Κυπαρίσσι: Σηκώνει η γη το δείχτη της ζητώντας να μιλήσει
Νίκος Ασπρογέρακας, Φιλόλογος
Περιοχή Λιβαδάκια, δημοτικού διαμερίσματος Ασπρογερακάτων. Φυτεμένο προπάππου, εκείνα τα χρόνια τα παλιά, ή αυτοφυές, υψώνεται τρυπώντας το γαλάζιο θόλο του ουρανού, σε γοτθικό σχήμα, το ψηλό, λυγερό και αιωνόβιο κυπαρίσσι.
Πίσω του, στο φόντο, το κυπαρισσόδασος “το Δημοτράχι”, (<δήμος+ράχη), λόφος κατάφυτος άλλοτε από ελιές.
Σήμερα ο ελαιώνας έχει μετατραπεί, λόγω της εγκατάλειψης της ελαιοκαλλιέργειας (ας όψεται η αστυφιλία, ο τουρισμός και η γήρανση του πληθυσμού), σε κυπαρισσώνα. Λίγο-λίγο, έτσι αλλάζει μορφή η γη της ορεινής Λευκάδας.
Το αιωνόβιο κυπαρίσσι, πανέμορφο κι αγέρωχο, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης πολλών ποιητών, ζωγράφων και γενικά καλλιτεχνών. Σχετίστηκε κατά κανόνα -εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων- και μάλλον ταυτίστηκε με το πένθος, τη θλίψη, τους νεκρούς και γενικά την απαισιόδοξη όψη της ζωής μας.
Παρακάτω σταχυολογώ ορισμένα αποσπάσματα, από τα αναρίθμητα που υπάρχουν, ποιητών μας καθώς και σχετικούς πίνακες ζωγραφικής και φωτογραφία:
“Μεσάνυχτα μου λείπετε αδελφούλες μου,
σαλεύει θλιβερό το κυπαρίσσι”
(Μοναξιά, Κ. Καρυωτάκης)
“Το κυπαρίσσι θλίβεται την απεραντοσύνη τ΄ ουρανού,
πιότερο αισθάνεται τη μοναξιά…”
(Το κυπαρίσσι θλίβεται, Γ. Σαραντάρης)
“ Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα
όλα τα δάχτυλα σιωπή”
(Όλα τα κυπαρίσσια, Οδ. Ελύτης)
“Εις τον βαρύν τον ίσκιο σου μαύρο μου κυπαρίσσι
απόψε τα μεσάνυχτα θε να ΄λθει να καθήσει
ένας πατέρας πόχασεν όμορφη θυγατέρα
(Ψυχοσάββατο, Αρ. Βαλαωρίτης)
“τι λοιπόν; της ζωής μας το σύνορο
θα το δείχνει ένα κυπαρίσσι;
κι απ΄ ό,τι είδαμε, ακούσαμε, αγγίξαμε
τάφου γη θα μας έχει χωρίσει;
(Τι λοιπόν, Γ. Δροσίνης)
“όπου δεις δυο κυπαρίσσια
και στη μέση μια μυρτιά
εκεί μέσα είναι θαμμένη
η μικρή καλογριά”
(Ο κυνηγός, παραδοσιακή καντάδα Επτανήσων)
Και δυο ποιητικά αποσπάσματα, στα οποία το κυπαρίσσι εκφράζει την αισιόδοξη όψη:
“Υψώσου τραγούδι το δέντρο να φτάσεις
το πιο όμορφο δέντρο μες όλα της πλάσης
μ΄απόκρυφην έγνοια κουνείς την κορφή σου
στο χώμα δε στέργεις, τα ουράνια δε σώζεις….
(Κυπαρίσσι, Ι. Γρυπάρης)
“Κυπαρισσάκι μου όμορφο!! στον ίσκιο σ΄ αποκάτω
ο ύπνος ας μ΄ εδρόσιζε με τ΄ απαλά φτερά του,
στον ίσκιο σ΄ ας ευτύχιζα γλυκά να ξαποστάσω
κι όλη τη γη για μια στιγμή όλη να την ξεχάσω”
(Το κυπαρισσάκι της ΄Υδρας, Αλ Μωραϊτίδης)
The Author All posts
1 Σχόλιο
Αξιότιμε κε καθηγητά. Πόσο Εξαιρετικό είναι το αφιέρωμα σας!
