Το Λευκαδίτικο Καρναβάλι: Απ’ το 1880 μέχρι το 1939

Oι Αποκρές είχαν ένα ιδιαίτερο χρώμα με ξεχωριστή σημασία για τη Λευκάδα, που απλώνει τις ρίζες της όχι μόνο στη σκωπτική διάθεση του Αγιομαυρίτη, αλλά και σε βαθύτερα κοινωνικά αίτια. Τις ημέρες αυτές, εκτός απ’ το γλέντι, γίνονταν και μια ταξική ισοπέδωση, γιατί, μπαίνοντας το τριώδι, οι αρχόντοι ανοίγανε τα σαλόνια τους και δέχονταν το μασκαρεμένο λαουτζίκο. Τις ημέρες αυτές τα χρυσά λίμπρα των ευγενών κλείνονταν βιαστικά, για ένα θαυμάσιο ιντερμέτζο αδελφοσύνης και χαράς. Ο Λευκαδίτης και ειδικά ο Μπρανέλος, από γενησιμιού του χωρατατζής και σκωπτικός, γλεντούσε και ξεφάντωνε τις Αποκρές. Οι μάσκαρες ήτανε κάθε λογής ευρήματα της εξυπνάδας του, που μ’ αυτές σατίριζε, σάρκαζε και στηλίτευε κάθε κατάσταση και γεγονός, κάθε πρόσωπο και περιστατικό, που τον σάρκαζε ή που ήθελε να του δείξει τη συμπάθεια.

Το κάθε τι το σκέπαζε με την αποκριάτικη μάσκα και έτσι μπορούσε να σατιρίσει και να μυκτηρίσει πρόσωπα και πράματα, που ξεμασκάρωτος δε μπορούσε ούτε να το σκεφτεί, φανερώνοντας έτσι τους μύχιους λογισμούς του και το μη επιτρεπόμενο να εκδηλώσει φρόνημά του, με καπατσοσύνη και πλούσιο λαϊκό αυτοσχεδιασμό.

Παρουσίαζε τους Τσαλδάρηδες και Βενιζέλους, τον έναν να κοιμάται όρθιο και τον άλλο κομπορρήμονα και βαρύγδουπο ταγό. Απεικόνιζε το “βαρκάρη του Βόλγα” με τους άθλιους βαρκάρηδές του, που δεν ήταν τίποτ’ άλλο παρά μπουκέτο εξαίσιες λευκαδίτισσες κυρίες. Κουβαλούσε, με σκωπτική διάθεση, αληθινούς μαντρόσκυλους στα παρκέ των σαλονιών, για να παραστήσει τη χωριάτικη απλοϊκότητα. Έμπαζε, σε επίσημες χορευτικές αίθουσες, αληθινούς γαϊδάρους με λαχανικά, για να παρουσιάσει τον υπαίθριο μανάβη της γειτονιάς και σοφίστηκε να ντύσει κομψή “υπηρετριούλα”, έναν ολόκληρο “τζουραϊμάνο” και στις ερωταποκρίσεις των ν’ αποδώσει, με την γνωστή αγιομαυρίτικη αφυσικόλογη οξύτητα, την αμετροέπειά του.

Τ’ Αρχοντικά Σαλόνια

Μ’ αυτή τη διάθεση και το χιούμορ, απ’ τα τέλη ακόμα του περασμένου αιώνα μέχρι το πρώτο τέταρτο του δικού μας, τις Αποκρές, τα ιδιωτικά σαλόνια των αρχόντων, δέχονταν τον ένα μετά τον άλλο, τους “ποπολάρους” για να τους τρατάρουν, να χορέψουν στις ολόφωτες αίθουσες και να γλεντήσουν μαζί τους. Εκείνες τις βραδιές όλες οι “ατασθαλίες” και οι “μπανάλ” συμπεριφορές του λαουτζίκου συγχωριώνταν απ’ τους σιόρηδες.

