρτάται η δημιουργία και η διανομή του πλούτου ενός κράτους.

Η στάση των αρχών απέναντι στους χρηματιστές υπήρξε αρχικά εχθρικότατη. Βλέπε Ι. Καίσαρα, Ιησού, τον Κινγκ Χενρι τον 1ο, 1100), Βυζαντινοί Αυτοκράτορες, Κουην Μέρι 16ο, Κουην Ελισάβετ 17ο, οι Στιούαρτ, Μπίσμαρκ – Πρωσία, Τσάροι της Ρωσίας, Λουδοβίκος 14ος – Γαλλία 17ο, Α. Λινκολν, Ο Ντζακσον, Γκαρφιλντ (τρεις Αμερικάνοι πρόεδροι, δυο δολοφονημένοι, ένας τραυματισμένος υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες), Ντε Γκολ (πολυάριθμες απόπειρες δολοφονίας) και παρά πολλοί άλλοι για να μη μιλήσουμε για τις σοσιαλιστικές χώρες.

Όλοι αυτοί στόλισαν τους χρηματιστές με τα ποιο υποτιμητικά επίθετα: Φωλιά οχιών, απάτριδες, δολοπλόκοι, Ύδρα κ.λ.π. Όμως με την πάροδο του χρόνου και την έκβαση των κρίσεων μερικές από τις αρχές συμβιβάστηκαν και αφομοιώθηκαν με τους χρηματιστές στο πρότυπο της Αγγλίας ή της Ολλανδίας. Οι περισσότερες, μετά από σθεναρή αντίσταση υποτάχτηκαν (βλέπε ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία).

Ωστόσο μέχρι την Αναγέννηση, με την βοήθεια της εχθρικότητας του Χριστιανισμού απέναντι στους τόκους (απαγόρευση της τοκογλυφίας) οι χρηματιστές, μη χριστιανοί, κατά πλειονότητα εβραίοι, τελούν υπό τον έλεγχο των αρχών . Οι περιουσίες τους περιοδικά κατάσχονται και οι ίδιοι κατατρέχονται κατά καιρούς.

Το σκηνικό αλλάζει δραματικά με την Αναγέννηση. Η τεχνολογική επανάσταση αυξάνει την παραγωγικότητα. Νέες μακρινές αγορές ανοίγουν με τις αποικίες, πόλεμοι για τον έλεγχο των πρώτων υλών, εκστρατείες, προωθούμενες από τους εμπόρους και τους τραπεζίτες απαιτούν πρωτόγνωρες για την εποχή ανάγκες φρέσκου χρήματος. Η Βόρεια Ευρώπη, μέχρι τότε βάρβαρη, μπαίνει στο χορό και συναλλάσσεται με τις αναπτυγμένες τότε χώρες της Νότιας Ευρώπης.

Οι πρώτες τράπεζες εμφανίζονται στην Φλωρεντία, την Βενετία και το Άμστερνταμ. Γίνονται γρήγορα απαραίτητες, τόσο στους ηγεμόνες όσο και στους ιδιώτες. Τραπεζίτες γίνονται σύμβουλοι στις αυλές και διαχειρίζονται τις περιουσίες των ηγεμόνων.

Με την διάδοση των διαμαρτυρομένων Χριστιανών το ανάθεμα του χρήματος και της τοκογλυφίας της Ρώμης καταρρέει. Οι εβραίοι μέχρι τότε περιορισμένοι από το Βατικανό μπαίνουν στο χώρο με την εμπορεία αιώνων πίσω τους. Εκτοπίζουν σύντομα τους Ιταλούς.

Το 1609 δημιουργείται η «Κοινοτική τράπεζα του Άμστερνταμ» από ανώνυμα ιδιωτικά κεφάλαια που έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στην δημιουργία της τράπεζας της Αγγλίας και την τελική ήττα της αγγλικής Βασιλείας έναντι των χρηματιστών. Ήταν ο πρόγονος των Κεντρικών Τραπεζών. Από τότε σταδιακά και μέχρι την δεκαετία του 70 ο έλεγχος του χρήματος έρχεται στα χέρια των κεντρικών τραπεζών.

