Κική Δημουλά: «Από τον κόσμο των γρίφων φεύγω ήσυχη»

Κική Δημουλά: «Από τον κόσμο των γρίφων
φεύγω ήσυχη
δεν έχω βλάψει στη ζωή μου αίνιγμα
δε έβλαψα κανένα»

«Καληνύχτα
Πολλή Κυριακή για έναν άνθρωπο
Ένα σκληρό χαμόγελο
Στο πρόσωπο του κόσμου
Με κούρασε πολύ το
Πρόσωπο του κόσμου
Κι εσύ να είσαι ένα ποτήρι
Στο πάνω πάνω ράφι
Που δεν φτάνω» (απόσπασμα από το ποίημα της Βαθεία Αύλαξ)

Λίγο καιρό μετά την απώλεια της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ μια άλλη σπουδαία ποιήτρια η Κική Δημουλά άφησε ένα μεγάλο κενό στην Ελληνική λογοτεχνία. Έφυγε στα 89 της χρόνια μετά από καρδιακή ανακοπή και ολιγοήμερη παραμονή της στο νοσοκομείο.

Γεννήθηκε το 1931 στην Αθήνα. Παντρεύτηκε τον ποιητή Άθω Δημουλά από τον οποίο απέκτησε δυο παιδιά. Εργάστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος για 25 χρόνια από το 1949 μέχρι το 1974.

Το 1952 εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή κι από τότε έχει εκδώσει δεκατέσσερις ποιητικές συλλογές . Με το γνωστό της χαρακτηριστικό παιγνιώδες ύφος μας μίλησε για τη συναισθηματική απώλεια, τη ματαίωση, το χρόνο, τη φθορά, τη μοναξιά , την ασφυκτική καθημερινότητα.

Αλλά καλύτερα ας δούμε ποια ήταν η Κική Δημουλά μέσα από τα δικά της λόγια, όπως αυτοβιογραφήθηκε το 2010 όταν τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας.

«Ἕνα βιογραφικὸ σημείωμα πρέπει, ἀφοῦ γραφτεῖ, νὰ μείνει ἐπ᾿ ἀρκετὸν καιρὸ κρεμασμένο στὸν ἀέρα ἀπὸ ἕνα τσιγκέλι αὐστηρότητας, ὥστε νὰ στραγγίξουν καλὰ τὰ στερεότυπα, οἱ ὡραιοποιήσεις, ἡ ρόδινη παραγωγικότης καὶ ὁ πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν ἐκείνου ποὺ ἐνυπάρχει στὴ φύση μιᾶς αὐτοπαρουσίασης. Μόνον ἔτσι βγαίνει τὸ καθαρὸ βάρος: τὸ ἦθος ποὺ ἐπέβαλες νὰ τηρεῖ ἡ προσπάθειά σου.

Τὰ πόσα βιβλία ἔγραψε κανείς, πότε τὰ ἐξέδωσε, ποιὲς μεταφράσεις τὰ μεταναστεύουν σὲ μακρινὲς ξένες γλῶσσες καὶ ποιὲς διακρίσεις τὰ χειροκροτοῦν εἶναι τόσο τρέχοντα, ὅσο τὸ νὰ πεῖς ὅτι μέσα σ᾿ ἕναν βαρύτατο χειμῶνα ὑπῆρξαν καὶ κάποιες μέρες μὲ λαμπρὴ λιακάδα.

Ὡστόσο, ἐπειδὴ αὐτὸ εἶναι τὸ ὑλικό της πεπατημένης, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ συνεχίσει τὴ χάραξή της μὲ συνεσταλμένες καινοτόμες ἐπιφυλάξεις.

Γεννήθηκα στὴν Ἀθήνα τὸ 1931. Ἡ παιδικὴ ἡλικία πέρασε χωρὶς νὰ ἀναδείξει τὸ «παιδὶ θαῦμα». Τὸ 1949, τελειώνοντας τὸ Γυμνάσιο, ὑπέκυψα εὔκολα στὸ «πρέπει νὰ ἐργαστεῖς», καὶ ἐργάστηκα στὴν Τράπεζα τῆς Ἑλλάδος εἴκοσι πέντε χρόνια.

Ἀνώτερες σπουδές: ἡ μακρὰ ζωή μου κοντὰ στὸν ποιητὴ Ἄθω Δημουλᾶ. Χωρὶς ἐκεῖνον, εἶμαι σίγουρη ὅτι θὰ εἶχα ἀρκεστεῖ σὲ μιὰ ρεμβαστική, ἀμαθῆ τεμπελιά, πρὸς τὴν ὁποίαν, ἴσως καὶ σοφά, ἀκόμα ρέπω. Τοῦ ὀφείλω τὸ λίγο ἔστω ποὺ τῆς ξέφυγα, τὴν ἀτελῆ ἔστω μύησή μου στὸ τί εἶναι ἁπλῶς φωνῆεν στὴν ποίηση καὶ τί εἶναι σύμφωνον μὲ τὴν ποίηση, τοῦ ὀφείλω ἀκόμα τὴν πικρότατη δυνατότητα νὰ μπορῶ σήμερα, δημόσια, νὰ τὸν μνημονεύω εἰς ἐπήκοον τῆς πολυπληθοῦς λήθης.

