Οι τελετουργίες της Λαμπρής: Καθετί στην ώρα του, γιατί… έτσι πρέπει

Η ένταση της γιορτής ξεκινούσε το Σάββατο του Λαζάρου. Τα παιδιά έφτιαχναν έναν ξύλινο σταυρό, τύλιγαν το πίσω μέρος με άσπρο τουλπάνι, το στόλιζαν με βιολέτες και διάφορα λουλούδια χρωματιστά, έτσι που έδινε την εντύπωση ανθρώπου. Κρατούσαν κι ένα καλαθάκι, στολισμένο κι αυτό με λουλούδια, για τα φιλέματα. Στην πόλη ήταν λεφτά κυρίως, στα χωριά έδιναν και αυγά ή λαδοκούλουρα.

Την Κυριακή των Βαΐων κυριαρχούσαν τα μαγειρευτά ψάρια, φρέσκα ή μπακαλιάρος παστός. Τηγανητά ψάρια με αλιάδα ήταν επίσης πολύ συνηθισμένα. Σημαντικά αυτή την ημέρα ήταν τα βάγια που έφερναν όλοι στο σπίτι από την εκκλησία. Τα λευκαδίτικα βάγια δεν είναι ένα σκέτο κλωνάρι δάφνης, όπως στα περισσότερα μέρη. Είναι ένα ωραίο μπουκετάκι από ελιά, δάφνη, φασκόμηλο, δεντρολίβανο κι ένα στενόμακρο φύλλο φοινικιάς στο κέντρο. Οι ενορίες ετοιμάζουν από ένα για κάθε ενορίτη τους. Μερικοί που έχουν την επιδεξιότητα διπλώνουν το φοινικόφυλλο και σχηματίζουν ένα σταυρό που εξέχει λίγο από το βάγιο.

Οι πρώτες τρεις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας ήταν πάντα αφιερωμένες στην καθαριότητα και την προετοιμασία των σπιτιών. Οι μάνες μας άσπριζαν όλο το σπίτι με ασβέστη, σφουγγάριζαν τα ξύλινα πατώματα με σκληρές βούρτσες και τα περνούσαν με μια κιτρινωπή βαφή.

Τη Μεγάλη Πέμπτη βάφουν τα αυγά, φτιάχνουν τα κουλουράκια και κάνουν την καθιερωμένη επίσκεψη στο νεκροταφείο για το τρισάγιο στους νεκρούς. Συνηθισμένα φαγητά της ημέρας η λαχανόπιτα και το χαβαροπίλαφο.

Τη Μεγάλη Παρασκευή δεν μαγειρεύουν ούτε στρώ­νουν τραπέζι, παρά τσιμπούν στο πόδι. Ο Επιτάφιος είναι το κέντρο του ενδιαφέροντος. Το πρωί να τον στολίσουν με τα λουλούδια που φέρνουν από τους κήπους, με πρώτα και καλύτερα τις μοβ βιολέτες και τους άσπρους κρίνους. Μετά η εκκλησία, η περιφο­ρά… Κατανυκτική η μέρα για όλους.

Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, μόλις χτυπήσουν οι καμπάνες για την Πρώτη Ανάσταση, στην εκκλησία σκορπίζουν λεμονόφυλλα. Όλες οι νοικοκυρές βγαί­νουν και «ρίχνουν το κομμάτι», δηλαδή σπάζουν ένα πήλινο σκεύος, χτυπώντας το με φόρα για να συντρί­βει. Το έθιμο αυτό υπάρχει με παραλλαγές σε όλα τα Επτάνησα.

Μετά έρχεται ο… αρμόδιος για τη σφαγή του αρνιού. Το σφάζει δίπλα στο κατώφλι και με το αίμα του κάνει σταυρό στο πάνω μέρος της πόρτας και στα πλαϊνά. Αφού γδάρει και ετοιμάσει το σφάγιο, αναλαμβάνει η νοικοκυρά να καθαρίσει τα εντόσθια για να φτιάζει τη χορδή και τα πατσαλικάκια, που θα γίνουν μια πηχτή κάτασπρη σούπα, η οποία θα καταναλωθεί μετά την Ανάσταση.