Το 1760 ο Αμσελ Μαιερ Μπαουερ τελεί Σύμβουλος της πρωσικής Αυλής. Αμείβεται με τον τίτλο του Βαρόνου ως Α.Μ. ΡΟΘΣΙΛΔ (ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΘΥΡΕΟΣ) και ιδρύει τον ομώνυμο οίκο επενδύσεων με έδρα την Φρανκφούρτη. Εξειδικεύεται στα έντοκα δάνεια προς τα κράτη, με ενέχυρο τους φόρους των υπηκόων του. Αυτή ήταν μια κίνηση από μέρος των τραπεζιτών, μια τορπίλα χρόνου που θα εξευτέλιζε τις Μοναρχίες και θα κατέληγε στην κατάρρευση τους.

Η ανάπτυξη του Οίκου Ρ είναι κεραυνοβόλα. Μέχρι την δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα οι 5 γιοι του ανοίγουν υποκαταστήματα σε Λονδίνο, Παρίσι, Βιέννη, Ιταλία, με την ίδια στρατηγική. Προωθώντας την ιδέα μιας Κεντρικής Τράπεζας ανά χώρα την οποία θα είχαν αυτοί, με τον έναν η τον άλλο τρόπο, υπό έλεγχο. Έτσι, βρέθηκαν πολλάκις να χρηματοδοτούν, διαδοχικά η συνάμα, εμπόλεμες μεταξύ τους χώρες.
Βέβαια ο πειρασμός ήταν μεγάλος να αναμιχτούν στα τεκταινόμενα για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους και δεν δίσταζαν κάθε φορά που τους δινόταν η ευκαιρία να το κάνουν. Χαρακτηριστικό είναι η χρηματοδότηση όλων των αντιπάλων του Ναπολέοντα κατά την προέλαση του, ασχέτως προηγούμενων συμμαχιών. Χαρακτηριστικές της νοοτροπίας του Οίκου οι ακόλουθες δυο φράσεις που αποδίδονται στον Ναταν Ρότσιλντ. «Δώστε μου το δικαίωμα να εκδώσω το χρήμα μιας χώρας και μου είναι αδιάφορο ποιος κάνει τους νόμους» και «εμείς οι τραπεζίτες έχουμε ένα προνόμιο: να μιλάμε μια γλώσσα που κανένας άλλος δεν καταλαβαίνει».
Η μάχη των δυο μνηστήρων για τον έλεγχο του χρήματος επικεντρώνεται στον έλεγχο των Κ.Τ., μόλις αυτές εμφανίζονται. Θα δούμε γιατί. Στην συνέχεια της εισήγησής μου θα επικεντρωθώ αποκλειστικά σε αυτές και στις Μεγάλες διεθνείς τράπεζες.

Ο ρόλος μιας. Κε.Τρ, είναι να διαχειρίζεται την ποσότητα του χρήματος στην οικονομία. Και να επιτηρεί τις τράπεζες της επικράτειάς της, επωμιζόμενη εν ανάγκη απώλειές των για να μην κλονιστεί η εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα και να αποφευχθούν καταστάσεις πανικού, πολύ συχνές στην Ιστορία.
Όποιος λοιπόν σε τελευταία ανάλυση ελέγχει την Κ.Τ. ελέγχει το χρηματοπιστωτικό σύστημα ενός κράτους. Ασχέτως αν είναι ιδιωτική. (οι περισσότερες ανήκουν σε ανώνυμα κεφάλαια ιδιωτικού δικαίου).

Όταν η Κ.Τ. είναι υπό τον έλεγχο του Κράτους το Κράτος μπορεί να εκδίδει δωρεάν ή σε χαμηλά επιτόκια χρήματα για τις ανάγκες του . Ενώ αν δανείζεται σε υπό ιδιωτικό δίκαιο Κ. Τ. πληρώνει ένα επιτόκιο (το οποίο εξαρτάται όμως από ένα σωρό παράγοντες που δεν ελέγχει το ίδιο) που οικονομικά δεν δικαιολογείται με κανένα τρόπο. Γιατί να πληρώσει επιτόκιο για να εκδώσει χρήμα ενώ μπορεί να το έχει δωρεάν.

