Στον απόηχο του 8ου Πανελλήνιου Ποιητικού Διαγωνισμού της Λευκάδας. Φιλολογικά σχόλια και κριτικές παρατηρήσεις

Αγάθη Γεωργιάδου^*

Στον απόηχο του 8^ου Πανελλήνιου Ποιητικού Διαγωνισμού της Λευκάδας. Φιλολογικά σχόλια και κριτικές παρατηρήσεις

 Είναι ιδιαίτερα συγκινητικό για μένα που βρέθηκα, αρχές Ιουλίου, στη Λευκάδα, σ’ αυτό το ξεχωριστό νησί του Ιονίου, την πατρίδα τόσων ποιητών και καλλιτεχνών, μύθων και θρύλων. Γι’ αυτή τη χαρά έχω να ευχαριστήσω πολλούς: την ποιήτρια και διδάκτορα φιλολογίας, Πρόεδρο του Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας και συντονίστρια του 8^ου ποιητικού διαγωνισμού κ. Παρασκευή Κοψιδά- Βρεττού,  τα μέλη της Κριτικής Επιτροπής του  διαγωνισμού κκ. Αντώνη Φωστιέρη, Κώστα Καρούσο και Κοσμά Κοψάρη για την άψογη συνεργασία, το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας, τον Σύνδεσμο Φιλολόγων Λευκάδας, την Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών για τη διοργάνωση του διαγωνισμού, καθώς και όλους όσοι παραβρέθηκαν στην ωραία εκδήλωση απονομής των βραβείων. Θα ήθελα επίσης να συγχαρώ τόσο όσους ξεχώρισαν στον διαγωνισμό αλλά και όσους ανταποκρίθηκαν στην ποιητική πρό(σ)κληση. 

Η αφόρμηση από τον «Θρήνο των προσφύγων» του Ρώμου Φιλύρα «Δάκρυα κλαμένα κι άκλαυτα μα αιώνια,/πιο δυνατά τ’άχυτα απ’τα χυμένα, χάρισε συγκίνηση και έμπνευση και έδωσε αξιόλογα ποιητικά δείγματα, συναισθηματικά φορτισμένα από το τραγικό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ανεξάρτητα από το ποια ποιήματα βραβεύτηκαν και ποια όχι, είναι πολύ σπουδαίο το ότι υπήρξε ένθερμη συμμετοχή, η οποία δείχνει όχι μόνο πόσο μας εμπνέει αλλά και πόσο μας πληγώνει ο καημός της Μικρασίας. 

Ας μου επιτραπεί να καταθέσω κάποιες επισημάνσεις σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκε η μικρασιατική τραγωδία στον ποιητικό διαγωνισμό, προτάσσοντας κάποιες σκέψεις για τον τρόπο με τον οποίο γενικότερα οι ποιητές αντιμετώπισαν το τραύμα στα 101 χρόνια που πέρασαν από την Καταστροφή. 

Από τις πολυπληθείς μελέτες που έχουν γραφτεί σχετικά με το θέμα αυτό ξεχωρίζω το άρθρο της Diana Haas «Η ποιητική απάντηση στη μικρασιατική καταστροφή», στο οποίο η μελετήτρια σχολιάζει την άμεση ανταπόκριση στο τραγικό γεγονός τριών ποιητών, του Παλαμά, του Καβάφη και του Καρυωτάκη, και εντοπίζει τον πολυφωνικό τρόπο με τον οποίο οι τρεις ποιητές εξέφρασαν την οδύνη, την πικρία και την απόγνωσή τους για το γκρέμισμα του ονείρου της Μεγάλης Ιδέας. Ο Παλαμάς λυρικότερα, ο Καβάφης υπαινικτικότερα και ο Καρυωτάκης πιο ελεγειακά. 

 Διερευνώντας τις διαπιστώσεις της Haas και στη μετέπειτα ποίηση, φαίνεται πως η στάση αυτή δεν αλλάζει ουσιαστικά. Κι ενώ το τραγικό βίωμα στη σύγχρονη πεζογραφία αντιμετωπίζεται με ρεαλισμό, ρέποντας συχνά και προς την κριτική και αμφισβήτηση, στην ποίηση κυριαρχεί ο έμμετρος λόγος, ο ελεγειακός θρήνος και ο λυρικός έπαινος των χαμένων πατρίδων. 

Έτσι, δεν είναι παράδοξο που τα ποιήματα που κατατέθηκαν στον 8^ο διαγωνισμό, με ελάχιστες εξαιρέσεις, μιλούν για τον ψυχοσυναισθηματικό αντίκτυπο της Καταστροφής ως τραυματικής εμπειρίας για όσους βίωσαν την προσφυγιά αλλά και για τις μετέπειτα γενιές, προκρίνοντας τη συγκινησιακή χρήση της γλώσσας και, στην πλειονότητά τους, τον δεκαπεντασύλλαβο ή δωδεκασύλλαβο στίχο, ομοιοκατάληκτο ή ανομοιοκατάληκτο. Ψηφιδωτά μνήμης, εικόνες ξεριζωμού, θρήνος και οδύνη για την εθνική τραγωδία, αλλά και νοσταλγία της Μικρασίας, θαυμασμός της κοσμοπολίτικης Σμύρνης και των παραδόσεών της, όλα αποδίδονται με λυρική διάθεση και με επιρροές κυρίως από την ποίηση του Φιλύρα, του Κάλβου και του Βαλαωρίτη. 

Κλείνω αυτή τη σύντομη περιδιάβαση με μια διαπίστωση: ενώ πολλά από τα ιστορικά τραύματα του έθνους, ακόμα και το πιο πρόσφατο της κυπριακής τραγωδίας του 1974, αποτυπώθηκαν με την πάροδο των χρόνων στην ποίηση με συμβολικό, μεταφορικό, θραυσματικό και εσωτερικευμένο λόγο, σπανίζουν ανάλογα ποιήματα με θέμα τη μικρασιατική καταστροφή, με εξαίρεση ίσως τον πυκνό, κρυπτικό και αλληγορικό λόγο του Σεφέρη στο Μυθιστόρημα, όπου η μνήμη των χαμένων πατρίδων διατρέχει τους στίχους περισσότερο ως ψυχικό κλίμα και λιγότερο ως ρεαλιστικό γεγονός. Η ποίηση δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με λογοτεχνική νηφαλιότητα και συναισθηματική αποστασιοποίηση την εθνική τραγωδία έναν αιώνα μετά. 

Ανεξάρτητα, όμως, από τη φόρμα που επιλέγει ο ποιητής, δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει τη δύναμη της ποίησης να αποτυπώνει την ουσία του παρελθόντος, να επαναφέρει φωνές και εμπειρίες ξεχασμένες και να μεταμορφώνει με τη μαγική επενέργεια των λέξεών της τη μνήμη σε τέχνη. Συγχαρητήρια σε όλους!

*Η Αγάθη Γεωργιάδου είναι Διδάκτωρ Φιλολογίας του King’s College του Λονδίνου, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας