Οι Λευκαδίτες κατά τη έναρξη της επανάστασης του 1821

Του Αντώνη Γ. Περδικάρη

Η επαναστατική δράση στη Λευκάδα συνδέεται με τον αγώνα στη Στερεά. Το νησί της Λευκάδας (πιο κοντά στη στεριά από τα άλλα Ιόνια) δεν ήταν απλά ένας  φιλόξενος τόπος για τους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς, αλλά ήταν ουσιαστικά το πλήρες άσυλο τους, ένας τόπος που τους δημιουργούσε την αίσθηση ότι βρίσκονται στο τόπο τους, ανάμεσα σε οικείους τους. Εξ άλλου η Λευκάδα γεωγραφικά είναι  απλά μια χερσόνησσος της Ακαρνανίας και οι Λευκαδίτες ουσιαστικά Ακαρνάνες που αναπτύχθηκαν στο “θερμοκήπιο” της επτανησιακής ζωής. Έτσι είναι γνωστό ότι  την περίοδο αυτή, στη Λευκάδα, αλλά και στην γειτονική Ιθάκη, βρήκαν άσυλο οι οικογένειες των διασημότερων οπλαρχηγών της Στερεάς Ελλάδας, όπως π.χ. του Σακαρέλου, του Βαρνακιώτη, του Καραϊσκάκη, του Δυοβουνιώτη, του Ανδρούτσου κ.ά.

Η Αγγλική διοίκηση με πρόσχημα την τήρηση ουδετερότητας εκδήλωσε και κατά την προεπαναστατική  και κατά την επαναστατική περίοδο , σταθερά εχθρική στάση απέναντι στους εξεγερμένους  Έλληνες και προειδοποιούσε τους ντόπιους για σκληρή τιμωρία εάν συνεργάζονταν με κάποιο τρόπο μέ τους επαναστάτες. Αυτή η προειδοποίηση δεν αντιμετωπίστηκε με ελαφρότητα από τον πληθυσμό, καθώς οι ντόπιοι  γνώριζαν  ότι η Αγγλική Διοίκηση το εννοούσε, αφού  μόλις το 1819, είχαν βιώσει οι ίδιοι την βαναυσότητα των κατακτητών, κατά την καταστολή της  εξέγερσης των χωρικών, στο Νησί.

Φαίνεται ότι οι πρώτοι Φιλικοί εμφανίστηκαν στη Λευκάδα το 1817. Είναι γνωστό  ότι τότε ο Ιωάννης Ζαπραλής, μύησε στην Εταιρεία τον ποιητή και εισαγγελέα Ιωάννη Ζαμπέλιο, γόνο φημισμένης οικογένειας λογίων και κληρικών στο Νησί. Σ’ αυτούς προστέθηκε  σύντομα (ως τρίτο μέλος της τοπικής επιτροπής που συγκροτήθηκε τότε) ο Άγγελος Σούνδιας, ο οποίος επικοινωνούσε ήδη με την εφορία των Φιλικών, στη Κέρκυρα. Με την ευθύνη της εν λόγω επιτροπής, άρχισαν να μυούνται στη Φιλική Εταιρεία, πολλοί κάτοικοι του Νησιού, αλλά κυρίως πολλοί από τους προσφεύγοντες σ’ αυτό -κυνηγημένοι από τους Τούρκους- κάτοικοι της απέναντι στεριάς.

Το 1820, παραμονές της επανάστασης, οι απεσταλμένοι του Αλέξανδρου Υψηλάντη κινούνταν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ενημερώνοντας τους μυημένους στη Φιλική Εταιρεία ηγέτες, ότι επίκειται η εξέγερση και ότι πρέπει να προετοιμαστούν κατάλληλα και να προγραμματίσουν ανά γεωγραφικές περιοχές τις μελλοντικές κινήσεις τους. Στη φάση αυτή η Λευκάδα αναδείχθηκε ως ένα σημαντικό κέντρο των συνεννοήσεων αυτών, καθώς αποφασίστηκε ότι ήταν ο ιδανικός τόπος για την συνάντηση των οπλαρχηγών της Στερεάς Ελλάδας. Έτσι ο Ζαμπέλιος, έγινε λήπτης επιστολής της διοικήσεως της Φιλικής Εταιρείας, η οποία του γνωστοποιούσε ότι, μετά τα Θεοφάνεια του 1821, θα κατέφθαναν στο Νησί οι οπλαρχηγοί της Στερεάς, οι οποίοι σε συγκέντρωση στην Πόλη, θα κατέστρωναν το  σχετικό σχέδιο της απελευθέρωσης της περιφέρείας τους.