Αμέσως η απάντηση των τραπεζιτών έρχεται: Μα η διαχείριση του χρήματος δεν στοιχίζει; (μερικά εξασκημένα κεφάλια κι ένας υπολογιστής). Μα ο πληθωρισμός που δημιουργούν οι ηγέτες όταν ασύστολα εκδίδουν χρήμα για ιδεολογικούς σκοπούς; (εννοείται άσχετους με τους νόμους της οικονομίας) . ( Ναι μα ο πληθωρισμός δεν εμπόδισε το οικονομικό μπουμ στην Δ. Ευρώπη μεταπολεμικά. Ενώ ο υπερπληθωρισμός ήρθε σε εποχές όπου το χρήμα δεν ήταν υπό τον έλεγχο του Κράτους και μάλιστα σε περιόδους ύφεσης. Βλέπε την Δημοκρατία της Βαημάρης και τις περισσότερες τέως σοσιαλιστικές χώρες).
—
Μα γιατί οι τραπεζίτες παθιάζονται τόσο για τον έλεγχο των Κ.Τρ.;; Θα το δούμε εξετάζοντας την αφετηρία της σημερινής κρίσης. Εδώ μπαίνουμε στα δύσκολα και ζητάω την προσοχή σας.
Αν παρατηρήσατε η σημερινή κρίση προηγήθηκε από μια περίοδο άφθονου και εύκολου χρήματος. Ακλούθησε απότομη συρρίκνωση της κυκλοφορίας του και βαθειά ύφεση, πτωχεύσεις και ανεργία. Πως έγινε αυτό πρακτικά;
Το 2002, ο τότε διευθυντής της ΦΕΝΤ, Γρινσπαν ανοίγει την βρύση της ρευστότητας κατεβάζοντας σταδιακά αλλά δραστικά το επιτόκιο (στο τέλος της θητείας του έφτασε κάτω από το 1%), κάτι που δεν δικαιολογούνταν με τις πληθωριστικές τάσεις της εποχής.

Ο σκοπός του ήταν να βοηθήσει την ανεμική οικονομία των ΗΠΑ και να επαναφέρει την εμπιστοσύνη στα αμερικανικά Μποντ (ομόλογα), θεμέλιο της χρηματοδότησης του κράτους ΗΠΑ. Αυτό δημιούργησε μια πλασματική ανάπτυξη βασισμένη σε μια εφήμερη αγορά ακινήτων. Με την βοήθεια των υποθηκών επί ακινήτων – πολύ συνήθης στις ΗΠΑ – και με άφθονα καταναλωτικά δάνεια η κατανάλωση (ο σημαντικότερος δείκτης στις ΗΠΑ) εκτινάσσεται. Έτσι ανέβαλε μια ύφεση. Και χρηματοδότησε εν μέρει την εισβολή στο Ιράκ. Όλα φαινόντουσαν να πηγαίνουν τέλεια. Οι σχολιαστές τον ονόμασαν Μάγο της Γουόλ Στριτ.

Στην πραγματικότητα δημιούργησε μια φανταστική φούσκα που ξέρασε τα περίφημα σαμπ πράϊμ (επισφαλή στεγαστικά δάνεια): μια τεράστια τρύπα πολλών εκατοντάδων δισεκατομμυρίων που ανακοινωνόταν με το σταγονόμετρο (ποτέ δεν ανακοινώθηκε ένα ξεκάθαρο μέγεθος).

