«Ἡ μήτηρ μᾶς κάμνει ὅ,τι εἴμεθα!» – Η βιογραφία του Λευκάδιου Hearn

Μίτση Σκ. Πικραμένου, προδημοσίευση η εισαγωγή: «Ἡ μήτηρ μᾶς κάμνει ὅ,τι εἴμεθα!» – Η βιογραφία του Λευκάδιου Hearn

ΣΤΙΣ 26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΤΟΥ 1904, πέθανε στο Τόκιο ο Λευκάδιος Hearn, όπως ήταν γνωστός στον δυτικό κόσμο ή Yakumo Koizumi, όπως ο ίδιος ήθελε να τον αποκαλούν στην Ανατολή. Γιος του αγγλο-ιρλανδού στρατιωτικού χειρουργού Charles Hearn και της κυθήριας Ρόζας Κασιμάτη, ο Λευκάδιος γεννήθηκε στη Λευκάδα, όπως δηλώνει και το βαπτιστικό του όνομα, στις 15 Ιουνίου του 1850. Η διαφορά ανάμεσα στο Γρηγοριανό ημερολόγιο, που χρησιμοποιούσαν στην Ευρώπη, και το Ιουλιανό, το οποίο ακολουθούσαν στις χώρες που ανήκαν προηγουμένως στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, άλλαξε την τελευταία αυτή ημερομηνία σε 27 Ιουνίου του 1850. Εδώ, πάντως, θα σπάσουμε την παράδοση της χρήσης του Γρηγοριανού ημερολογίου. Θα σταθούμε στην πραγματική ημερομηνία, την 15η Ιουνίου του 1850, καθώς είναι εκείνη του τόπου γέννησής του· όλα τα πιστοποιητικά άλλωστε, που δημοσιεύονται εδώ κι εκδόθηκαν εκείνα τα χρόνια, αφορούν άμεσα ή έμμεσα τη ζωή των Hearn ή των Κασιμάτη και φέρουν ημερομηνία του Ιουλιανού ημερολογίου.

Δεν ήταν εύκολη η ζωή του Λευκάδιου. Από την ώρα που γεννήθηκε συνδέθηκε πολύ στενά με τη μητέρα του, καθώς η Ρόζα ήταν η αποκλειστικά υπεύθυνη για εκείνον. Ο πατέρας του, ο οποίος δεν είχε δηλώσει τον γάμο του, απουσίαζε πολύ τακτικά, γιατί ήταν μέλος του βρετανικού στρατού που κατείχε εκείνην την εποχή τα Επτάνησα. Λίγο μετά τα δύο του χρόνια, ο Λευκάδιος εγκαταστάθηκε μαζί με τη μητέρα του στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας κοντά στην οικογένεια του πατέρα του. Η Ρόζα Κασιμάτη ωστόσο δεν άντεξε τη ζωή στην ξενιτιά κι επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα της, τα Κύθηρα.

Μεγαλώνοντας, ο Λευκάδιος αντιμετώπισε πολλές φουρτούνες κι από την απόλυτη ευμάρεια βρέθηκε στην απόλυτη φτώχεια. Πήρε τη ζωή του στα χέρια του και δεν υπέπεσε στους πειρασμούς της εποχής του. Έζησε σε πολλές πόλεις κι αναδείχθηκε ως δημοσιογράφος, μεταφραστής από τα γαλλικά και συγγραφέας. Κατέληξε, ως ανταποκριτής, στην Ιαπωνία κι εκεί ανακάλυψε έναν νέο κόσμο, ο οποίος πολύ του ταίριαζε. Εκεί νυμφεύθηκε και δημιούργησε οικογένεια στην οποία έδωσε όλη τη σημασία που της άρμοζε κι όλη τη στοργή που ο ίδιος είχε στερηθεί.

