Αφήγηση του καραγκιοζοπαίχτη Σωτήρη Σπαθάρη για τις παραστάσεις που έδωσε στο Πάνθεον, το καλοκαίρι του 1946

Απόσπασμα από αφήγηση του Σωτήρη Σπαθάρη για τις παραστάσεις που έδωσε με συνεργάτες τον Σπύρο Καράμπαλη και τον Σωτήρη Πρωτόγερα στη Λευκάδα, στον κινηματογράφο Πάνθεον, το καλοκαίρι του 1946. 

[…] Στη Λευκάδα καλά μάς υποδέχτηκε ο θεατρώνης και προπάντων οι συγγενείς του Καράμπαλη, γιατί ο γερο-Καράμπαλης, πριν γίνει τραγουδιστής του καραγκιόζη, ήτανε ο πρώτος ψάλτης της Λευκάδος. Λοιπόν έτσι είχαμε τραπέζια και γλεντάκια. Ο θεατρώνης μάς είπε να παίξουμε στον χειμωνιάτικο κινηματόγραφο, έως ότου ετοιμάσουνε την καλοκαιρινή δουλειά στην παραλία.

 Την πρώτη παράσταση που παίξαμε είχε μεγάλη αποτυχία, γιατί την έπαιξε ο Πρωτόγερας, κι έτσι όλη η Λευκάδα έμαθε πως ο καραγκιόζης που ’φερε ο Γιαννουλάτος δεν είναι καλός, γι’ αυτό η δουλειά έσπασε και οι συνέταιροι φιλονικήσανε και η καλοκαιρινή δουλειά της παραλίας δεν έγινε.

Ώστε να παίξουμε τις δέκα παραστάσεις που ήμουνα εγώ εκεί, μια μέρα, ενώ αποφασίσαμε να φάμε κρέας στο φούρνο με μακαρόνια κα να το φάμε στην ακροθαλασσιά μετά το μπάνιο μας, αλλά ο μάγεράς μας Καράμπαλης ξέχασε να βάλει στο φαΐ αλάτι, αλλά εμάς δεν μας ένοιαζε, γιατί αφού είχαμε δώσει για δαύτο τα λεφτά μας το φάγαμε. 

Κι ένα άλλο που θα μου μείνει αλησμόνητο είναι, αφού δυο βραδιές παίξαμε μια πολύ ωραία παράσταση του Διάκου, τελευταία που τον σουβλίσαμε και πρέπει να του πει το ποίμα ο Καραγκιόζης, ο Πρωτόγερας λέει με τον Καραγκιόζη: «Αδερφάκι Διάκο, σε φάγανε μπαμπέσικα οι μπαγάσηδες». Κι εγώ του λέω: «Τι λες, μωρέ;» Κι αυτός μού λέει: «Ψέματα είναι, μωρ’ αδελφέ μου, ότι τον εφάγανε μπαμπέσικα;» Εγώ την άλλη μέρα έφυγα για την Κηφισιά.

 Σ’ όλο μου το ταξίδι, αυτό που εγυρνούσα σπίτι μου, η καρδιά μου ένιωθα πως πετούσε, γιατί αξιώθηκα να κάνω και την τελευταία καλλιτεχνική μου βόλτα με μεγάλες περιπέτειες.

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο: Σωτήρης Ε. Σπαθάρης, Τα απομνημονεύματά μου. Ανέκδοτα αυτοβιογραφικά κείμενα του λαϊκού καλλιτέχνη με εισαγωγή, επιμέλεια και επεξηγηματικά σχόλια του Γιάννη Κόκκωνα, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2020. σ. 498-499.

ΣΩΤΗΡΗΣ Ε. ΣΠΑΘΑΡΗΣ
ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΜΟΥ
Ανέκδοτα αυτοβιογραφικά κείμενα του λαϊκού καλλιτέχνη με εισαγωγή, επιμέλεια και επεξηγηματικά σχόλια του Γιάννη Κόκκωνα

Ο καραγκιοζοπαίχτης και οικοδόμος Σωτήρης Ευγενίου Σπαθάρης (1887‒1974) είναι ο πρώτος Έλληνας λαϊκός καλλιτέχνης που έγραψε εκτενή κείμενα για τη ζωή του και για την τέχνη του. Ξεχωριστά, απολαυστικά και από πολλές απόψεις χρήσιμα τα κείμενα αυτά, πολύ ενδιαφέρουσα η ιστορία της συγγραφής τους, μεγάλη η περιπέτεια των χειρογράφων που τα διασώζουν.

Τα «απομνιμονέματά» του τα έγραψε ο Σπαθάρης τρεις φορές: μία το 1944, μία από το 1950 ώς το 1955, και μια τρίτη από το 1957 ώς το 1959. Η τελευταία εκδοχή, γραμμένη επειδή τα προηγούμενα χειρόγραφα είχαν χαθεί, εκδόθηκε στις αρχές του 1960, «λογοκριμένη» όμως και με γλωσσικές επεμβάσεις αρκετές. Τώρα τα χαμένα χειρόγραφα βρέθηκαν και στον παρόντα τόμο εκδίδονται για πρώτη φορά οι δύο παλαιότερες και πολύ αξιολογότερες μορφές του σπουδαίου αυτού έργου. Είναι ένας «άλλος» Σπαθάρης: η γλώσσα διαφέρει, μεγαλύτερο διάστημα καλύπτεται (π. 1894‒1953), άγνωστα από αλλού επεισόδια εμφανίζονται, άλλα, γνωστά, περιγράφονται ζωηρότερα και εκτενέστερα. Ειλικρινής και έντιμος αφηγητής μοιάζει αυτός ο χαρισματικός και φιλότιμος αλλά και δύσκολος και σκληρός άνθρωπος, καθώς μας μιλά για τις αδυναμίες και τις αποτυχίες του με την ίδια ενάργεια και γλαφυρότητα που παρουσιάζει τα προτερήματα και τις επιτυχίες του.

Πέρα από την αξία που έχουν ως σπουδαία πηγή για την ιστορία του ελληνικού θεάτρου σκιών, αλλά και για τον τρόπο που βίωνε τη «μεγάλη ιστορία» ένας εκπρόσωπος των φτωχών λαϊκών στρωμάτων της πρωτεύουσας, τα απομνημονεύματα του Σπαθάρη, που εκδίδονται εδώ χωρίς περικοπές και γλωσσικές επεμβάσεις, αποτελούν σημαντικότατο μνημείο λόγου. Πόσοι φορείς της προφορικής παράδοσης, που δεν διάβαζαν και με δυσκολία έγραφαν, θέλησαν και κατόρθωσαν να συντάξουν τόσο μεγάλα αυτοβιογραφικά κείμενα στη χώρα μας αλλά και αλλού;

Στην εισαγωγή του επιμελητή της έκδοσης Γιάννη Κόκκωνα, πέρα από τα εντελώς απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία του Σπαθάρη, θα βρει ο αναγνώστης την ιστορία της συγγραφής των κειμένων, των προσπαθειών για την έκδοσή τους και της τύχης των χειρογράφων. Κάμποσα συμπληρωματικά κείμενα και παραλλαγές ορισμένων αφηγήσεων που σώθηκαν, μαζί με άλλα κείμενα του συγγραφέα μας δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες από το 1945 ώς το 1965, έχουν μπει σε τέσσερα παραρτήματα. Επεξηγηματικά σχόλια, γλωσσάρι και ευρετήριο συμπληρώνουν τον τόμο, ενώ η προερχόμενη από διάφορες πηγές διάσπαρτη εικονογράφηση υποστηρίζει, τρόπον τινά, οπτικά την αφήγηση.

ΕΤ: Tο βιβλίο υπάγεται στο Nόμο περί Eνιαίας Tιμής Bιβλίου, δηλαδή ισχύει μέγιστη έκπτωση 10%.

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Σωτήρης Σπαθάρης γεννήθηκε το 1887 στην Αθήνα από άγνωστους γονείς και το 1889 υιοθετήθηκε από τους Σαντορινιούς Ευγένιο και Μαριέττα Σπαθάρη. Μεγάλωσε σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, στην περιοχή του Μεταξουργείου. Μικρό παιδί γοητεύτηκε από το θέατρο σκιών, μαθήτευσε για λίγο στον καραγκιοζοπαίχτη Θεοδωρέλο και από τα πρώτα εφηβικά χρόνια άρχισε να δίνει παραστάσεις στη γειτονιά του. Αλήτεψε, δούλεψε κοντά σε τσαγκάρηδες και άλλους μαστόρους, και συμπλήρωνε το πενιχρό εισόδημα από τις παραστάσεις του καραγκιόζη δουλεύοντας σαν οικοδόμος, πλακάς κυρίως. Το 1913 παντρεύτηκε από έρωτα την Τριανταφυλλιά Μαλακού, υπηρέτρια από τα Κύθηρα, κατατάχτηκε στον στρατό καθυστερημένα το 1915, επιστρατεύτηκε αργότερα και βρέθηκε στο Μακεδονικό μέτωπο το 1918 και το 1919. Όταν γεννήθηκε ο γιος του Ευγένιος, το 1924, μετακόμισε στα Αλώνια της Κηφισιάς. Στις δεκαετίες του 1930 και 1940 έγινε ο αγαπημένος καραγκιοζοπαίχτης των καλλιτεχνών και των διανοουμένων της Αθήνας, ύστερα από τη γνωριμία του με τον Γιάννη Τσαρούχη. Το 1944, παρακινημένος από τον ζωγράφο Νίκο Καρτσωνάκη, άρχισε να γράφει τα απομνημονεύματά του. Το 1945 γνώρισε τον Άγγελο Σικελιανό, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από το ήθος του και δημοσίευσε αποσπάσματα της πρώτης μορφής των απομνημονευμάτων, συνοδεύοντάς τα με πολύ θερμά λόγια. Συνταξιοδοτήθηκε το 1947, όταν κλονίστηκε σοβαρά η υγεία του, όμως με τον ένα ή τον άλλον τρόπο συνέχισε να ασχολείται με τον καραγκιόζη ώς τον θάνατό του, το 1974, παρακολουθώντας πάντοτε την επιτυχημένη επαγγελματική διαδρομή του γιου του Ευγένιου.