Ωστόσο οι τράπεζες της Γουόλ Στ. όπως Ρέκορντμαν Σαξ., Σιτυ Μπάνκ, Ντζι Πι Μόργκαν, κ.α., είχαν προβλέψει, ποιος ξέρει πώς, την κατάρρευση των τίτλων σαμπ πράϊμ και τους πούλησαν πακέτο ανάμεσα σε τίτλους ΑΑΑ, κυρίως σε ευρωπαϊκές τράπεζες, πολλά μέσω της Ντοϊτσε Μπ.

Έτσι η κρίση μετατοπίστηκε, από την Αμερική στην Ευρώπη. Επακολούθησε γενική υποβάθμιση των ευρωπαϊκών τίτλων. Έτσι τα Μποντς έγιναν καταφύγιο και συνέχισαν να αγοράζονται. Δύσκολα όλα αυτά να φορτωθούν στους μηχανισμούς της ελεύθερης αγοράς. Αποκλείεται ο Γκρισπάν να μην ήταν ενσυνείδητος για το τι έκανε. Όλοι οι εμπειρογνώμονες ακόμα και το ΔΝΤ προειδοποίησαν ότι αυτή η πολιτική θα ξέσπαγε σε ένα χρηματιστικό ΚΡΑΧ. Και φυσικά η φούσκα έσκασε (το φθινόπωρο του 2007). Στα πρότυπα της κρίσης του 29 (και όσων προηγήθηκαν και ακλούθησαν).

( *) { Ίσως πρέπει να εξηγήσουμε πως δημιουργείται μια φούσκα; Όταν συνεχώς μπαίνουν καινούργιοι παίχτες σε μια κερδοφόρα αγορά οι τιμές παίρνουν την άνοδο. Οι καινούργιοι χρηματοδοτούν τα κέρδη ή τους τόκους των παλιών. Όταν αρχίζουν να εισρέουν λιγότεροι παίχτες, οι τιμές αντιστρέφονται γρήγορα και η αγορά καταρρέει απότομα. Όσοι δεν πρόλαβαν να βγουν από την αγορά τα χάνουν όλα η τα περισσότερα.
Το ξέσπασμα της φούσκας είναι η κρίσιμη στιγμή για τους τραπεζίτες. Εκεί σταματάει ένας χρηματιστικός κύκλος και αρχίζει ένας καινούργιος. Είναι όταν το χρήμα (δηλαδή αέρας σε περίπτωση κρίσης) μετατρέπεται σε ύλη: επιχειρήσεις, γη, ακίνητα. Πώς; Με καινούργια δάνεια, με κατασχέσεις, με αγορές σε υποβαθμισμένες τιμές υγειών ή στρατηγικών επιχειρήσεων. Έτσι, οι τραπεζίτες π.χ. βάλανε χέρι στις επιχειρήσεις νέας τεχνολογίας με την φούσκα του Ναζντακ – αν θυμάστε.

Έτσι έγινε και με τα μεγάλα αμερικανικά τραστ το 1929. Το πού και πότε εκρήγνυται μια φούσκα δεν είναι καθόλου τυχαίο όπως είδαμε με την περίπτωση της Ελλάδας (ρόλος της Γκόλντμαν Σακς). Η έκρηξη πρέπει να προκληθεί λίγο πριν η φούσκα εκραγεί από μόνη της, για να αιφνιδιάσει και να παγιδέψει τους περισσότερους. Βλέπε επίσης την φούσκα στο Χρηματιστήριο Αθηνών επί Σημίτη. Οι φούσκες παρουσιάζονται όπου υπάρχει άφθονη ρευστότητα.

Είδαμε πως εξελίχτηκαν ιστορικά οι σχέσεις στο τρίο Εξουσία, Τράπεζες, Ηγέτες… Να δούμε τώρα πως έχουν σημερα. Προηγουμένως όμως πρέπει να σας πω ότι το 1913 με την δημιουργία της αμερικανικής ΦΕΝΤ, μιας τράπεζας αμιγώς ιδιωτικού δικαίου, με ανώνυμα κυρίως ευρωπ. κεφάλαια, ο έλεγχος του χρήματος ξεφεύγει εντελώς από τα χέρια του ομοσπονδιακού κράτους και συγκεντρώνεται στα χέρια μερικών συγγενικών τραπεζικών οίκων. Των ίδιων που ελέγχουν την Σίτυ του Λονδίνου (ένα αυτόνομο κομμάτι του κέντρου της πόλης – πρακτικά οφφ σορ ). Και μέσω της Σίτυ ελέγχονται και όλοι οι οφφ σορ τραπεζικοί παράδεισοι ανά τον κόσμο ( Ζέρσεϊ, Καϋμάν, Κολον-Παναμά κλπ) πλην της Ελβετίας.