Πράγματι, σε διάστημα 3 ημερών (7-10/1/2021), παρουσιάστηκαν στο σπίτι του Ιωάννη Ζαμπελίου, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ό Γεώργιος Τσόγγας, ο Γεώργιος Βαρνακιώτης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Δημήτρης Μακρής, ο «Στορνάρης» (Ν. Στουρνάρας), ο Ε. Κατσικογιάννης, ο Δ. Κίτσος, ο Δ.Πανουργιάς (καταφθάσας μέσω Πατρών) και ο Ηλίας Μαυρομιχάλης (εμφανισθείς ως έμπορος μεταφέρων κάρβουνο από τη Μάνη, για πώληση). Επίσης στο λιμάνι της Πόλης κατέπλευσε και ένα πλοίο του Ι.Τομπάζη.

Αφού συγκεντρώθηκαν όλοι αυτοί, ο Ζαμπέλιος τους προσκάλεσε σε γεύμα στο σπίτι του, κατά το οποίο έδωσε την εντύπωση ότι επρόκειτο για  μια εκδήλωση εορταστικού χαρακτήρα. Ωστόσο, μετά το πέρας του γεύματος, οι πόρτες εσφραγίσθησαν και άρχισαν (κεκλεισμένων των θυρών) οι εργασίες της σύσκεψης για την οργάνωση της επανάστασης στη Στερεά Ελλάδα. Οι κυριώτερες αποφάσεις της συνόδου αυτής ήταν να χωριστεί η  εν λόγω περιοχή σε δύο τμήματα, την Ανατολική Στερεά με υπευθύνους τους Ανδρούτσο και Πανουργιά και την Δυτική Στερεά, με υπευθύνους, τους Βαρνακιώτη, Τσόγκα κ.ά. Με την ίδια απόφαση, η πόλη της  Λευκάδας  ορίστηκε ως βάση προμήθειας πολεμοφοδίων.

Η ως άνω σύνοδος των οπλαρχηγών, θεωρείται από τους ιστορικούς  πολύ σημαντική και πιστεύεται ότι συνέβαλε σημαντικά στην εξέλιξη του αγώνα. Αναμφίβολα είναι εξ ίσου σημαντική με την αντίστοιχη σύνοδο των Πελοποννησίων οπλαρχηγών η οποία έγινε στη Βοστίτσα (σημ. Αίγιο) από τις 26 έως τις 30 Ιανουαρίου του 1821 με κύριο συντονιστή τον Παπαφλέσσα. Τόσο ο Ζαμπέλιος -ως οργανωτής της συνόδου της Λευκάδας- όσο και οι συμμετέχοντες οπλαρχηγοί, μετά την επιτυχή λήξη των εργασιών της, μέσα σε ενθουσιώδες και αισιόδοξο κλίμα, έχοντας πλήρη συνείδηση της ιερότητας των στιγμών αυτών και της βαρύτητας  των στόχων που έθεταν για την απελευθέρωση της Πατρίδας, αποφάσισαν να μεταβούν ομαδικά, σε ένα κοντινό ερημοκκλήσι, προκειμένου οι συμμετέχοντες να ορκιστούν πίστη στα συμφωνηθέντα, όπως και έγινε.