Θα παρακολουθήσεις εδώ μια πρωτοπρόσωπη μυθιστορηματική αφήγηση, που βοηθά την ένταξη ατόφιων των αυτοβιογραφικών αποσπασμάτων του συγγραφέα. Επιδιώκω με αυτήν να πλησιάσει άμεσα ο αναγνώστης τον βιογραφούμενο, να μην είναι ανιαρά ιστορική η περιγραφή των γεγονότων. Η αφήγηση αυτή είναι, όμως, πιστά στηριγμένη στα πραγματικά γεγονότα και τις αληθινές συνθήκες. Μιλάει για τις περιπέτειες του Λευκάδιου Hearn. Έζησε έναν πολυκύμαντο βίο με συχνές αλλαγές τόπων κι επαγγελμάτων, με αφάνταστο μόχθο και με ελάχιστα αλλά σημαντικά προσόντα, όσα προήλθαν από τα ενδιαφέροντα και την επιμέλειά του: την άριστη γνώση της αγγλικής γλώσσας και μια σπάνια κριτική ματιά, που τη χρωστούσε στα πάμπολλα και ποικίλα αναγνώσματά του. Παράλληλα, δημιούργησε θαυμαστά έργα, που φέρουν όλα τη σφραγίδα της πρωτοτυπίας και της μοναδικότητάς του στην εποχή και τον χώρο.

Πώς όμως εγώ, συγγραφέας βιογραφιών -αρχικά του Θανάση Πετσάλη-Διομήδη και στη συνέχεια των Πηνελόπη Δέλτα, Ίωνα Δραγούμη, Παύλου Μελά και Λουίζας Ριανκούρ- αποφάσισα να ασχοληθώ με τον Λευκάδιο Hearn; Όλο του το έργο είναι γραμμένο στα αγγλικά. Η αλήθεια είναι ότι το ενδιαφέρον μου για την τύχη των μη ελληνόγλωσσων συγγραφέων στην Ελλάδα είναι διαρκές· πάντοτε με απασχόλησε όχι μόνον η συγκέντρωση και ο έλεγχος των μεταφράσεων, αλλά και η γενικότερη επιρροή των έργων τους στον ελλαδικό χώρο. Για να επιδράσει, όμως, ένας πνευματικός άνθρωπος, πρέπει οπωσδήποτε να διαβαστεί. Έτσι, με μεγάλη ικανοποίηση ανακάλυψα ότι υπήρξαν Έλληνες, οι οποίοι ενδιαφέρθηκαν για τον Λευκάδιο Hearn, εάν όχι πριν,τουλάχιστον αμέσως μετά τον θάνατό του. Ήταν προσωπικότητες που ήδη γνώριζα, οι από πεποίθηση δημοτικιστές των αρχών του εικοστού αιώνα, οι προοδευτικότεροι της εποχής εκείνης και οι πλέον αδέσμευτοι. Πρώτος ήταν ο Δημήτριος Πετροκόκκινος, που ήταν εγκατεστημένος στο Λίβερπουλ, μια κι εργαζόταν στην επιχείρηση των αδελφών Ράλλη, ο οποίος έγραψε -με το ψευδώνυμο «από τη Χίο»- ένα σημείωμα, που δημοσιεύθηκε στις 3 Οκτωβρίου του 1904, μία εβδομάδα ακριβώς μετά τον θάνατο του συγγραφέα:

ΛΕΥΚΑΔΙΟΣ HEARN

Τὶς προάλλες διαβάσαμε στοῦ Reuter τὰ τηλεγραφήματα τὸ θάνατό του στὸ Τόκιο. Μιὰ Λιβερπουλέζικη φημερίδα σημειώνει τἀκόλουθα γιὰ δαῦτον καὶ τὰ μεταφράζω γιὰ τοὺς ἀναγνῶστες τοῦ ἀγαπητοῦ μου «Νουμᾶ». Εἴτανε καθὼς θὰ δῆτε μισο-Ρωμιός.