Αὐταπαρνητική, παραχωρήθηκα στὸ ρόλο τῆς μητέρας καὶ μὲ τρυφερὴ γενναιότητα ἄκουσα νὰ προσφωνοῦμαι «γιαγιά». Κυλῶ τώρα μὲ ψυχραιμία καὶ χωρὶς βλέψεις διαιωνίσεως μέσα σ᾿ αὐτὲς τὶς νέες παρακαμπτήριες τοῦ αἵματός μου. Κυλῶ καί, ὅσο πλησιάζω στὶς ἐκβολές, ὅλο καὶ ὀνειρεύομαι ὅτι θὰ μοῦ πετάξει ἡ ποίηση ἕνα σωσίβιο ποίημα.

Δὲν νιώθω δημιουργός. Πιστεύω ὅτι εἶμαι ἕνας ἔμπιστος στενογράφος μίας πολὺ βιαστικῆς πάντα ἀνησυχίας, ποὺ κατὰ καιροὺς μὲ καλεῖ καὶ μοῦ ὑπαγορεύει κρυμμένη στὸ ἡμίφως ἑνὸς παραληρήματος, ψιθυριστά, ἀσύντακτα καὶ συγκεκομμένα, τὶς ἀκολασίες της μὲ ἕναν ἄγνωστο τρόπο ζωῆς. Ὅταν μετὰ ἀρχίζω νὰ καθαρογράφω, τότε μόνον, παρεμβαίνω κατ᾿ ἀνάγκην: ὅπου λείπουν λέξεις, φράσεις ὁλόκληρες συχνὰ καὶ τὸ νόημα τοῦ ὀργίου, προσθέτω ἐκεῖ δικές μου λέξεις, δικές μου φράσεις, τὸ δικό μου ὄργιο στὸ νόημα, ὅτι τέλος πάντων ἔχει περισσέψει ἀπὸ δικές μου ἀκολασίες μὲ ἕναν ἄλλον, ἄγνωστο τρόπο ζωῆς.

Τόσο μεταχειρισμένη καὶ ὑπηρεσιακὴ εἶναι ἡ ἀνάμειξή μου στὴ δημιουργία. Φύσει ὀλιγογράφος, ἐξέδωσα ὀκτὼ ποιητικὲς συλλογὲς μέσα σὲ σαράντα πέντε χρόνια. Ἡ σημασία τους εἶναι ἀκόμα συμβατική. Εἶναι γραμμένη στὴ λίστα ἀναμονῆς τῶν μεγάλων ἐπερχόμενων κυμάτων τοῦ μετα-κριτῆ χρόνου.»

Τιμήθηκε με πολλά βραβεία . Με το β’ κρατικό βραβείο ποίησης το 1972, το κρατικό βραβείο ποίησης το 1989, το βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών το 1996, το Αριστείο Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών το 2001 για το σύνολο του έργου της. Το 2002 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2009 βραβεύτηκε με το Ευρωπαικό Βραβείο Λογοτεχνίας και το 2010 με το Μεγάλο βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της.
Η ποίηση της μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες.

Μίλα.
Πες κάτι, οτιδήποτε.
Μόνο μη στέκεις σαν ατσάλινη απουσία.
Διάλεξε έστω κάποια λέξη,
που να σε δένει πιο σφιχτά
με την αοριστία.
Πες:
«άδικα»,
«δέντρο»,
«γυμνό».
Πες:
«θα δούμε»,
«αστάθμητο»,
«βάρος».
Υπάρχουν τόσες λέξεις που ονειρεύονται
μια σύντομη, άδετη, ζωή με τη φωνή σου.
Μίλα.
Έχουμε τόση θάλασσα μπροστά μας.
Εκεί που τελειώνουμε εμείς
αρχίζει η θάλασσα.
Πες κάτι.
Πες «κύμα», που δεν στέκεται.
Πες «βάρκα», που βουλιάζει
αν την παραφορτώσεις με προθέσεις.
Πες «στιγμή»,
που φωνάζει βοήθεια ότι πνίγεται,
μην τη σώζεις,
πες
«δεν άκουσα».
Μίλα.
Οι λέξεις έχουν έχθρες μεταξύ τους,
έχουν τους ανταγωνισμούς:
αν κάποια απ’ αυτές σε αιχμαλωτίσει,
σ’ ελευθερώνει άλλη.
Τράβα μία λέξη απ’ τη νύχτα στην τύχη.
Ολόκληρη νύχτα στην τύχη
Μη λες «ολόκληρη»,
πες «ελάχιστη»,
που σ’ αφήνει να φύγεις.
Ελάχιστη
αίσθηση,
λύπη
ολόκληρη
δική μου.
Ολόκληρη νύχτα.
Μίλα.
Πες «αστέρι», που σβήνει.
Δεν λιγοστεύει η σιωπή με μια λέξη.
Πες «πέτρα»,
που είναι άσπαστη λέξη.
Έτσι, ίσα ίσα,
να βάλω έναν τίτλο
σ’ αυτή τη βόλτα την παραθαλάσσια.
Κική Δημουλά (Από τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου» το 1971)

