Μεγανήσι Λευκάδας – Ρωγμές στο χθες

Χαράλαμπος Ν. Ζαβιτσάνος
Φωτεινή Παπασταματίου – Καββαδά
και η Κατερίνα Καββαδά (ως επιμελήτρια της έκδοσης)
Ρωγμές στο χθες
Λαογραφικά ευρήματα, διηγήσεις και καημοί για το Μεγανήσι Λευκάδας
Αθήνα 2020

Κώστας Θεριανός

Μισή ώρα ταξίδι θέλει το μικρό πλοίο για να περάσει τον ταξιδιώτη του από το Νυδρί της Λευκάδας στο Μεγανήσι. Είναι σαν το πέρασμα σε άλλο κόσμο, γιατί μπορεί το Μεγανήσι να ανήκει διοικητικά στη Λευκάδα και να είναι γνωστό ως Μεγανήσι Λευκάδας, έχει όμως μια διακριτή κουλτούρα και ιστορία, παρότι στις μεγάλες στιγμές (πόλεμος, κατοχή, εμφύλιος) η μικρή του ιστορία συμπλέχθηκε με τη μεγαλύτερη του διπλανού μεγάλου νησιού και την μεγάλη ιστορία της Ελλάδας.

Η Κατερίνα Καββαδά και ο Χαράλαμπος Ζαβιτσάνος κατέβαλαν μεγάλο κόπο και συγκέντρωσαν ψηφίδες της ιστορίας και του πολιτισμού του Μεγανησίου σε έναν καλαίσθητο τόμο με τίτλο Ρωγμές στο χθες. Λαογραφικά ευρήματα και καημοί για το Μεγανήσι Λευκάδας (Αθήνα, 2020).

Από τις πρώτες σελίδες, ο εξοικειωμένος με την τοπική ιδιόλεκτο αναγνώστης… συναντάει τη λέξη «γνέμα». Οι συγγραφείς πραγματικά ξεδιπλώνουν μέσα στις σελίδες του βιβλίου ένα ολόκληρο γνέμα, που για όσους δεν ξέρουν ή δεν έχουν ξανακούσει τη λέξη είναι η κλωστή του πλεξίματος.

Ένα γνέμα που οι κόμποι του είναι οι παροιμίες, τα αινίγματα, τα παραμύθια, τα παιχνίδια, τα έθιμα. Ένα γνέμα που για όσους και όσες καταγόμαστε από τη Λευκάδα και το Μεγανήσι, οι κόμποι αυτοί μας φέρνουν στο νου μας «θύμησες», ανοίγουν το «πορτόνι» της μνήμης και αναρωτιόμαστε από ποιο στόμα ακούσαμε κάποτε αυτή ή την άλλη παροιμία, το τάδε ή το δείνα ανέκδοτο, τα «αφσκόλογα» ή τη «σκλέντζα». Οι σελίδες του βιβλίου γίνονται, στην πραγματικότητα, ένα γνέμα που πέφτει βαθιά μέσα στην μνήμη μας.

Βέβαια, όλες τις παροιμίες τις Μεγανησιώτικες δεν τις έχουμε και στη Λευκάδα. Και για αυτό το βιβλίο είναι πολύτιμο, διότι καταγράφει κενά στην παράδοση μας που τόσο έξοχα έχουν καταγράψει προηγούμενοι ερευνητές με ξεχωριστούς τον Ροντογιάννη και τον Κοντομίχη.

Υπάρχουν, όμως και άλλα ενδιαφέροντα σημεία στο βιβλίο:

Από τη φωτογραφία της σελίδας 67, ο αναγνώστης βλέπει μια παρέα από Μεγανησιώτες που πήγαν για γλέντι με αρνιά, κρασιά και κλαρίνα στο Σκορπιό. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη το 1958 ή το 1959. Το 1963, ο Σκορπιός αγοράστηκε από τον εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση. Αποτελεί ενδιαφέρον αντικείμενο της τοπικής ιστορίας να ερευνηθεί αν αυτού του είδους οι εκδηλώσεις συνεχίστηκαν και με το νέο ιδιοκτησιακό καθεστώς στου νησιού.

Η μελέτη έχει, επίσης, ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για τη θέση της γυναίκας στο Μεγανήσι που δεν δείχνει να διαφέρει από τη θέση της γυναίκας στη Λευκάδα. Στη Μεγανησιώτισσα γυναίκα (Βασίλης Κανέλλος, σελ. 114) όμως υπάρχει μια σύντομη, πολύ φευγαλέα αναφορά στην «αντάρτισσα», «επονίτισα». Πεδίο έρευνας αποτελεί η χειραφέτηση των γυναικών στην Κατοχή και τον Εμφύλιο που συμμετείχαν στις αντιστασιακές οργανώσεις και τον ΔΣΕ.

Κλείνοντας, το βιβλίο των δύο συγγραφέων είναι μια σημαντική ιστοριοδιφική και λαογραφική συμβολή στην τοπική ιστορία του Μεγανησίου Λευκάδας. Δίνει, ταυτόχρονα, αφορμές για παραπέρα έρευνα και σύνδεση με τη γενική ιστορία και έρχεται να σταθεί και να συμπληρώσει την βιβλιογραφία για την τροπική ιστορία της περιοχής.