Chiensis

Ὁ Λευκάδιος Hearn γεννήθηκε στὴν Ἁγία Μαῦρα στὰ 1850 ἀπὸ πατέρα Ἰρλαντέζο καὶ μάννα Ρωμιὰ καὶ μπορεῖ σωστὰ νὰ ὀνομαστῆ ἕνας ἀπὸ κείνους ποῦ ἔκαναν τὴν Ἀγγλο-Γιαπωνέζικη συμμαχία. Στὰ 1869 πῆγε στὴν Ἀμερικὴ καὶ ἄρχισε τὸ στάδιο του δουλεύοντας σ’ ἕνα τυπογραφεῖο. Ἔπειτα σιγὰ σιγὰ ἔγινε δημοσιογράφος. Μὲ τὸν καιρὸ καὶ τὴν ἱκανότητά του ποῦ κοντοπλάκωνε τὴ μεγαλοφυΐα, κατάντησε νὰ θεωρεῖται ἄθρωπος σπουδαῖος. Στὰ 1890 πῆγε στὴ Γιαπωνία, ἔγινε ὑπήκοος Γιαπωνέζος καὶ πῆρε γυναίκα τοῦ τόπου· ἀπὸ τὰ 1896 ἴσια μὲ τὰ 1903 παράδινε Ἀγγλικὴ φιλολογία στὸ πανεπιστήμιο τοῦ Τόκιου. Εἶναι πολὺ γνωστὸς ἀπὸ τὰ σκίτσα του γιὰ τὴ Γιαπωνέζικη ζωή, τὰ ὁποῖα μᾶς φανέρωσαν πῶς εἶχε μέσα του ἀληθινὴ ποίηση. Καταλαβαίνοντας τὸ Γιαπωνέζικο χαραχτῆρα καλήτερα ἀπὸ κάθε ἄλλον Εὐρωπαῖο, μπόρεσε νὰ δείξῃ στὴν Εὐρώπη τὰ εὐγενῆ χαραχτηριστικὰ τῶν νέω συμπατριωτῶ του, τὴν τρυφερότητα τοῦ χαραχτῆρα τους, τὸν πατριωτισμό τους τὸ μεγάλο, τὴν εὐσέβειά τους. Ὅποιος μελέτησε τὰ βιβλία του τὸν «Κόκορο» ἢ «ὄξω στὴν Ἀνατολὴ» δὲ μποροῦσε νὰ ἔχῃ καμμιὰ ἀμφιβολία πῶς ἡ Γιαπωνία, θἄδειχνε στὸ σημερινὸ τὸν πόλεμο, τὶς ἡρωϊκὲς ἀρετὲς τῶ στρατῶ καὶ τῶ ναυτῶ της, ἀρετὲς ποῦ φανερώθηκαν σὲ κάθε περίσταση ἀπὸ τὴν ἐπίθεση τὴν τορπιλλῶν στὶς 3 τοῦ περασμένου, ἴσια μὲ τὴ μάχη τοῦ Λιαογιάγκ. Ὅλα αὐτὰ εἶναι ὁλοφάνερα στὰ ἔργα του. Τἄβλεπε μὲ μάτι ποιητῆ· πολλὲς φορὲς κατήντησε προφήτης καὶ οἱ παρατηρῆσες του γιὰ τὴν Γιαπωνέζικη τὴν καθημερνὴ ζωὴ εἶναι γραμμένες σὲ ὕφος ποῦ θὰ ζήσῃ γιατὶ ἔχει μεγάλη ντελικατέτζα καὶ λαμπροὺς στοχασμούς.

(Μετάφραση Chiensis)

Αγνοούμε φυσικά πόσο διαβάστηκε το αρθρίδιο του Πετροκόκκινου και εάν προξένησε ή όχι το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού. Δυόμισι χρόνια αργότερα πάντως, στις 13 Μαρτίου του 1907, ο Ίων Δραγούμης -ο οποίος υπηρετούσε τότε στο Δεδέαγατς- αναφέρθηκε στον Λευκάδιο Hearn:

Ὁ Lefkadio Hearn ἀρχίζει ἕνα βιβλίο του ἔτσι· «Μὴν παραλείψεις νὰ καταγράψεις τὶς πρῶτες ἐντυπώσεις σου ὅσο νωρίτερα γίνεται, μοῦ συνέστησε ἕνας εὐγενικὸς καθηγητὴς ἀγγλικῶν τὸν ὁποῖο εἶχα τὴ χαρὰ νὰ συναντήσω σχεδὸν μόλις ἔφθασα στὴν Ἰαπωνία: “Ξέρεις, εἶναι φευγαλέες· δὲν θὰ τὶς ξαναβρεῖς, ὅταν θὰ ξεθωριάσουν”». Εἶμαι σύμφωνος· ἡ πρῶτες ἐντυπώσεις εἶνε πάντα δροσερὲς καὶ σωστές· ἴσως δὲν εἶνε τόσο στρογγυλὲς καὶ γεμάτες ὅσο ἡ ἀργοπορινές, μὰ φανερόνουν πράματα ποὺ ἀργότερα, ὅσο καὶ νὰ μείνῃ κανεὶς σ’ ἕναν τόπο, δὲ φανερόνονται στὸν ἄνθρωπο. Καὶ ἔπειτα χρησιμεύουν γιὰ νὰ φτειάσῃ κανεὶς τὶς στρογγυλές, γενικὲς καὶ γεμάτες κρίσεις. Χαίρομαι ποὺ ἔγραψα τὶς πρῶτες ἐντυπώσεις μου τῆς Πόλης. Ἂν ξαναπάγω τώρα, θὰ εἶνε ἄλλο πρᾶμα.

Το απόσπασμα, στο οποίο αναφερόταν ο Δραγούμης, προέρχεται από το έργο Glimpses of Unfamiliar Japan. Δεν είναι, όμως, το μοναδικό κείμενο του Λευκάδιου Hearn, που τράβηξε το ενδιαφέρον του Ίωνα Δραγούμη, κι αυτό σημαίνει ότι δεν σταμάτησε στην ανάγνωση ενός και μόνον βιβλίου. Στις 4 του Μάη του 1907 έγραψε:

Ὁ L. Hearn λέει· «Ὑπάρχει ἕνα βουδιστικὸ κείμενο, τὸ ὁποῖο δηλώνει καθαρὰ ὅτι εἶναι συνετὸς ἐκεῖνος ποὺ μπορεῖ νὰ δεῖ τὰ πράγματα χωρὶς τὴν ἀτομικότητά τους. Αὐτὸς μάλιστα ὁ βουδιστικὸς τρόπος θεώρησης καταφέρνει νὰ δημιουργήσει τὸ μεγαλεῖο τῆς ἀληθινῆς ἰαπωνικῆς τέχνης». Παράβαλε μὲ τὸν Nietzsche ποὺ λέει· «Καὶ ἡ ἀξία ἑνὸς λαοῦ -ὅπως ἄλλωστε κι ἐκείνη ἑνὸς μεμονωμένου ἀνθρώπου- μετριέται ἀκριβῶς μὲ τὴν ἰδιότητά του νὰ μπορεῖ νὰ τοποθετεῖ τὴ σφραγίδα τῆς αἰωνιότητας στὰ γεγονότα τῆς ὕπαρξής του».

Το απόσπασμα αυτό του Hearn βρίσκεται στο έργο Kokoro. Μπορούμε να δεχθούμε, επομένως, ότι ο Ίων Δραγούμης ενημερωνόταν, τουλάχιστον σε γενικές γραμμές, συνεχώς για τη διεθνή πνευματική κίνηση παρά τις ποικίλες και πολλές ασχολίες του. Τα δύο αποσπάσματα αποτελούν τεκμήριο για τη «συνάντηση» δύο διαπρεπών πνευματικών ανδρών, που το κοινό χαρακτηριστικό τους ήταν η αέναη πάλη με τον ίδιο τον εαυτό τους!