Από διήγηση έχω ακουστά, πως μια βραδιά που οι μάσκαρες ανεβήκανε σε μιανού το σπίτι, ένας “μασκαράς” μασκαρεμένος έσπασε -αθέλητα ή θελητά- ένα ολόκληρο πολύφωτο με το μπαστούνι του. Η παρέα του μασκαρά στενοχωρήθηκε πάρα πολύ, αλλά ακούστηκε η κατευναστική φράση του σπαγγοραμένου σιόρη:

“…Αφήστε τον κύριον, έχομε καρναβάλι, καλώς έπραξεν…” Ήταν, βλέπετε, Αποκρές και όλα τα πταίσματα συγχωριώνταν. Μ’ αυτό τον τρόπο και οι μασκαρεμένοι, ταπεινής καταγωγής Λευκαδίτες, το ρίχνανε όξου και χορεύανε σε σαλόνια, που δεν τα βλέπανε ούτε στον ύπνο τους, αλλά και οι αρχόντοι σπάγανε την ανία τους με τα απλοϊκά του λαουτζίκου. Αλλά, εδώ που τα λέμε, οι αρχόντοι, όλο και βρίσκανε την ευκαιρία να κάνουνε μπερμπαντιές που δεν επέτρεπε η “ξεμασκάρωτη αρχοντική αξιοπρέπειά” τους…
Μ’ αυτό τον τρόπο και οι μεν και οι δε ήταν ικανοποιημένοι απ’ τις λιγοστές αυτές μέρες του χριστιανικού μας ημερολογίου…

Μασκαράτες – Γαϊτανάκι

Απ’ το 1880 μέχρι περίπου το 1905, ο φημισμένος Λευκαδίτης ζωγράφος Σπύρος Γαζής, πατέρας της κυρίας Ουρανίας Αρβανίτη, που ήταν σπουδαγμένος στη Βενετία, είχε αναλάβει την καλλιτεχνική και ευπρόσωπη εμφάνιση της μάσκαρας στη Λευκάδα. Επιτηρούσε, έντυνε, διευθετούσε, χρωμάτιζε και σχεδίαζε αποκριάτικα κοστούμια, σύμφωνα με την ευαισθησία του και την αισθητική του διάθεση, χωρίς να παίρνει ούτε μια δεκάρα. Παρουσίαζε τότε εξαίσιες μασκαράτες σε ομαδικά καρναβάλια μέσα στην πλατεία με διάφορες σατιρικές απαγγελίες τσουχτερές αλλά και μορφωτικές.

Έντυνε αρλεκίνους, κολομπίνες, ντομινό, σείχηδες, παληάτσους, το δωδεκάθεο, μαχαραγιάδες, πιερόττους, πρίγκηπες, τους ήρωες του ’21 και άλλες ιστορικές και παραβολικές παραστάσεις. Οι μαζικές αποκριάτικες εμφανίσεις ήταν φημισμένες για την οργανωτική τους εκτέλεση και μαζευόντανε κόσμος και κοσμάκης από τα γύρω για να παρακολουθήση τα χάζα.

Τον ίδιο καιρό, άλλος μερακλής που διοργάνωνε μάσκαρες με μορφωτικότατο περιεχόμενο ήταν ο τσαγκάρης, ιεροψάλτης και αγαθότατος Λευκαδίτης Θοδωρής Θεμελής ή Μπολμπόλης κι έκανε με μάσκες ολόκληρες θεατρικές υπαίθριες παραστάσεις στην Πλατεία με αποκριάτικο περιεχόμενο. Παράστησε την “Αμαρτωλών σωτηρία”, την “Ιουδήθ”, τους “Καλαβρέζους”, τη “Φιορέντσα” με έμμετρες απαγγελίες και μαζευόντανε πολύς κόσμος ν’ ακούσει και να δει. Μαθαίνω πως όλα αυτά τα έμμετρα σατιρικά του ο σχωρεμένος μπάρμπα Θοδωρής τα κρατούσε και ίσως τώρα να τα κατέχουν οι κληρονόμοι του, που ‘ναι στην Αθήνα, γι’ αυτό δεν θα πρέπει να χαθούνε.

Από του 1905 μέχρι τον πόλεμο του ’12, ίσως και παλαιότερα -όχι όμως εξακριβωμένα- καθιερώθηκε το γαϊτανάκι, που είναι φράγκικη αποκριάτικη συνήθεια, γιατί απαντάται το Μεσαίωνα, στην Ιταλία προπαντός.

