Η αρχαιολογία του χωριού Άγιος Νικήτας Λευκάδας

Του Αντώνη Γ. Περδικάρη

Παρ’όλο που δεν υπάρχουν αρχαιολογικές μελέτες για την Λευκάδα που να έχουν αναδείξει αξιόλογα ευρήματα στη θέση του Αγίου Νικήτα, το χωριό, είναι καταγεγραμμένο ως θέση αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, πιθανότατα από την εποχή του W. Dörpfeld. Είναι γνωστό ότι ο εν λόγω αρχαιολόγος, επισκέφθηκε την περιοχή, σώζεται μάλιστα και φωτογραφία του χωριού που τράβηξε ο ίδιος, από το 1905.

Ο Π.Ροντογιάννης (1980) αναφέρει ότι ανασκαφές στη περιοχή, έχουν φέρει στην επιφάνεια ευρήματα που κατατάσσονται στην παλαιολιθική περίοδο, αλλά και νεότερα που προέρχονται από εγκαταστάσεις ανθρώπων της περιόδου μεταξύ 6ου αιώνα π.Χ. και της Ρωμαϊκής κατάκτησης της νήσου.

Τέλος και σε νεότερη μελέτη πάνω στην αρχαιολογία της Λευκάδας, στη θέση του Αγίου Νικήτα σημειώνονται δύο σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.

Σχετικά πρόσφατα (2008), ανακαλύφθηκε τυχαία στη περιοχή, μικρός Μυκηναϊκός θολωτός τάφος του 14ου -13ου αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με ανακοίνωση των αρχαιολόγων, είναι ο πρώτος θολωτός τάφος που ανακαλύπτεταΙ στο Νησί και πρόκειται ουσιαστικά για μικρών διαστάσεων τάφο, του οποίου σώζεται μόνο το μισό της θόλου, διαμ. 2,30, σωζ. ύψ 1,90 μ., κτισμένου με ακανόνιστες σειρές ντόπιων λίθων. Διασώθηκαν δε,πολλές διαταραγμένες ταφές, από τις οποίες συγκεντρώθηκε τροχήλατη κεραμική που ανήκει σε μικρά κυρίως αγγεία (αλάβαστρα, προχοΐσκες), αλλά και χειροποίητη. Ακόμα περισυλλέχθηκαν δύο σφραγιδόλιθοι από στεατίτη, καθώς και αντικείμενα προσωπικής χρήσης και καλλωπισμού (κουμπιά ή σφονδύλια, δακτυλίδια, χάνδρες περιδεραίων από διάφορα υλικά).

Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της «Ύστερης Εποχής του Χαλκού» που αναπτύχθηκε ανάμεσα στον 17ο και 11ο αι. π.Χ., κυρίως στην κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα. Το επίθετο «Μυκηναϊκός» προέρχεται από την πρώτη αρχαιολογική θέση στην οποία εντοπίστηκε, τις Μυκήνες, που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του. Κατά την περίοδο ακμής του εξαπλώθηκε και στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Σύμφωνα με τις μέχρι σήμερα πληροφορίες που διαθέτουμε για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό, κέντρα εγκατάστασης των Μυκηναίων υπήρξαν επίσης τόσο στη Νότια Ιταλία, όσο και στη Σικελία. Με δεδομένο ότι την εποχή εκείνη το νησί της Λευκάδας ήταν ενωμένο με τη στεριά, ο όρμος του Αγίου Νικήτα αναμένεται να ήταν πολύ σημαντικός για τη ναυσιπλοΐα, καθώς θα αποτελούσε ουσιαστικά το μοναδικό καταφύγιο πλοίων στη Δυτική πλευρά της Νήσου,στην πορεία τους προς την Ιταλική Χερσόνησο. Με βάση αυτή τη σκέψη,μπορεί να ερμηνευθεί, το εκ πρώτης όψεως παράδοξο γεγονός της ανεύρεσης στοιχείων Μυκηναϊκού Πολιτισμού, ειδικά στον Άγιο Νικήτα και όχι σε άλλες τοποθεσίες της νήσου, αφού καθώς φαίνεται το χωριό αυτό αποτελούσε σημείο προσέγγισής της και καταφύγιο των «Μυκηναίων» κατά την πορεία τους προς την Ιταλία.

Η ακριβής διαδρομή των Μυκηναϊκών πλοίων στη Δυτική Ελλάδα πρέπει να διερχόταν από τα θαλάσσια στενά που βρίσκονται μεταξύ των Ιονίων Νήσων και της ξηράς ενω η μετάβαση στην Ιταλία γινόταν μέσω του πορθμού του Οτράντο, καθώς με τα ναυτικά μέσα της εποχής ήταν παρακινδυνευμένο το ταξίδι στην ανοικτή θάλασσα. Παρέκκλιση από το κανόνα αυτό λογικά θα γινόταν μόνο κατά τη παράκαμψη της Λευκάδας, καθώς δεν υπήρχε τότε θαλάσσιος δρόμος μεταξύ του νησιού και της στεριάς. Μέχρι τώρα έχουν βρεθεί Μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι στην Ανατολική πλευρά της Κεφαλονιάς και στις Δυτικές ακτές της Ηπείρου και ο τάφος αυτός στη Δυτική ακτή της Λευκάδας μοιάζει να συμπληρώνει το «πάζλ».

Με βάση τις παραπάνω σκέψεις φαίνεται ότι η ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Λευκάδας επιφυλάσσει πιθανότατα κάποιες εκπλήξεις για τους αρχαιολόγους, καθώς τόσο η περιοχή του Αγίου Νικήτα, όσο και νοτιότερα, η περιοχή του πρώην «Δήμου Απολλωνίων», με το διάσημο κατά την αρχαιότητα ναό του «Λευκάτη Απόλλωνος» του οποίου η ίδρυση χάνεται στα βάθη του χρόνου, πρέπει να είχε πολύ μεγάλη σημασία για την ναυσιπλοΐα κατά τους Μυκηναϊκούς και Ομηρικούς χρόνους. Η Λευκάδα κατά την Μυκηναϊκή εποχή, φαίνεται ότι αναδείχθηκε κυρίως,ως σταθμός του ταξιδιού προς την Δύση με τους ταξιδιώτες να προσεγγίζουν αρχικά το νησί,πιθανότατα από τα Νότια (περιοχή της Βασιλικής) όχι μόνο για ανεφοδιασμό, αλλά και για σπονδές στον παρακείμενο αρχαίο ναό που αναφέρθηκε. Σημειωτέον ότι ο Απόλλων εθεωρείτο θαλάσσια θεότητα και οι αρχαίοι πίστευαν ότι καθόριζε τον καιρό στα πελάγη. Στη περιοχή αυτή πιθανότατα οι θαλασσοπόροι, παρέμεναν κάποιο χρονικό διάστημα προς αναμονή ευνοϊκών ανέμων, καθώς έπρεπε πλέον να πλεύσουν σε ανοιχτή θάλασσα μέχρι τον επόμενο σταθμό,που ήταν συνήθως το Άκτιον (όπουυπήρχε επίσης ναός του θεού Απόλλωνος). Σ’ αυτή τη διαδρομή ο όρμος του Αγίου Νικήτα ήταν σίγουρα, το μοναδικό σχετικά ασφαλές καταφύγιο,σε περίπτωση που ενέσκηπτε κακοκαιρία κατά την πορεία του πλοίου (π.χ. ισχυροί Νότιοι άνεμοι).

Αυτό πρέπει να ήταν ένα συχνό περιστατικό και η παραμονή στην περιοχή μπορούσε να διαρκέσει αρκετό χρονικό διάστημα, καθώς και σήμερα παρατηρούνται στη περιοχή περίοδο θαλασσοταραχής, ακόμα και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Συνεπώς οι προϊστορικές εγκαταστάσεις, είναι λογικό να βρίσκονται στη Δυτική ακτή. Η ανάπτυξη της Ανατολικής ακτής του νησιού, όπου βρίσκονται σήμερα και τα ερείπια της αρχαίας πρωτεύουσάς του, πρέπει να επήλθε αργότερα, όταν τον 7ο.π.Χ. αιώνα οι Κορίνθιοι διάνοιξαν τον δίαυλο, καθώς πιο πριν το θαλάσσιο στενό που οδηγούσε εκε, ήταν κλειστό από Βορά (αδιέξοδο).

Η διάνοιξη της διώρυγας μεταξύ της Λευκάδας και της Ακαρνανικής Ακτής, η οποία έγινε κατά τους ιστορικούς χρόνους και που οι αρχαίοι συγγραφείς ονομάζουν «Διορυκτόν» μετέτρεψε την Λευκάδα σε νησί και έλυσε το πρόβλημα της ναυτικής σύνδεσης μεταξύ των Ελληνικών πόλεων και των αποικιών τους στη Δυτική Μεσόγειο, καθώς τα πλοία δεν ήταν υποχρεωμένα να ακολουθούν πλέον την επικίνδυνη (λόγω του ισχυρού κυματισμού και των θαλασσίων ρευμάτων) διαδρομή, παράλληλη προς τις ακτές της Δυτικής Λευκάδας.

