Αθανάσιος Μ. Πολίτης: Ο πρώτος καθηγητής χημείας σε ελληνικό Πανεπιστήμιο

Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός

Γράφω το κείμενο αυτό, αντιγράφοντας ουσιαστικά  ένα παρόμοιο που έγραψε ο Μιχάλης Πολίτης, απευθείας απόγονος του Αθανασίου Πολίτη.   Και το γράφω για να πω ότι και σ’  αυτό το μικρό κι ασήμαντο για πολλούς χωριουδάκι σαν την Κοντάραινα Λευκάδας, γεννηθήκαν σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων, όπως ο Αθανάσιος Πολίτης, ο γεωπόνος Νικόλαος Σκληρός (που θα παρουσιάσω σε επόμενο κείμενο) αλλά και άλλοι όπως ο δάσκαλος Νίκος Πολίτης που δικάστηκε από τους Άγγλους σαν ηθικά υπεύθυνος για τον ξεσηκωμό του 1819 μαζί με τους κοντοχωριανούς απ’ το Μαραντοχώρι, Σπυρίδωνα Φλογαίτη και Ανδρέα Σκληρό.

 Το χωριό Κοντάραινα βρίσκεται σε απόσταση 2 χλμ. από τη Βασιλική. Σ΄ αυτά τα δύο χωριά επικρατεί το επίθετο Πολίτης, το οποίο σύμφωνα με μια εκδοχή είναι ένδειξη καταφυγής το 1204 προσφύγων από την Κων/πολη μετά την κατάληψή της από τους σταυροφόρους. Σχετικές πληροφορίες μπορεί να αντλήσει κανείς από τον πρώτο τόμο του έργου του Π.Γ. Ροντογιάννη, Ιστορία της Λευκάδας (Αθήνα 1980, σ. 290).

Ο Αθανάσιος Πολίτης λοιπόν γεννήθηκε στο χωριό Κοντάραινα της Λευκάδας το 1790. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Κέρκυρα και στη συνέχεια, με χρήματα του αδελφού του Σπυρίδωνος, σπούδασε Ιατρική στην Παβία της Ιταλίας. Ακολούθως, το 1816, μετέβη στο Παρίσι, όπου σπούδασε Χημεία. Εκεί συναντήθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον οποίο γνώριζε από την εποχή της παραμονής του στην Κέρκυρα, και συνδέθηκε μαζί του με στενή φιλία. Ο Ι. Καποδίστριας, ο οποίος από καιρό είχε θέσει στόχo την ίδρυση πανεπιστημίου στην Κέρκυρα, γνώρισε το νέο Έλληνα σπουδαστή στο Φρειδερίκο Νορθ, κόμη του Γκίλφορντ, και η γνωριμία αυτή στάθηκε η απαρχή μιας ιδιαίτερα φιλικής σχέσης μεταξύ των δύο αντρών.

 Όπως αναφέρει ο Γ. Δ. Κορομηλάς, ο κόμης Καποδίστριας βοήθησε οικονομικά τον Α. Πολίτη να ολοκληρώσει τις σπουδές του, καθώς τον προόριζε για Καθηγητή της Χημείας στην υπό ίδρυση Ιόνιο Ακαδημία.

Όπως αναφέρουν οι Σπύρος και Κωνσταντίνος Βοβολίνης στο Μέγα Ελληνικόν Βιογραφικόν Λεξικόν στο λήμμα “Αθανάσιος Πολίτης”, την περίοδο των σπουδών του στο Παρίσι ο Αθανάσιος Πολίτης συνδέθηκε με τον Κωνσταντίνο Νικολόπουλο, στενότατο συνεργάτη του Αδαμάντιου Κοραή και εκδότη της Εγκυκλοπαιδικής Επιθεωρήσεως, καθώς και με τους εκδότες του Λογίου Ερμή, Άνθιμο Γαζή, θεόκλητο Φαρμακίδη και Κωνσταντίνο Κοκκινάκη. Έτσι στο τεύχος της 1ης Φεβρουαρίου 1817, υπό το γενικό τίτλο “Ιατρική” δημοσίευσε το άρθρο “Βραχεία και συνοπτική έκθεσις όλης της ιστορίας της ιατρικής, συγγραφείσα παρά του Ευκλέους Σπρεγγελίου και μεταφρασθείσα από το γαλλικόν… εκ Παρισίων, Αθανάσιος Πολίτης”. Σε τεύχη του 1817 του Λογίου Ερμή δημοσίευσε άλλες δύο μεταφράσεις επιστημονικών κειμένων από τα γαλλικά, καθώς και μια επιστολή στην οποία εκθειάζει τη συμβολή του Λογίου Ερμή στην αφύπνιση του Ελληνισμού, καταθέτει προτάσεις για εμπλουτισμό της ύλης του και καλεί να λαμβάνεται υπόψη η άποψη των σοφών ομογενών, όπως του Κοραή, του Νικολόπουλου και άλλων.