Το γαϊτανάκι γινόταν στην πλατεία (να, γιατί διασκέδαζε τότε ο κοσμάκης, τώρα θέλουμε εισιτήρια και εισόδους για να ξεσκάσει ο λαουτζίκος…), ξέχωρα απ’ τις περιοδείες που έκανε στις φτωχογειτονιές του Πουλιού, της για-Κάρας και του Αη-Αντωνιού, και λάβαινε μέρος όλος ο λαός, πλούσιοι και φτωχοί. Το σκάριαζαν ο Πάνος Κατωπόδης ή Καουτσούς, ο Θωμάς Κονιδάρης, ένας ιταλιάνος τσαγκάρης που ξέμεινε στη Λευκάδα ο Μαστροριζάριο και ένας χωροφύλακας, που αγάπησε τη Λευκάδα, ονόματι Ζωγράφος που ήταν και φίνος χοροδιδάσκαλος. Το Γαϊτανάκι είχε την ιδιορρυθμία να τυλίγονται και να ξετυλίγονται σ’ ένα κοντάρι έγχρωμες κορδέλες με διάφορες τυποποιημένες χορευτικές φιγούρες και που έπρεπε κανείς με μαεστρία και ακρίβεια, γιατί αλλιώς μπερδεύονταν και δεν εύρισκες άκρη και πάτο. Το έπλεκαν και το ξέπλεκαν οκτώ ή δώδεκα χορευτές σε ρυθμό καντρίλιας και στα τελευταία χρόνια οι διοργανωτές βάνανε να κρατάει το κοντάρι ο πελώριος Τάσος Κατσής (ο τωρινός ασκητής της Βαγιάς), που τον ντύνανε με διαόλου κέρατα και ουρά και σεργιάνιζε το γαϊτανάκι στις γειτονιές με την τρελλή του παρέα. Δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει κανένας Λευκαδίτης που να θυμάται τις φιγούρες. Μόλις και μετά βίας θυμούνται μερικές διασκορπισμένες και συγκεχυμένες φιγούρες οι κ.κ. Σπύρος Αχείμαστος, Γιάννης Καλυβιώτης, Νιόνιος Κονιδάρης, Μαρινάκης και μερικοί άλλοι που ήτανε χορευταράδες στα νιάτα τους. Τέλος ο χορός του γαϊτανακιού διατηρήθηκε μέχρι το 1922.

Διασκεδάσεις και χοροί του Μεσοπολέμου

Απ’ το 1922 μέχρι το Β’ Παγκ. Πόλεμο μεσολαβήσανε οι τραγικότητες και οι συμφορές στη Μικρασία και ο κόσμος έχασε στο διάστημα αυτό την όρεξή του και δεν ξανάγιναν μαζικά και λαϊκά καρναβάλια στην Πλατεία. Παρ’ όλα αυτά όμως ο Λευκαδίτης δεν τόβαλε κάτω.

Μια χρονιά, τις Αποκριές, έτυχε να γίνουν δημαρχιακές εκλογές και οι Λευκαδίτες θελήσανε να τις σατιρίσουνε. Μερικοί νέοι τους κατσαρίστηκε να ντυθούνε με ξερά κολλάρα, παριστάνοντας τους “υποψηφίους δημάρχους” και από πίσω τους καμιά δεκαριά ντυμένοι “νάνοι”, που κρατούσανε σκούπες και σκουπόξυλα. Όταν λοιπόν ένα βράδυ στην πλατεία γινόταν η προεκλογική συγκέντρωση και ήταν μαμούδια ο κόσμος για το “λόγο”, ξάφνου από ένα ατσούπι της Πλατείας ξεκαμπίσανε οι “νάνοι” με τους υποψηφίους δημάρχους -μασκαράδες… Το τί σαματάς έγινε δε λέγεται. Όλος ετούτος ο κόσμος που “άκουγε με προσοχή το λόγο”, ενώθηκε με τους “νάνους” κι αρχίσανε τη διασκέδαση. Επακολούθησε διαλογική έμμετρη συζήτηση μεταξύ των “νάνων” και των “μασκαρεμένων” υποψηφίων, με πετυχημένα πιπεράτα στιχάκια και έμμετρες ερωταποκρίσεις με αποκριάτικο περιεχόμενο. Έτσι, και οι υποψήφιοι δήμαρχοι (οι ξεμασκάρωτοι) ικανοποιηθήκανε γιατί είχανε “κόσμο” στην προεκλογική τους συγκέντρωση αλλά και ο κοσμάκης διασκέδασε με τα κωμικά γκέσα που κάνανε οι μασκαρεμένοι “νάνοι”.

Από το «Σημειωματάριο του ΠΑΛΑΙOΥ» (Πανταζή Κοντομίχη)
«Λευκαδίτικες σελίδες» – εφημερίδα του Μουσικοφιλολογικού Συλλόγου OΡΦΕΥΣ (1963)