Είναι γεγονός όμως, ότι τα πλοία καθ’ όλη την προϊστορική, αλλά συχνά και κατά την ιστορική περίοδο, κατά την διαδρομή τους παρέκαμπταν την νήσο από τα Δυτικά, καθώς ο δίαυλος υπόκειντο σε προσχώσεις, οι οποίες συχνά τον καθιστούσαν δύσβατο. Αυτό, επιβεβαιώνεται και από τα αρχαία αγγεία που έχουν επανειλημμένα ανασυρθεί από το βυθό της θαλάσσιας περιοχής του Αγίου Νικήτα, με τα δίχτυα των ντόπιων ψαράδων. Τα αγγεία αυτά δεν έχουν εξ όσο γνωρίζω χρονολογηθεί και εξ άλλου οπωσδήποτε δεν θα ανήκουν όλα σε μια ιστορική περίοδο, καθώς είναι γνωστό ότι το στενό της Λευκάδας, ήταν κλειστό σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Επί πλέον η ίδρυση κατά τον 14ο αιώνα μ.Χ. , του «Φρουρίου της Αγίας Μαύρας», στη βόρεια είσοδο του διαύλου, από του Ανδεγαυούς κατακτητές του νησιού, ενός σημαντικού οχυρωματικού έργου που σώζεται μέχρι σήμερα, ουσιαστικά αποθάρρυνε από την χρήση του διαύλου, όλους τους μη φιλικά διακείμενους προς το επίσημο καθεστώς, στόλους που διέπλεαν την περιοχή υποχρεώνοντάς τους ουσιαστικά να ακολουθούν την εναλλακτική αυτή διαδρομη.

Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί, ότι υπάρχουν στοιχεία για ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή του Αγίου Νικήτα και κατά τους ιστορικούς χρόνους και συγκεκριμένα σε περιοχή νότια του σύγχρονου οικισμού, στη θέση «Ελληνικά». Εκτός από την ίδια ονομασία της περιοχής, που μοιάζει να προέρχεται από τον χαρακτηρισμό που προσέδιδαν οι χριστιανοί, στα ερείπια Αρχαίων Ελληνικών ειδωλολατρικών ναών, επιπλέον στα έδαφος της περιοχής, διακρίνεται επιφανειακά παλαιά τοιχοποιία καθώς και λίθινο αντικείμενο που παραπέμπει σε εικόνα αρχαίου θυσιαστηρίου.

Με δεδομένο ότι η χρονολόγηση των κεραμικών που βρέθηκαν στη περιοχή στοιχειοθετεί την χρήση της κατά την Ελληνιστική περίοδο (323-30 π.Χ.), αλλά παράλληλα παρέχει και στοιχεία, τόσο για προγενέστερες, όσο και μεταγενέστερες χρήσεις αυτή προκύπτει αβίαστα το ερώτημα.

«Θα μπορούσε τα εμφανή αρχαία ερείπια στην τοποθεσία Ελληνικά, να είναι υπολείμματα αρχαίου ναού της Ελληνιστικής εποχής;»

Σ’ αυτό το ερώτημα, μόνο «η αρχαιολογική σκαπάνη» μπορεί να μας απαντήσει. Εδώ όμως πρέπει να αναφερθεί, ότι ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος, που περιέγραψε την εκπόρθηση της Λευκάδας από τον Λεύκιο Κόιντο Φλαμινίνο (197 π.Χ.), αναφέρει ότι ο Ρωμαίος αυτός στρατηγός, προερχόμενος από την Κέρκυρα, προσέγγισε το νησί μέσω μιας παραθαλάσσιας περιοχής που ονομάζονταν «Ηραίον» (Hereo). Είναι προφανές ότι η ονομασία αυτή, οφειλόταν σε ναό της θεάς Ήρας που πρέπει να ήταν τότε κτισμένος στο σημείο ελλιμενισμού Ρωμαϊκού στόλου . Εφ’ όσον η ύπαρξη του ως άνω ναού δεν αμφισβητείται και μέχρι σήμερα, παραμένει άγνωστη η θέση του και αφού ο Ρωμαϊκός στόλος προσέγγιζε το νησί.

Διαβάστε τις παραπομπές και το παράρτημα του άρθρου. [ΕΔΩ]