«Τη Μεγάλη Παρασκευή οι φούρνοι βγάζανε λαγά­νες, γιατί ταίριαζαν με τα φαγητά της μέρας: ελιές, χαλβά, ραπανάκια, κουκιά βρασμένα με χοντρό αλάτι και ρίγανη που πουλούσε στην αγορά ο Λαυράνος, ταραμά με σκέτο λεμόνι κτλ. Αυτή τη μέρα στη Λευκάδα δεν έστρωναν τρα­πέζι· στα όρθια τσιμπούσαν, χωρίς λάδι».

Μαρτυρία Ανθούλας Γουργαριώτη-Θερμού, από τη Λεύκαδα

Για τον παπά

«Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης πηγαίναμε μια λειτουργία (πρόσφορο) για τον παπά. Εξάπαντος έπρεπε να το πάμε. Παλιά οι παπάδες δεν έπαιρναν μισθό και στηρίζονταν στη βοήθεια των πιστών. Έβγαζαν κι ένα δίσκο τη Λαμπρή, που λεγόταν “προαίρεση”. Και όλοι οι ενορίτες έριχναν εκεί ό,τι δύνονταν για τον παπά».
Μαρτυρία Μάνθως Ασπρογέρακα, από τον Φρυά

Λάζαρος

Στην Εξάνθεια τα παιδιά κρατούν ένα καλαθάκι στολισμέ­νο με δάφνες και δεντρολίβανο και γυρίζουν στα σπίτια για να ψάλουν το Λάζαρο σε άψογο δεκαπεντασύλλαβο.

Εδώ διαβαίν’ ο Λάζαρος με δώδεκα Αποστόλους
και πάλι ζαναγύρισε με δεκατρείς αγγέλους.

Όθε διαβεί κι όθε σταθεί πηγάδια θεμελιώνει
 Πηγάδια, πετροπήγαδα, κι αυλές μαρμαρωμένες
 Τα κεραμίδια χάλκινα κι οι ρέλες¹ ατσαλένιες
Και τα πορτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα.

Είπαμε τώρα του σπιτιού να πούμε και τ’ αφέντη:

Αφέντη μου, ολάφεντε, πέντε βολές² αφέντη
 πέντε βολές αφέντεψες και πάλι αφέντης είσαι.
 Αφεντοκαβαλίκεψες αστέρινο μουλάρι
 οπ’όχ’ αστέρι στην κορ’φή κι αστέρι στα καπούλια
 και πίσω απ’ τα καπούλια του ο ήλιος βασιλεύει
 και πάνω απ’ το κεφάλι του βαρεί και ανατέλλει.

Είπαμε τώρα τ’ αφεντός, να πούμε της Κυράς μας:

Κυρά χρυσή, κυρά λιγνή, κυρά μαλαματένια
 Κυρά μου τα παιδάκια σου τα μοσχαναθρεμμένα
για πλένε τα, για λούζε τα και στο σχολειό στελνέ τα
 για να τα δέρνει ο δάσκαλος με μια χρυσή βεργούλα.

Καλά είπαμε για την Κυρά, να πούμε και της κόρης:

Εδώ ’χουν κόρη ανύπαντρη, κόρη της αρραβώνας.
 Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα.
Της δίνουν άντρα βασιλιά, της δίνουν άντρα ρήγα.
 Δεν θέλω ’γώ τον βασιλιά, δεν θέλω ’γώ τον Ρήγα.
Μόν’ θέλω τσομπανόπουλο να παίζει τη φλογέρα
να ’χει στους στάβλους άλογα και λακινιές³ μουλάρια. […]

Μαρτυρία Κρυσταλλίας Γράψα, Ελένης Γράψα και Δημοσθένη Γράψα

1. Ρέλες: σιδερένιες βέργες.
2. Βολές: φορές.
3. Λακινιές: κοπάδια μεγάλων ζώων, ιδίως αλόγων, σε ελεύθερη βοσκή.
   

Από το βιβλίο της Εύης Βουτσινά «Λευκαδίτικα μαγειρέματα» – Εκδόσεις fagotto books 2008