Θα πηδήξουμε τον πρώτο πόλεμο και τον μεσοπόλεμο και θα φτάσουμε στην περίοδο που αρχίζει αμέσως μετά την λήξη του 2ου Παγκ. Πολέμου. Όχι ότι ο μεσοπόλεμος δεν είναι σημαντικός αλλά γιατί οι βασικοί παίχτες ήταν οι ίδιοι και παρέμειναν μετά. Να πούμε μόνο ότι το διεθνές νομισματικό σύστημα ήταν βασισμένο στο χρυσό. Οι διαφορές στο εμπορικό ισοζύγιο των κρατών εξοφλούνταν (το «κλιρινκ») με μεταφορά χρυσού. Το νόμισμα ενός κράτους αντλούσε την διεθνή αξία του από τα αποθέματα χρυσού που διέθετε. Να πούμε επίσης ότι σε ολη αυτή την ταραγμένη περίοδο ο ρόλος των διεθνών τραπεζών, ήταν καθοριστικός για την έκβαση των συρράξεων.

Μετά τον 2ο πόλεμο οι Κ.Τ. των περισσότερων υπό γερμανική κατοχή χωρών τίθενται υπό έλεγχο αριστερών κυβερνήσεων.

Το 1945 τα οικονομικά επιτελεία των νικηφόρων κρατών συναντώνται στο Μπρετόν Γούντς και μελετούν ένα νέο διεθνές νομισματικό σύστημα, εμπνευσμένο από τον άγγλο οικονομολόγο Κευνς. Το κείμενο προσπαθεί να ισορροπήσει τα συμφέροντα των δυο κύριων πρωταγωνιστών: την δύουσα Αγγλία και τις ανατέλλουσες ΗΠΑ. Δηλαδή την Λίρα και το Δολάριο. Αν θυμάστε οι γονείς μας αποταμίευαν ακόμα σε αγγλικές λίρες μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 60.

Η συμφωνία υπογράφεται τον Νοέμβριο (;). Συνάμα δημιουργείται το ΔΝΤ. Το νέο Διεθνές Νομισματικό σύστημα ονομάζεται Γκολντ Εξτσεϊντς Στανταρτ (δηλαδή πρότυπο ανταλλαγής χρυσού). Ας το περιγράψουμε λιγάκι.
Στην συμφωνία (μετά από σκληρή διαπραγμάτευση πιστεύω ) ορίζεται για κάθε νόμισμα η αξία του σε ποσότητα χρυσού εκφραζόμενη σε ουγκιές. Ο κάτοχος του συγκεκριμένου νομίσματος μπορούσε θεωρητικά να απαιτήσει την ανταλλαγή του με το ποσό χρυσού που του αντιστοιχούσε. Δηλαδή: το πρότυπο ανταλλαγής χρυσού που ίσχυε προπολεμικά καταργείται αλλά παραμένει ως αναφορά. Το Δολάριο επιλέγεται ως διεθνές μέσο συναλλαγής και συνάμα μέσον αποταμίευσης. Οι ανεκτές αποχές/(αποκλίσεις?) από τις καθορισμένες αξίες ήταν +/- 1.5%.