Δε θα σταθώ στους συνήθεις γνωστούς συνειρμούς και λαογραφικούς συμβολισμούς , ούτε στους επιλεγμένους προσεκτικά πίνακες που παραθέτετε προς επίρρωση της έμπνευσης .
Επιτρέψτε μου να σταθώ στον εμβληματικό πίνακα του Vincent van Gogh, το Σταροχώραφο με κυπαρίσσια, (1889).
Μου θυμίσατε λοιπόν την έκθεση ( μια από τις πολλές παγκοσμίως) που πραγματοποιήθηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης για τον εορτασμό της 170ης επετείου από τη γέννηση του Βαν Γκογκ (από τις 22 Μαΐου έως τις 27 Αυγούστου 2023). Είναι η πρώτη που εξετάζει προσεκτικά-παρατηρεί-μελετά – τα κυματιστά δέντρα , «Τα κυπαρίσσια του Βαν Γκογκ», που κυριαρχούσαν στις συνθέσεις του Ολλανδού καλλιτέχνη τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Νότια Γαλλία, από την πρώτη τους εμφάνιση στην Αρλ μέχρι τα έργα που δημιούργησε στο άσυλο του Σεν Ρεμί.
Αλλά και η πρώτη στην εποχή της κλιματικής αλλαγής που θέτει τη φύση στο επίκεντρο της και την «παρηγοριά» (μια αγαπημένη λέξη του Βαν Γκογκ) που προσφέρουν τα δέντρα.
Σ αυτή την έκθεση λοιπόν επανενώθηκαν δύο αριστουργήματα του Βαν Γκογκ μετά από 120 χρόνια απόστασης για πρώτη φορά από το 1901, όταν οι πίνακες εκτέθηκαν μετά θάνατον στην Galerie Bernheim Jeune στο Παρίσι: το εμβληματικό Πεδίο σιταριού με κυπαρίσσια από τη συλλογή του Met, το οποίο δεν μπορεί να εγκαταλείψει τους χώρους του λόγω των όρων απόκτησής του, και η πιο διάσημη τοπιογραφία στην ιστορία της τέχνης : το The Starry Night -η «Έναστρη Νύχτα» -του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης (και τα δύο τον Ιούνιο του 1889).
Βέβαια, ο πιο διάσημος πίνακας «The Starry Night» , είναι περισσότερο γνωστός για τον δραματικό του ουρανό και τον τρόπο που ο καλλιτέχνης απεικονίζει τα σύννεφα που λειτουργούν σαν όραμα του σύμπαντος και τους υπνωτικούς ρυθμούς του στροβιλιζόμενου ουρανού . Για πολύ καιρό όμως απαρατήρητο στην αριστερή πλευρά του καμβά έχει περάσει ένα περίοπτο, στριφτό κυπαρίσσι που αναδύεται και διακόπτει το σκηνικό, δημιουργώντας μια σκοτεινή και ενδιαφέρουσα σιλουέτα. Το έργο σίγουρα είναι παγκοσμίως διάσημο ως μια μαγική εικόνα ενός νυχτερινού ουρανού που λάμπει από αστέρια. Όμως η κορυφή του κυπαρισσιού στο προσκήνιο του πίνακα προσφέρουν ένα κύμα κατακόρυφης ενέργειας αλλά και τον τόσο σημαντικό συμβολικό σύνδεσμο μεταξύ εδάφους και ουρανού.
Φαντάζει ίσως φυσιολογικό ο πιο διάσημος καταθλιπτικός καλλιτέχνης στην ιστορία της τέχνης, να υιοθετεί το μεσογειακό κυπαρίσσι ως μοτίβο στα έργα του.
Ο ίδιος ο Βαν Γκογκ όμως, αν κρίνουμε από τα γραπτά του, έβλεπε το δέντρο διαφορετικά. «Τα κυπαρίσσια εξακολουθούν να με απασχολούν», έγραφε τον Ιούνιο του 1889, σε μια επιστολή προς τον αδελφό του, Τεό. «Θα ήθελα να κάνω κάτι με αυτά όπως με τα ηλιοτρόπια, επειδή με εκπλήσσει το γεγονός ότι κανείς δεν τα έχει απεικονίσει όπως τα βλέπω εγώ».