Το 1823 διορίζεται μέλος της Συγκλήτου και το 1824 ορίζεται Καθηγητής στην έδρα της Χημείας της Ιονίου Ακαδημίας, ιδιότητα την οποία διατήρησε μέχρι το θάνατό του, το 1864. Όπως αναφέρει ο Σπυρίδων Ν. Αρδαβάνης – Λυμπεράτος, ο Ιωάννης Καποδίστριας δώρισε στον Αθανάσιο Πολίτη πέντε χιλιάδες φράγκα προκειμένου να αγοράσει τα αναγκαία εργαλεία για την ίδρυση χημικού εργαστηρίου στην Κέρκυρα. Το εργαστήριο λειτούργησε, μάλλον στο Παλαιό Φρούριο, στο κτίριο όπου διέμενε μέχρι τότε ο Βρετανός Αρμοστής και στο οποίο στεγάστηκε αρχικώς η Ιόνιος Ακαδημία. Την ύπαρξη και λειτουργία του εν λόγω χημικού εργαστηρίου επιβεβαιώνει και ο Γεώργιος Τυπάλδος – Ιακωβάτος στο έργο του Ιστορία της Ιόνιας Ακαδημίας.Ο Γεώργιος Τυπάλδος – Ιακωβάτος γράφει σχετικά: “Ο Πολίτης πάλε έδινε δύο μαθήματα τη βδομάδα χημεία θεωρητικά και πρακτικά και θεωρητικά μονάχα. Αυτός ο δάσκαλος εθάμπωσε πρώτα με τ΄ όνομά του και περισσότερο με το νέο μάθημά του. Δύο χρόνοι τώρα που επαράδινε με χημικό εργαστήριο προβλεμμένο από όλα, με καλό βοηθόν, τον οποίον ονομάζανε προπαρασκευαστή, με μαθητάδες πρόθυμους να μάθουν από φιλομάθεια και από χρεία, εμπόριε να έχει πρόσωπο να μιλεί δια την ωφέλεια που έκαμ΄ από μέρους του…”. Αυτό το εργαστήριο μεταφέρθηκε στους πρώην στρατώνες Πασχαλίνου, δηλαδή στο χώρο που μεταστεγάστηκε το 1841 η Ιόνιος Ακαδημία και πιο συγκεκριμένα εκεί όπου στεγάζεται σήμερα το 2ο Γυμνάσιο Κέρκυρας. Εκεί, μετά το κλείσιμο της Ιονίου Ακαδημίας, παρακολουθούσαν μαθήματα Χημείας οι μαθητές του τότε 1ου Γυμνασίου. Το εν λόγω εργαστήριο καταστράφηκε το Σεπτέμβριο του 1943 από τις εμπρηστικές βόμβες των γερμανικών στούκας.

Σχετικά με το ακαδημαϊκό του έργο, αλλά και την εν γένει προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο, πληροφορίες μπορεί κανείς να αντλήσει, προς το παρόν τουλάχιστον, από το συγγραφικό του έργο, το σχετικό λήμμα στο Μέγα Ελληνικόν ΒιογραφικόνΛεξικόν.

Για την προσφορά του στην Εκπαίδευση και την Επιστήμη ο βασιλιάς Όθωνας του απένειμε το 1850 το Χρυσό Σταυρό των Ιπποτών του Τάγματος του Σωτήρος. Επίσης, τον Αύγουστο του 1844 ο Ιωάννης Κωλέττης με επιστολή του, το περιεχόμενο της οποίας παραθέτουν οι Σπύρος και Κωνσταντίνος Βοβολίνης στο λήμμα “Αθανάσιος Πολίτης” του σχετικού βιογραφικού τους λεξικού, αναγνωρίζοντας το κύρος του ζήτησε από τον Αθανάσιο Πολίτη να αναλάβει τη διδασκαλία του μαθήματος της Χημείας στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο. Για άγνωστο λόγο ο Α. Πολίτης δεν αποδέχθηκε αυτή την πρόταση.

Το σημαντικότερο έργο του στον τομέα της Χημείας συνιστά η επιτομή των μαθημάτων που προσέφερε επί έτη στους φοιτητές του στην Ιόνιο Ακαδημία, η οποία εκδόθηκε στην Κέρκυρα το 1847 με τίτλο Στοιχεία Χημείας.