Το ΔΝΤ έπαιζε τον χωροφύλακα για να περιορίσει τις αυθαίρετες αποχές/(αποκλίσεις?) των νομισμάτων από την αρχική τους αξία. Όταν μια χώρα π.χ. συσσώρευε πολύ συνάλλαγμα στα ταμεία της χάρη στις εξαγωγές της το ΔΝΤ την παρότρυνε να υπερτιμήσει το νόμισμά της ανεβάζοντας την συμμετοχή της στο ταμείο του ΔΝΤ ανάλογα. Το ποσό αυτό διατίθετο προς τις χώρες εμπορικά αδύναμες και το ΔΝΤ τους έδινε την άδεια να υποτιμήσουν το νόμισμά τους για να προωθήσουν τις εξαγωγές τους. Το σύστημα απεδείχθη αποτελεσματικό.

Ευνόησε πολύ τις εξαγωγές των χωρών με αδύναμα νομίσματα της Ευρώπης προς τις ΗΠΑ, συσσωρεύοντας στα ταμεία τους όλο και περισσότερα δολ. Καλή ώρα σαν την Κίνα σήμερα. Η τύχη της Λίρας συνδέθηκε περισσότερο με αυτή της Ευρώπης. Εντάχθηκε στο SEM (Ευρωπ. Νομισματικό Φίδι) για να αντισταθεί στις κερδοσκοπικές επιθέσεις εναντίον της (Ο Σόρος κέρδισε 3δις δολ στοιχηματίζοντας στην πτώση της)
Προς τα τέλη της δεκαετίας του 60, ευρωπαίοι Ηγέτες, με πρώτο τον Ντε-Γκολ, απαιτούν χρυσό αντί δολ. Η επιστροφή στο πρότυπο ανταλλαγής χρυσού . Η απάντηση της Αμερικής δεν αργεί.

Το 1971 0 Νίξον αποσυνδέει μονομερώς το δολ από το χρυσό. Οι ευρωπαίοι δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να κρατήσουν τα δις δολάριά τους. Αν τα ξεπούλαγαν χάνανε όλα τα αποθέματά τους. Έτσι το δολ. παρέμενε το διεθ. Νόμισμα αποταμίευσης . Έτσι χρηματοδοτήθηκε και ένα μεγάλο μέρος του κόστους του πολέμου του Βιετνάμ.

Με την Θάτσερ και τον Ρήγκαν η Λίρα δένεται με το δολ. και αποδομούν σταδιακά και ομοιοπαθητικά μεν αλλά σταθερά το οικοδόμημα των Μπρετόν Γούνας.

Ας ακολουθήσουμε τα κομβικά στάδια αυτής της εξέλιξης στην Γαλλία που είναι χαρακτηριστική (την οποία εβίωσα και μελέτησα).

Τα 12 χρόνια της προεδρίας του Ντε Γκωλ ( 1958-1970) ήταν πράγματι η χρυσή εποχή της Γαλλίας. Δόθηκε ανεξαρτησία σε όλες τις αποικίες. Άρχισαν τα πενταετή αναπτυξιακά προγράμματα. Η βασική έρευνα χρηματοδοτήθηκε γενναιόδωρα και οι πατέντες άνθησαν. Το πρώτο τζετ αεροπλάνο γραμμής στον κόσμο ήταν το γαλλικό Καραβέλ, τα μαθηματικά, η ατομική ενέργεια, η μπροστινή κίνηση και υδραυλικές αναρτήσεις, ο ατομικός εξοπλισμός, το Κονκόρντ, η ιατρική και πολλά άλλα. Στα δώδεκα αυτά χρόνια η Γαλλία έγινε ένα αξιόλογο κράτος από όλες τις απόψεις. Οι ρυθμοί ανάπτυξης θα λέγαμε σήμερα ότι ήταν κινεζικοί. Όλα αυτά ενώ οι κυριότερες τράπεζες και οι στρατηγικές επιχειρήσεις (πρώτες ύλες, ενέργεια, μεταφορές, τηλεπικοινωνίες είχαν κρατικοποιηθεί από τον ίδιο αμέσως μετά τον πόλεμο).

Η κεντρική τράπεζα πέρασε υπό τον έλεγχο του Έντγκαρ Πιναι σθεναρού υποστηριχτή του Φράγκου και θερμού οπαδού του πρότυπου ανταλλαγής χρυσού έναντι του δολ.