Η επισήμανση αυτή ήταν αρκετή για να με ωθήσει να καταπιαστώ με τον Λευκάδιο Hearn, με στόχο να επισημάνω στη ζωή και το έργο του την επίδραση των ελληνικών καταβολών του. Η βιβλιογραφία είναι τεράστια και πολύ σημαντική. Είναι πάμπολλοι οι δόκιμοι ερευνητές και συγγραφείς, οι οποίοι ασχολήθηκαν επισταμένως με τη ζωή του· δεν είναι μόνον ενδιαφέρουσα, για κάποιες περιόδους είναι κι απολύτως άγνωστη, καθώς ο ίδιος δεν επιθυμούσε να είναι ευρέως γνωστά τα όσα είχε βιώσει· διαθέτουμε και μαρτυρία γι’ αυτό, όπως θα δούμε. Τα στοιχεία που υπάρχουν για τη βιογραφία του προέρχονται από ελάχιστα τεκμήρια κι αρκετές αναφορές μέσα στο τεράστιας ποικιλίας και σημασίας έργο του, το οποίο -ας σημειωθεί κι αυτό- δεν είναι όλο προσιτό. Αναφέρομαι στα άρθρα του, καθώς τα έργα του υπάρχουν όλα, ακόμα και στο διαδίκτυο. Έχουν γραφεί πολλές βιογραφίες του Λευκάδιου Hearn και για τη συγγραφή της παρούσας χρησιμοποίησα ως πηγές μου μόνον όσες έχουν γραφεί έως το 1946. Βιογραφία του ωστόσο από την ελληνική πλευρά δεν υπάρχει, παρόλο που σημαντικό μέρος από το έργο του είναι μεταφρασμένο στη γλώσσα μας. Η παρούσα βιογραφία πάντως δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί πλήρης.

Είναι πολύ ευρεία η δραστηριότητα του Λευκάδιου και εκτείνεται σε πολλούς τόπους. Εδώ γίνεται μια προσπάθεια να αναπαρασταθούν κάποιες καταστάσεις, να εμφανιστούν τα γεγονότα, τα οποία επέδρασαν στη ζωή του. Να αντιληφθούμε πώς ο άνθρωπος αυτός κατόρθωσε να δημιουργήσει, τόσο πολλά και σημαντικά έργα, παρά την ταλαιπωρία που είχε υποστεί από τα πρώτα του χρόνια κιόλας. Γενικά, στις βιογραφίες του Λευκάδιου Hearn αντιλαμβανόμαστε πόσες φορές ο άνθρωπος αυτός βρέθηκε σε αντίξοες συνθήκες και πώς τα κατάφερε όχι μόνον να επιβιώσει αλλά και να αναδειχθεί. Εντύπωση, όμως, προκαλεί το ότι πουθενά δεν υπάρχει συστηματική αναφορά στις επιδράσεις της μητέρας του.

Ουσιαστικά, επίσης, δεν έχει εξεταστεί εάν και πόσο ο Λευκάδιος Hearn ακολούθησε τα ίχνη της μητρικής του οικογένειας στη διαμόρφωση της προσωπικής του ζωής. Μιλάμε βέβαια για έναν άνθρωπο, ο οποίος -όπως θα παρακολουθήσουμε- δεν ονειροβατούσε, πατούσε γερά στην πραγματικότητα. Σ’ αυτό ακριβώς αποσκοπεί η παρούσα βιογραφία. Στο να καταδείξει πόσο μεγάλη ήταν η άμεση και η έμμεση επίδραση της Ρόζας Κασιμάτη στον βίο και το έργο του Λευκάδιου Hearn. Αυτό αποδεικνύεται από μια νέα ανάγνωση των γνωστών γεγονότων και από τη σύγκρισή τους με όσα συνέβαιναν εκείνη την εποχή στον ελληνικό χώρο, αλλά και στο περιβάλλον των χωρών όπου έζησε.