Το έργο Στοιχεία Χημείας αποτελείται από 336 σελίδες. Του κυρίως σώματος, το οποίο καταλαμβάνει 319 σελίδες, προηγείται αφιέρωση στο Βρετανό Αρμοστή Τζον Σίτον στην οποία, μεταξύ των άλλων, διαβάζουμε: “Αίσθημα ειλικρινούς ευγνωμοσύνης με παρεκίνησε, Μυλόρδ, ν΄ αναθέσω εις την Εξοχότητά Σας το περί Χημείας μικρόν τούτο πόνημά μου, διότι η εκ της εκδόσεως αυτού ωφέλεια, εάν ποτέ πραγματικήν τινά ωφέλειαν επιφέρη εις τους ομογενείς μου, θέλει χρεωστείσθαι κατά μέγα μέρος εις την Εξοχότητά σας…”

Στη συνέχεια, αποτεινόμενος στους αναγνώστες του, αναφέρει μεταξύ των άλλων ότι πρόθεσή του ήταν να γνωρίσει τη γνώμη των σοφών ομογενών ¨περί του λεκτικού και του πραγματικού του συγγράμματος”.

Φθάνοντας στο τέλος αυτής της μικρής αναφοράς στον Αθανάσιο Πολίτη, συνεχίζει ο Μιχάλης Πολίτης, θεωρώ σκόπιμο να αναφέρω ότι εκτός από τη Χημεία, ασχολήθηκε με τη φαρμακολογία, τη φυσιολογία, την παιδαγωγική και τα Γράμματα. Εντάσσεται δηλαδή στη χωρία των λογίων της εποχής που διακρίνονταν για την πλούσια γενική τους μόρφωση και τις πολυσχιδείς πνευματικές ανησυχίες τους.¨

Από το ¨Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Γ΄¨διαβάζουμε στη σελ. 439. Νεαρός Πολίτης εκ Λευκάδος, εκ των μαθητών της Σχολής Τενέδου. Πρόκειται για τον Αθανάσιο Πολίτη, ο οποίος σπούδασε ιατρική στην Παβία της Ιταλίας. Συνεχίζοντας τις σπουδές του στο Παρίσι γνώρισε τον Γκύλφορδ και τον Καποδίστρια.  Και οι δυο τον βοήθησαν να ολοκληρώσει τις σπουδές του και να προμηθευθεί τον απαραίτητο εξοπλισμό για την ίδρυση Χημικού εργαστηρίου στην Κέρκυρα. Παράλληλα σπούδασε την αλληλοδιδακτική μέθοδο την οποίαν άρχισε να διδάσκει το 1819, όταν γύρισε στην Κέρκυρα, όπου ίδρυσε δικό του σχολειό. Τα θετικά αποτελέσματα της μεθόδου αυτής έπεισαν τους υπεύθυνους για την παιδεία στα Επτάνησα να την εφαρμόσουν σ’ όλα τα σχολειά των νησιών. Επί πολλά χρόνια καθηγητής της Χημείας στην Ιόνια Ακαδημία προσέφερε πολλά στην ελληνική επιστήμη.

Υ.Γ. Δεν γνωριζω, ίσως δεν γνωρίζει κανείς αν η επιστημονική ζέση του Αθανασίου Πολίτη να διδάξει σε Ελληνικό Πανεπιστήμιο αλλά πάν απ όλα η μακρόχρονη και στενή φιλία του με τον Ιωάννη Καποδίστρια και τόσους άλλους κορυφαίους Έλληνες της διασποράς, τον καθιστά συμμέτοχο στην ιδέα του ξεσηκωμού των Ελλήνων, δεδομένης μάλιστα της επετείου των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821 και της συμβολής των πεφωτισμένων Ελλήνων αυτής της περιόδου. Οι σημερινοί ερευνητές έχουν το λόγο…

Θα ήθελα εδώ να αναφέρω ότι σύμφωνα με μαρτυρία του εξαδέλφου μου Γιώργου Πολίτη-Χάλκα, ο Μιχάλης Πολίτης του διηγήθηκε την ιστορία του προγόνου του(όπως την περιγράφει και εδώ) αλλά του έδειξε και το σπίτι του που είναι κοντά στον Άγιο Σπυρίδωνα της Κοντάραινας το οποίο έχει υπόγειο  καταφύγιο (σπάνιο για χωριατόσπιτο).Επίσης ότι μια ηθική υποχρέωση της οικογένειας είναι να δείχνει ο προηγούμενος το σπίτι αυτό στο πρώτο αρσενικό παιδί-Πολίτη που γεννιέται!!

Παναγιώτης Σκληρός