Με κατακρίνεις
ότι συμπεριφέρομαι λιπόψυχα, αργά
όπως κοντοστέκεται η φοβία να εντοπίσει
ποιός κίνδυνος από μακριά
φωνάζει τ’ όνομά της.

Είμαι τρωτή, γι’ αυτό.
Όχι στη φτέρνα μόνο,
το ένιωσα
παρότι ήταν ακόμα στα σκαριά
στις δοκιμές η ιδιοσυγκρασία.
Κι όμως εγώ τα άκουσα τα λάδια
νοθευμένα
δε γράσωναν καλά την άμυνά μου
— τί τα θες, τεχνίτες ανειδίκευτοι οι αστερισμοί μας.

Μάνα, την παρακάλεσα, πήγαινε στη Θέτιδα
γνωρίζεστε εξ αίματος μάνες και οι δυο
εβγάζατε από πάνω σας και ξεπετούσατε
στο χώμα τα βραχιόλια και τα δαχτυλίδια
και ζήτα της το αθάνατο περίσσευμα
απ’ τη θνητή επάλειψη του γιου της
του Αχιλλέα.

Όχι με αθανασία
με βεβαιότητα να με επικαλύψεις.

Μου χίμηξε
τί αθανασία τί βεβαιότης είπε
εξίσου άτρωτες ουσίες και οι δυο.
Και μάθε ακόμα
πως το περίσσευμα απ’ το παλιό του λάθος
κανείς δεν το χαρίζει σε κανέναν.
Βαθιά
μες στις αμετανόητες προθέσεις του το κρύβει
να επαλείψει αθάνατο
και το επόμενο προσφιλές του λάθος.

Το κυριότερο
—συνέχισε η μάνα μου μιλώντας
με οίκτο χλευαστή—
παιδί μου πώς θα ζήσεις χωρίς τρωτά σημεία
χωρίς της αγωνίας τα εφόδια
τί προκοπή θα κάνει η αντοχή σου
χωρίς εισόδημα πικρίας
πώς θ’ αναθρέψεις την απώλεια
πώς θ’ αντικρίσεις τους εχθρούς σου.
Οι ενοχές σου τί θα απογίνουν
όταν τους κόψεις τη διατροφή
θ’ αγιάσουνε ως φτωχές μετά από τόσα πλούτη;
Θ’ απαρνηθείς την ήττα;
Η ήττα είναι παράδοση
μιλιέται από σώμα σε σώμα διαιωνίζεται.
Είδες ποτέ κανένα όνειρο
μεταμοντέρνας νίκης να διαρκεί;

Αν δεν τρωθείς
πού θα σε βρει η αγάπη.
Το βέλος θα την οδηγήσει στην πληγή σου.
Για ποιόν νομίζεις ξεκινάει από το μακρινό
το έρημο το αβέβαιο όνομά της;
Όχι για το αξέχαστο βλέμμα του τοξότη
στης έλξης το φαρμάκι βουτηγμένο.
Για να τραφεί απ’ την πληγή σου ξεκινάει
η πεινασμένη ύπαρξή της.

Αβέβαια ζήσε.
Τίμα την προέλευσή σου.

Κατάλαβέ το, ερχόμαστε από μια
παροδική αβεβαιότητα του θανάτου.

Κική Δημουλά. [2005] 2006. Χλόη θερμοκηπίου.(Εφόδιο τα τραύματα)

Η Κική Δημουλά δεν μένει πια εδώ. Ίσως αυτή τη στιγμή να συνομιλεί για ποίηση με την άλλη μας μεγάλη ποιήτρια την Κατερίνα Αγγελάκη –Ρουκ. Ίσως να γελά κοροιδεύοντας το «λίγο του κόσμου» μας, που άφησε…

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΛΕΝΗ Μ. ΜΑΤΑΡΑΓΚΑ

Πηγες:www. Wikipedia.org
www.Greek-language.gr