Δεν μπορεί, δηλαδή, για παράδειγμα, να είναι άσχετοι οι γάμοι του Λευκάδιου με όσα γνώριζε για τη μητέρα του. Η πρώτη του σύζυγος, η μιγάδα, του τη θύμιζε εξαιτίας του σκούρου χρώματος του δέρματός της, αλλά κι επειδή ήταν αποκλειστικά υπεύθυνη για την ανατροφή του γιου της. Η δεύτερη, η νεαρή γιαπωνέζα, ήταν από οικογένεια σαμουράι, ξεπεσμένη πλέον τότε και ουσιαστικά άπορη. Η μητέρα του, η Ρόζα Κασιμάτη ανήκε σε μιαν από τις ευγενείς οικογένειες των Κυθήρων, αλλά δεν διέθετε την εποχή της γνωριμίας της με τον Charles Hearn την οικονομική ευμάρεια των προηγούμενων χρόνων. Αμέσως μετά τη γέννηση των παιδιών της εξάλλου, ανέλαβε αποκλειστικά την ανατροφή τους χωρίς τη συμπαράσταση του πατέρα τους, ο οποίος έλειπε. Ο Λευκάδιος είχε ενημερωθεί από την ίδια τη μητέρα του για πάρα πολλά και το αναφέρει στα κείμενά του, χωρίς λεπτομέρειες. Για τον τόπο της, τα Κύθηρα. Για την καταγωγή της. Για την καθημερινότητά της. Το ίδιο είχε συμβεί κι από κάποιες κουβέντες του πατέρα του ή από τις ακριτομυθίες του υπηρετικού προσωπικού. Ήταν μικρός όταν έμαθε όσα αφορούσαν τους γεννήτορές του, ακόμα και τους προγόνους του, αλλά τις αφηγήσεις αυτές, που του φαίνονταν παραμύθια, δεν τις είχε ξεχάσει.

Είχε συγκρατήσει -με πόνο, όπως υποπτεύομαι- και τις ανακρίβειες που του είχαν μεταφέρει, οι οποίες ενδέχεται να ήταν και σκόπιμα ψέματα, με στόχο να τον κάνουν να λησμονήσει τη μητέρα του. Με αυτό το πνεύμα, επομένως, θα αντικρίσουμε τον Λευκάδιο Hearn εδώ. Πρόκειται για έναν άνθρωπο, ο οποίος βρέθηκε σε ξένα χέρια πολύ μικρός και, από την εποχή του κολλεγίου, από τα έντεκά του χρόνια δηλαδή, μεγάλωνε μόνος με τις σκέψεις και τις ψευδαισθήσεις του. Ωριμάζοντας, όμως, άρχισε σταδιακά να εκμεταλλεύεται ψήγματα από τον πλούτο που είχε προσλάβει μικρός. Στο περιβάλλον μάλιστα της Ιαπωνίας, ένιωθε πού και πού ότι βρισκόταν στο σπίτι του. Είχε την αίσθηση του παλαιού, της μοναδικότητας του παρελθόντος και μόνος του επεδίωξε να επιστρέψει στις ρίζες του, χωρίς ίσως αυτό να είναι συνειδητή επιλογή του. Καλή ανάγνωση!

Η Μίτση Σκ. Πικραμένου (mitsipik@yahoo.gr), γεννήθηκε, σπούδασε (διδακτορικό Πανεπιστημίου Αθηνών) και κατοικεί στην Αθήνα. Εργάστηκε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, σε έργα υποδομής κυρίως και επιμέλειες (5.000 περίπου τυπωμένες σελίδες). Ερευνήτρια από τη φύση της, γράφει πλέον βιογραφίες όπου παρουσιάζονται νέες πληροφορίες, που δένουν αρμονικά με τα γνωστά στοιχεία και απευθύνονται στο πλατύ κοινό. Έργα της που κυκλοφορούν είναι οι βιογραφίες των Ίωνα Δραγούμη, Παύλου Μελά, Λουίζας Ριανκούρ και Πηνελόπης Δέλτα (Βιογραφία και Εργογραφία). Επίσης, ο Θανάσης Πετσάλης-Διομήδης, η ιστορία του Γλυκυσματοποιείου Παυλίδη κι ένα ερωτηματικό για τη γνωριμία Ελ Γκρέκο με τον μετέπειτα Άγιο Γεράσιμο.

Πηγή: https://spotlightpost.com/