Το 1973 ο Πρόεδρος Πομπιντού, πρώην πρωθυπ. του Ντε Γκολ και στέλεχος του οίκου Ρ., με ένα νόμο που περνάει απαρατήρητος καταργεί τα απευθείας δάνεια της Κ.Τ. προς το Κράτος. Στο εξής το Κράτος θα δανείζεται από τις αγορές και θα αξιολογείται από ειδικευμένους οίκους λίγο ως πολύ σαν ένας ιδιώτης. Ιδιωτικοποιεί μερικές τράπεζες. Από τότε το χρέος της Γαλλίας από το περίπου το 25% του ΑΕΠ ξεπερνάει σήμερα τα 90%.

Στην επόμενη προεδρεία ο Ζισκάρ Ντεστέν χαλαρώνει τον έλεγχο του χρηματιστηρίου όπου αρχίζουν και εισρέουν ελεύθερα ξένοι επενδυτές.

Ο σοσιαλιστής Μιτεράν ένα αινιγματικό πρόσωπο (οι σχολιαστές τον ονομάζουν η Σφίγγα) σε συγκυβέρνηση με το ΚΚΓ, ξανακρατικοποιεί τις τράπεζες. Τα κεφάλαια αποδημούν στην Ελβετία, το Φράγκο κατρακυλάει. Ακολουθεί μια στροφή 180 μοιρών. Αρχίζει ένας κύκλος ιδιωτικοποιήσεων που συνεχίζεται από τον Σιράκ με σοσιαλιστή πρωθυπουργό τον Λ. Ζοσπέν. Το ΚΚΓ αποσύρεται από την συγκυβέρνηση και παίρνει την κατηφόρα ( από 23% τότε καταλήγει στο 3.5% σήμερα ). Ο Υπ. Οικ. Ντελόρ καταργεί την διάκριση μεταξύ τραπεζικών καταθέσεων και τρ. επενδύσεων που κατοχύρωνε τις καταθέσεις.

Την ίδια περίοδο ο Δημοκράτης Κλίντον καταργεί έναν αντίστοιχο νόμο του Ρούσβελτ (Γκλας Ιγκαλ) που βοήθησε την ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας μετά την κρίση του 1929. Οι τράπεζες καταθέσεων μπορούν πλέον να παίζουν στο Χρηματιστήριο τα δικά τους κεφάλαια ριψοκινδυνεύοντας τα κεφάλαια των καταθετών. Η τελευταία καλή πράξη του Μιτεράν προς τους χρηματιστές ήταν να επιτρέψει την εισαγωγή παραγωγών (τα οποία προωθήθηκαν ως μέσα αντιστάθμισης του κινδύνου), στο γαλλικό Χρηματιστήριο. Οι Γάλλοι τον ευχαρίστησαν μη ψηφίζοντας το Μάαστριχτ που προωθούσε ο ίδιος και το σοσιαλιστικό κόμμα. Παρόμοιο δρόμο ακλούθησαν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Και έχουμε τώρα μια ιδέα του σκηνικού που στήθηκε και κατέληξε στο ξέσπασμα της κρίσης το καλοκαίρι του 2007.

Από την μια έχουμε τα κράτη που χάνουν εντελώς κάθε έλεγχο επί του χρήματος, χάνουν και τα εισοδήματα με τις ιδιωτικοποιήσεις των ΔΕΚΟ και υποχρεώνονται να δανειστούν με τόκο στις διεθνείς τράπεζες. Η ιδιωτικοποίηση των κερδών, και κρατικοποίηση των ελλειμμάτων, περιθωριοποιούν τα κράτη. Ο ρόλος των κρατών περιορίζεται πλέον στην διαχείριση των φόρων για την πληρωμή των χρεολυσίων προς τις ιδιωτικές τράπεζες και στην κοινωνική αστυνόμευση.

