Εις μνήμην Άγγελου Σικελιανού

«Να που κι ο μέγας Θάνατος μου γίνηκε αδερφός!…»

Άγγελος Σικελιανός
19 Ιουνίου 1951

Στο νοσοκομείο της Αθήνας «Η Παμμακάριστος», ο ποιητής άφησε την τελευταία πνοή του, αφού δυο άλλα νοσοκομεία αρνήθηκαν να τον δεχτούν γιατί δεν είχε να καταβάλει την… ανάλογη χρηματική προκαταβολή!
Θάλαμος Θ΄ «Των Θλιβομένων η Χαρά» – εκεί ξεψύχησε…

Ελάχιστα έπιπλα μέσα στο δωμάτιο. Ένα τραπεζάκι με λίγα φάρμακα – τα τελευταία.
Ένας μικρός μετάλλινος Εσταυρωμένος πάνω σε ξύλο. Ένα κηροπήγιο. Δύο βιβλία πάνω στην πολυθρόνα: «Τ’ αναστενάρια» και η «Ανθολογία των Κυπρίων ποιητών». Λίγα άσπρα τριαντάφυλλα. Και άσπρες μαργαρίτες. Και στη μέση, στο απέριττο κρεβάτι, ο Σικελιανός με σταυρωμένα τα χέρια σαν άγγελου φτερούγες. Ήτανε ίσαμε δύο απ’ τα μεσάνυχτα…
Είπαν στην Άννα Σικελιανού μόλις ήρθε ο θάνατος:
– «Ποιόν να ειδοποιήσουμε;»
Αποκρίθηκε απλά, τρέμοντας:
– «Ποιον να ειδοποιήσετε; Ειδοποιήστε τον Σολωμό. Τον Παλαμά…»
«Εντελέχεια»
Η απώλεια ήταν δυσβάσταχτη! Ο Καζαντζάκης έγραψε στον Πρεβελάκη:
«Δεν μπορώ ν’ ανεχτώ να ζουν τόσοι τιποτένιοι και να χάνεται μια τέτοια «εντελέχεια».
Ποτέ δεν σιχάθηκα τόσο τη Μοίρα κι αυτούς που πιστεύουν σε «Θεό». Ποτέ δεν αγρίεψα με τόσο εωσφορική σιγουράδα. Όταν συλλογίζουμαι τώρα την Ελλάδα και τους ανθρώπους που την κατοικούν και τους πιθήκους που εξευτελίζουν το Πνέμα, καπνίζει η κεφαλή μου. Είναι άδικο, άδικο, δεν το δέχουμαι…»

Η «μυστική κληρονομιά»

19 Ιουνίου 1951. Έφυγε, αφήνοντάς μας την «μυστική κληρονομιά»:

«Αν δεν ξανάρθω πίσω, τ’ όνομά μου / σας δίνω κι Ορφανούς Σας λέω, για να ’στε, / στη μοναξιά που θα ’ρτει ανταμωμένοι, / σαν τα παιδιά που εχάσανε πατέρα / φτωχό, κι ωσά βραδιάσει σμίγουν όλα / τριγύρα απ’ τη φωτιά βουβά, κι ο νους τους, / καρφωμένος ακόμα στην αχνάδα / του νεκρού τους, κοιτάει και μεγαλώνει / βαθιά του ό,τι τους άφηκε: εν’ αλέτρι, / λίγες φούχτες σταριού, δυο ξύλα ακόμα / για τη γωνιά. Κι ο πόνος τους, αγάλι- / αγάλι, ξάφνου υψώνεται μπροστά τους, / πιάνει τ’ αλέτρι σαν ζευγάς, το στάρι / σάμπως σποριάς το συντηράει,
και λέει: / Όλη τη γη μ’ αυτά να οργώσω θέλω, / να σπείρω όλο τον κόσμο απ’ άκρη σ’ άκρη, / να φάει μ’ εμάς φτωχολογιά, ποτέ της / που δε γνώρισε μάνα ουδέ πατέρα, / φτάνει η φωτιά να κάψει λίγο ακόμα / στο σπίτι, κι ο νεκρός μας να μη λείψει / ποτέ απ’ ανάμεσά μας…»

19 Ιουνίου 2009

Έχω στα χέρια μου το Πρόγραμμα των Πολιτιστικών Εκδηλώσεων του καλοκαιριού, του δήμου Λευκαδίων. Οι μισές περίπου εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν στο Κηποθέατρο «Άγγελος Σικελιανός». Ανατρέχω στην ημερομηνία 19 Ιουνίου. ΚΕΝΟ! Τίποτα δεν προβλέπεται απ’ το πρόγραμμα! ΤΙΠΟΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ!
Τι ειρωνεία! Ο κήπος του πατρικού σπιτιού του ποιητή φιλοξενεί τόσα αφιερώματα, και για τον οικοδεσπότη ούτε λέξη!
«Μουσείο Επιφανών Λευκαδίων»