Φαίνεται, ότι οι οπλαρχηγοί της συνόδου της Λευκάδας, παρέμειναν για κάποιο διάστημα στο Νησί, έχοντας επαφές με ντόπιους Φιλικούς και λοιπούς παράγοντες της περιοχής. Η τελευταία ομαδική συνάντηση τους, έγινε την Κυριακή της Αποκριάς του 1821 (26 Φεβρουαρίου), στο εκκλησάκι της Παναγίας των Βλαχερνών (Δυτικά της πόλης της Λευκάδας) όπου παρακολούθησαν ομαδικά τη θεία λειτουργία και δεήθηκαν για την καλή έκβαση του αγώνα τους. Την ίδια μέρα, οι ντόπιοι Φιλικοί και οι οπλαρχηγοί της Στεριάς, οργάνωσαν ένα τεράστιο Ελληνικό χορό στο κεντρικότερο δρόμο της Πόλης. Ένα χορό που ξεκινούσε από την εκκλησία του αγίου Μηνά και έφτανε μέχρι τον άγιο Σπυρίδωνα (στη κεντρική πλατεία). Ήταν ουσιαστικά μια τεράστια γιορτή όπου οι Έλληνες γιόρταζαν την αρχή της επανάστασης. Ωστόσο οι Άγγλοι κατακτητές,  απληροφόρητοι όντες δεν υποψιάστηκαν κάτι και  απέφυγαν να παρέμβουν στις εκδηλώσεις των γρεκών. Έτσι οι φιλοξενούμενοι οπλαρχηγοί απεχώρησαν ανενόχλητοι για τον τόπο τους, προκειμένου να ολοκληρώσουν την αποστολή τους.

Εικόνα 2: Η αναμνηστική μαρμάρινη πλάκα για την σύνοδο των οπλαρχηγών στη Λευκάδα, που εντοιχίστηκε στο εκκλησάκι της Παναγίας των Βλαχερνών, το 1964.

Πολύ σύντομα, ακολουθουντες τα προγραμματισμένα, οι οπλαρχηγοί της Δυτικής Στερεάς ξεκίνησαν τον ένοπλο αγώνα στην περιοχή. Ο αρχικός στόχος ήταν το Βραχώρι ( σημ.Αγρίνιο) το οποίο πέρασε σε Ελληνικά χέρια την νύχτα μεταξύ 10 και 11 Ιουλίου 1821. Πριν  ακόμα ολοκληρωθούν οι μάχες στην περιοχή αυτή και συγκεκριμένα στα τέλη του Μάη του 1821, ο οπλαρχηγός της Δυτ. Στερεάς,  Γ. Τσόγκας επιτέθηκε στα Τουρκικά φρούρια της Πλαγιάς και του Τεκέ. Καθώς τα δύο αυτά οχυρά, ουσιαστικά βρίσκονταν δίπλα στη Λευκάδα, υπήρξε εξ αρχής, μεγάλο ενδιαφέρον συμμετοχής στη μάχη, από Λευκαδίτες πατριώτες.

Παρά την ρητή απαγόρευση των Αγγλικών αρχών αναφέρεται ότι 853 συνολικά Λευκαδίτες πέρασαν με διάφορους τρόπους στην απέναντι ακτή για να συμμετάσχουν στην επιχείρηση. Ως ηγέτες τους αναφέρονται ο Θεοφυλακτος Ψηλιανός, ο «Πάκμωρας» (Α. Πάκμωρ), ο Σπ. Μεταξάς, ο Π. Σικελιανός,ο  Μ. Γίλης, ο Γ. Βερύκιος,  οι «Πανάδες» (Σταύρακας), ο Άγγελος Σούνδιας και ο “παπά- Δραγανιώτης”(Μελάς). Τα δύο Τουρκικά φρούρια σχετικά γρήγορα πέρασαν σε Ελληνικά χέρια, καθώς ήταν ελλειπώς εξοπλισμένα. Οι Τούρκοι οι οποίοι τα υπερασπίζονταν αρνήθηκαν ωστόσο να παραδοθούν και τελικά οι περισσότεροι κατεσφάγησαν από τους επιδρομείς. Όσοι επέζησαν ανταλλάχθηκαν αργότερα με Έλληνες κρατούμενους στην Άρτα.