Στην Ευρώπη τα κράτη όπως τα γνωρίζαμε πριν διαλύονται μέσα σε μεγαλύτερα συγκροτήματα όπου οι πολίτες χάνουν κάθε μέσον ελέγχου στο σύστημα. Εξ ου και η τάση πολλών περιοχών προς αυτονομία ή ανεξαρτησία. Η οποία όμως μοιραία θα καταλήξει στην βαλκανιοποίηση της Ευρώπης εφόσον τα νέα κράτη θα ακολουθήσουν την ίδια περιθωριοποίηση.

Από την άλλη έχουμε την πλήρη απελευθέρωση των δραστηριοτήτων των τραπεζών και των χρηματιστηρίων. Η τράπεζες έγιναν χρηματιστές, τα σύνορα μεταξύ των δυο δεν διακρίνονται πια. Ο τζίρος στα χρηματιστήρια εκτινάζεται. Παράλληλα εμφανίζονται με τα παράγωγα πληθώρα νέων προϊόντων και στοιχημάτων που κυκλοφορούν σε διεθνές επίπεδο 24 ώρες το 24ωρο. Με την πληροφορική ο τζίρος στα χρηματιστήρια μετριέται σε δευτερόλεπτα. Πρόκειται περί στοιχημάτων επί στοιχημάτων επί αξιών και τίτλων που ελάχιστη σχέση πια έχουν με την πραγματική οικονομία.

Για να καταλάβουμε τις διαστάσεις που πήρε το φαινόμενο αρκεί να πούμε ότι ενώ το ΑΕΠ του κλάδου ήταν μέχρι την δεκαετία του 60 ένα κλάσμα του ΑΕΠ της Υφηλίου, σήμερα οι ήπιες εκτιμήσεις το υπολογίζουν από το δεκαπλάσιο και πάνω (60 τρις έναντι 600 και πάνω). Χωρίς να περιλαμβάνεται το λεγόμενο σκιώδες τραπεζικό σύστημα (Σάντοου Μπάνκινγκ) Πρόκειται για συναλλαγές μεταξύ μεγάλων τραπεζών που δεν περνάνε από το χρηματιστήριο αλλά που το επηρεάζουν τα πλείστα. Λένε πως ανέρχεται στα 70 τρις. Δολ.
Κι’ εχουμε συγκεντρωμένα όλα τα συστατικά για μια απίστευτα τεράστια φούσκα που έσκασε, όχι τυχαία το 2007. Κατά την γνώμη μου για τους ακόλουθους λόγους:

Εν πρώτοις ένα μεγάλο ποσοστό των σαμπ πράϊμ είχε ήδη περάσει στα ευρωπ. χέρια. Δεύτερον έπρεπε να συμπέσει με μια αλλαγή της προεδρίας για να αιφνιδιάσει. (Στις προεκλογικές διαδικασίες αποφασίζονται τα πάντα) Και τέλος κάτι που τα ΜΜ και οι περισσότεροι αναλυτές δεν αναφέρουν συχνά: το συμβόλαιο της ΦΕΝΤ με το Κογκρέσο λήγει φέτος, εκατό χρόνια μετά την ίδρυσή του (1913-2013). Δύσκολα να μην ανανεωθεί σε περίοδο κρίσης. Θα ήταν μια επανάσταση που κανένας πολιτικός δεν έχει το ανάστημα να επωμιστεί.

Για να καταλήξω λοιπόν, αυτό που λέμε αγορά με την έννοια της κλασικής οικονομίας είναι το φύλο συκής που δικαιολογεί εν προκειμένω την ύπαρξη ενός δαιδαλώδους χρηματοπιστωτικού δικτύου που καταλήγει σε πάρα πολύ λίγα χέρια.

Παράρτημα 1: Το χρήμα χρέος.
Όταν παίρνουμε ένα δάνειο π.χ. καταναλωτικό από την τράπεζα, κατά την γνώμη σας που βρίσκει η τράπεζα τα λεφτά που μας δανείζει;
Παράρτημα 2 : Η Γκόλντμαν Σαξ
Παραρτημα 3 : Το δίκτυο των Διεθνών Τραπεζών