Νωρίτερα, διαβάσαμε σ’ ένα ταμπλό στο Παζάρι: «Ο Δήμαρχος Λευκάδας κ. Β. Φέτσης και το Δημοτικό Συμβούλιο σας προσκαλούν στην τελετή υπογραφής του ιδιωτικού Συμφωνητικού εκπόνησης μελετών και ανάληψης επιβλέψεων για την δημιουργία «ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΛΕΥΚΑΔΙΩΝ» Χορηγία της ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ στο Δημαρχείο την Παρασκευή 3 Απριλίου, στις 18:00».

Το μουσείο αυτό, πράγμα που δεν αναγράφει το ταμπλό, προέκυψε κατόπιν μακροχρόνιων δημοσιευμάτων της εφημερίδας μας για το θέμα, και θα στεγαστεί στο σπίτι που έζησε μέρος της ζωής του ο Άγγελος Σικελιανός, χωρίς καμία αναφορά στο όνομά του να γίνεται, αφού για κάποιους…. Λευκ-άδειους δεν είναι τίποτ’ άλλο από έναν ακόμα επιφανή!
Λευκαδική τσιγκουνιά…

Έχω μπροστά μου το αφιέρωμα της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών για τον Σικελιανό, έκδοση 1981. Στην πρώτη σελίδα ο Αριστοτέλης Χαραμόγλης σημειώνει:
«Το βιβλίο τούτο, αναγνώστη μου, δεν δωρίθηκε στην βιβλιοθήκη Ε.Λ.ΒΙ. από την Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών όπως είχε υποχρέωση, αλλά το προμηθεύτηκα από τον κύριο Αντώνη Φίλιππα, όχι με χρήματα, αλλά με αντιπραγματισμό, δίνοντάς του ένα άλλο βιβλίο…»
Στο εξώφυλλο του τόμου δε, απ’ την μέσα πλευρά, είναι κολλημένη και η απόδειξη (δρχ. 1000) στο όνομα του κ. Φίλιππα που το αγόρασε από την Εταιρεία!

Για σκεφτείτε λίγο:

Ο Α. Χαραμόγλης «ξόδεψε» ολόκληρη ζωή, χρόνο και χρήμα για να δημιουργήσει μια μοναδική στον κόσμο βιβλιοθήκη που ΤΗΝ ΧΑΡΙΣΕ στον δήμο της πόλης, και οι Λευκάδιοι Μελετητές (η υποτιθέμενη αφρόκρεμα της τοπικής διανόησης) τσιγκουνεύτηκαν 1000 ψωροδραχμές και δεν απέστειλαν στην Ε.Λ.ΒΙ. τιμής ένεκεν το βιβλίο!

Ο Σικελιανός, όπως είπαμε και στην αρχή, πέθανε άφραγκος στο νοσοκομείο των καλογριών – ούτε την προκαταβολή εισαγωγής δεν είχε να πληρώσει – κι οι… τιμητές του, έβγαλαν ένα βιβλίο ΓΙΑ ΝΑ ΤΑ ΚΟΝΟΜΗΣΟΥΝ;
Βο(υ)λή στην καρδιά
Το 1934 η Βουλή αποφασίζει την ανάθεση των Δελφικών Εορτών σε είκοσι δύο μέλη, εξοστρακίζοντας το ζεύγος Σικελιανού από την Ιδέα που οι ίδιοι είχαν συλλάβει.
Ο ποιητής θα αναρτήσει έξω από την πόρτα του γραφείου του μια φράση του Νίτσε:
«Εκεί που τελειώνει το κράτος, εκεί αρχίζει ο άνθρωπος».

Το χαμένο Νόμπελ

Στα 1950 ο Σικελιανός έχασε το βραβείο Νόμπελ για… μία ψήφο! Και πώς να μην το χάσει! Φρόντισε γι’ αυτό ο τότε υπουργός εξωτερικών Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, που με διάβημά του στην Σουηδική Κυβέρνηση προειδοποίησε πως «η βράβευση του Σικελιανού θ’ αποτελέσει βράβευση της αριστεράς παρατάξεως στην Ελλάδα!»
Κατόπιν αυτού, θα έπρεπε να προταθεί ο Τσαλδάρης για Νόμπελ… ηλιθιότητας!

Το ολίσθημα της Ακαδημίας

Λίγους μήνες πριν τον θάνατο του Σικελιανού, η Ακαδημία Αθηνών αρνείται να τον κάνει ακαδημαϊκό, έστω «για την τιμή των όπλων». Ένα βαρύ ολίσθημα της Ακαδημίας, το οποίο αμαύρωσε την εικόνα του κορυφαίου πνευματικού ιδρύματος της χώρας. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που συνέβη κάτι τέτοιο εκείνα τα χρόνια, καθώς η πολιτική εξουσία είχε διαβρώσει τα πάντα και κορυφαίες θέσεις καταλάμβαναν ασήμαντου ηθικού και πνευματικού αναστήματος άνθρωποι. Κάτι που δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως έχει ολοσχερώς εκλείψει ακόμα και στις μέρες μας.

Ο λαός

Ο ποιητής δεν έκρυψε ποτέ την αγάπη του για τον απλό κοσμάκη:

«Παντού ο λαός και λάτρεψα, / και στην λαχτάρα μου είπα: / «Βάλε το αυτί στα χώματα». / Και φάνη μου πως η καρδιά / της γης βαριά αντιχτύπα….»
Ή αλλού: « Και στο λαό εκατέβηκα / και των σπιτιών οι θύρες / άνοιξαν τόσο αγαλινά / σα να ήταν τάφου θύρες…»

Με αποκορύφωμα το Πνευματικό Εμβατήριο: «Ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απ’ την Ελλάδα…/ Σπρώχτε με γόνα και με στήθος, να τον βγάλουμε απ’ τη λάσπη / σπρώχτε με στήθος και με γόνα, να τον βγάλουμε απ’ το γαίμα / σπρώχτε με χέρια και κεφάλια, για ν’ αστράψει ο ήλιος Πνέμα!». Σήμερα, αυτός ο λαός δεν νομίζω πως θα πρέπει να νιώθει αντάξιος της αγάπης του Σικελιανού…

Πατρίδα του η Ελλάδα

«Ο Σικελιανός γεννήθηκε στη Λευκάδα – λέει ο Ελύτης – ωστόσο θα ’τανε πιο σωστό να μην αναφέρεται κανένα μέρος για πατρίδα του ξεχωριστή, αφού ο ίδιος ολάκερη την Ελλάδα, πέτρα την πέτρα και θυμάρι το θυμάρι, την έζησε κατάβαθα και την έβαλε – πόσο εύγλωττα – να μιλήσει μέσα από κάθε μόριο της σαρκωμένης λαχτάρας του…»

«Λόγος Αγγέλου»

Τελειώνω με την αρχή του βιβλίου «Λόγος Αγγέλου» του Γιάννη Φαλκώνη, ο οποίος από γράμματα, κείμενα και ποιήματα του Σικελιανού (ή για τον Σικελιανό) έφτιαξε ένα έργο ποιητικού θεάτρου, το οποίο είχαμε την τύχη να κοινωνήσουμε πέρσι στο «Κηποθέατρο» βλέποντας για πρώτη φορά τον Σικελιανό ως ρόλο θεατρικό να ενσαρκώνεται από τον ηθοποιό Δημήτρη Βερύκιο. Σαν να ’ναι τώρα: Καθισμένος στην καρέκλα, φορώντας καπέλο, κοιτώντας προς τα κάτω, αρχίζει να μιλάει στο μισοσκόταδο, μόνο με το φως ενός πορτατίφ:
«Αν είναι ο πόνος μου και η χαρά μου και ό,τι ζω στην μοναξιά μου – και είναι αμέτρητο – να πέφτει στο βυθό του υποσυνείδητού μου, για να οικοδομεί το σταλαχτίτη, που θα ’ναι έργο μου και θα ’ναι βέβαια πια ολουνώνε άμα τελειώσει, δίχως να τα μεραζόμαστε όλα στη μέση, καλύτερα ίσως είναι να σωπάσω και να πεθάνω…»

Δημήτρης Ε. Σολδάτος
____________________________
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε ελαφρώς παραλλαγμένο το 2003.
Χρησιμοποιήθηκαν φωτογραφίες από το λεύκωμα της κυρίας
Βιβέτ Τσαρλαμπά – Κακλαμάνη «Άγγελος Σικελιανός»,
έκδοση Δήμου Λευκαδίων, 2001.
Δημήτρης Ε. Σολδάτος
Απ’ την εφημερίδα «Τα Νέα της Λευκάδας»
Αριθμ. Φύλλου: 357, 19 / 6 / 2003, σελ. 8, 9