Εικόνα 3: Το Τουρκικό φρούριο  του Τεκέ, ή “Καστρο του Γρίβα”, χτίστηκε στις αρχές του 19^ου αιώνα από τον Αλή Πασά

Ο επόμενος στόχος των επαναστατών ήταν  η πόλη της Βόνιτσας. Η κατάληψη της πόλης έγινε ανεμπόδιστα, καθώς οι μεν Έλληνες την είχαν εγκαταλείψει έντρομοι από τις αρχές Ιουνίου του 1821, οι δε Τούρκοι είχαν βρει άσυλο στο υπερκείμενο φρούριο. Ο λόγος της φυγής των Ελλήνων ήταν ότι στις 29 του Μάη, ο Χασσάν πασάς της Άρτας, οργισμένος για την κήρυξη επανάστασης στην Αιτωλοακαρνανία, είχε διατάξει την εκτέλεση όλων των Αιτολοακαρνάνων που βρέθηκαν στην περιφέρειά του για εμπορικούς σκοπούς, καθώς και ένα σημαντικό αριθμό Βονιτσάνων που κρατούσε στην Άρτα ως ομήρους προκειμένου να εξασφαλίσει την νομιμοφροσύνη των πολιτών της Βόνιτσας.

 Οι επαναστάτες, παρά τις μέχρι τότε επιτυχίες, αντιλήφθηκαν από την αρχή ότι δεν ήταν εύκολο να καταληφθεί το φρούριο της Βόνιτσας, καθώς το τροφοδοτούσαν οι Τούρκοι από την θάλασσα. Ο αγώνας  λοιπόν προβλεπόταν μακρύς και αποδείχθηκε τέτοιος, καθώς το κάστρο πέρασε οριστικά σε Ελληνικά χέρια την 5-3-1829 .

 Οι Λευκαδίτες  ωστόσο και στη φάση αυτή  έπραξαν το καθήκον τους απέναντι στη Πατρίδα, καθώς απέστειλαν με πρωτοβουλία του Ζαμπελίου, εξοπλισμένο πλοιάριο στον Αμβρακικό με 17 πολεμιστές από το Νησί, υπό τους Παύλο Λαμπρινό και Χρήστο Καββαδά.  Το πλοίο αυτό παρενοχλούσε  συνεχώς τα Τουρκικά πλοία ανεφοδιασμού που κινούνταν στο κόλπο, πετυχαίνοντας σε κάποιες περιπτώσεις  ακόμη και την κατάληψη ή την βυθισή τους.

Χαρακτηριστικό του πάθους με το οποίο οι κάτοικοι της Λευκάδας παρακολουθούσαν την εξέλιξη της επανάστασης στη  Στεριά, είναι το παρακάτω κείμενο του Ιωάννη Ζαμπέλιου που  συνέγραψε μετά την πτώση του Αγρινίου σε Ελληνικά χέρια:

«Περιεφερόμην εις τας οδούς της πόλεως ως παράφορος, συνεχαιρόμην τον ένα, ησπαζόμην τον άλλο ενθουσιάζων τους εταίρους. Δόξα τω Θεώ, το Έθνος μας ανέστη, ελευθερώνεται, δεν είναι ψέμμα.»

Εικόνα 4: Ιωάννης Ζαμπέλιος του Ζαχαρία 1787-1856

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Κόκκινος Δ. Α. (1974): «Η Ελληνική Επανάστασις» τ. πρώτος  (εκδ. «Μέλισσα») Αθήνα
2. Ροντογιάννης Π.Γ. (2006): «Ιστορία της  Νησου Λευκαδος» ( εκδ.  Ε.Λ.Μ.) Αθήνα
3. Τυπάλδου-Αντωνίου Χ. (2020): «Λευκάδα, μια σύντομη διαδρομή στην ιστορία της μέσα στους αιώνες» (εκδ. «Συνθέσεις») Λευκάδα
4. Αφιέρωμα στον Ι. Ζαμπελιο, περιοδικό «Νέα Εστία». Τεύχος 701. (15 Σεπτεμβρίου 1956)
5. Pomardi S. (1820): “Viaggio Nella Grecia” τ.1,  Roma