Οι Νερόμυλοι

Πολλές φορές έχουμε θαυμάσει τη δημιουργικότητα και το επινοητικό πνεύμα του λαού μας με το οποίο έδωσε λύσεις σε πολλά προβλήματα της καθημερινότητάς του. Ένας μεγάλος αγώνας που έπρεπε να κερδίσει ο άνθρωπος ήταν η εξασφάλιση του καθημερινού του ψωμιού. Αφού εξασφάλιζε το σιτάρι του, έπρεπε να γίνει η μεταποίησή του σε αλεύρι

Για να γίνει αυτό χρειαζόταν ενέργεια. Αρχικά η μεταποίηση γινόταν με τα χέρια. Γρήγορα όμως κατάφερε και χρησιμοποίησε τις δυνάμεις της φύσης. Έτσι έφτιαξε νερόμυλους και ανεμόμυλους, αφού εκμεταλλεύτηκε την δυναμική ενέργεια του νερού και την αιολική ενέργεια του ανέμου. Εμείς στη Λευκάδα έχουμε να δείξουμε και τις δυο αυτές ανθρώπινες επινοήσεις, διότι ο τόπος μας παρέχει μοναδικές δυνατότητες.

Ο νερόμυλος είναι μια από τις αρχαίες μηχανές. Η χρήση του ανάγεται στη Νεολιθική εποχή. Ο Στράβων μας έχει αφήσει την παλιότερη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξή του.

Η μακρόχρονη χρήση του μέσα στους αιώνες έχει συνδεθεί με πολλές φανταστικές ιστορίες και θρύλους. Ο λαός πίστευε ότι εκεί κατοικούσαν ξωτικά, καλικάντζαροι και κάθε λογής δαιμονικά.

Μετά την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους καταγράφηκαν 6000 περίπου νερόμυλοι. Το επάγγελμα του μυλωνά ήταν αρκετά επικερδές για την εποχή εκείνη και οι συναλλαγές γινόταν πότε με χρήματα και πότε στα πλαίσια της εμπράγματης οικονομίας (ανταλλαγή προϊόντων).

Ο μυλωνάς έπαιρνε ένα ποσοστό από το αλεύρι που θα άλεθε, τα αλεστικά (στη Λευκάδα τα ονομάζουμε και “ξάι”).

Οι νερόμυλοι χτιζόταν κοντά σε ποτάμια, ρυάκια, πηγές και γενικά όπου υπήρχε τρεχούμενο νερό. Η λειτουργία τους στηρίζεται σε μια σειρά από μεταδιδόμενες κινήσεις. Ας παρακολουθήσουμε όσο γίνεται πιο απλά τη λειτουργία ενός νερόμυλου. Πέρα από τις πηγές τις οποίες βρήκα, καταθέτω την προσωπική μου μαρτυρία, διότι όλα αυτά είναι και προσωπικά μου βιώματα.

Κατ΄ αρχήν το νερό πρέπει να πέσει μέσα στο μύλο από ψηλά για να έχει δυναμική ενέργεια. Έτσι το μυλαύλακο οδηγεί το νερό προς το μύλο. Ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους είναι και η κατασκευή του. Στο τέλος του και πριν το νερό μπει στο μύλο υπάρχει μια σκάρα για να συγκρατεί χόρτα, ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να εμποδίσει την εύρυθμη λειτουργία του μύλου.

Το μυλοβάγενο είναι αυτό που θα οδηγήσει το νερό μέσα στο μύλο. Είναι μια μεγάλη κάδη με ξύλινες δούγες ύψους πάνω από 3,5μ. Έχει σχήμα κώνου και το κάτω μέρος είναι πιο στενό για να έχει το νερό μεγαλύτερη ορμή.

Στο κάτω μέρος είναι το σιφούνι (καναλέτο το λέγαμε εμείς), το οποίο εκσφενδονίζει το νερό με ορμή, λόγω της υδροστατικής πίεσης, πάνω στη φτερωτή.

Η φτερωτή είναι μια μεγάλη ρόδα με ξύλινα πτερύγια και περιβάλλεται από μεταλλικό στεφάνι, για να είναι σταθερή. Έτσι αρχίζει η κίνηση μέσα στο νερόμυλο. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι σιφούνι και φτερωτή βρίσκονται στο κάτω επίπεδο του μύλου (εμείς το λέγαμε φυλακή). Το επίπεδο αυτό ήταν δροσερό και χρησίμευε ως φυσικός ψύκτης.

Ο Άξονας. Είναι μεταλλικός και τοποθετείται στο κέντρο της φτερωτής και έχει σκοπό να μεταφέρει την κίνηση στις μυλόπετρες που βρίσκονται στο πάνω επίπεδο του μύλου.

Μυλόπετρες: Βρίσκονται στο πάνω επίπεδο του μύλου και είναι δυο. Η κάτω είναι σταθερή και η πάνω περιστρέφεται και σχεδόν τρίβεται με την κάτω κι έτσι αλέθεται το σιτάρι, ή οποιοδήποτε άλλο προϊόν. Κατασκευάζονται από σκληρούς λίθους και συγκρατούνται περιφερειακά από ισχυρά μεταλλικά στεφάνια.

Σκαφίδα: Πάνω από τις μυλόπετρες βρίσκεται ένα ξύλινο δοχείο σε σχήμα ανεστραμμένου κώνου. Εκεί τοποθετείται ο καρπός που προορίζεται για άλεσμα. Στη βάση του κώνου υπάρχει μια οπή από την οποία ο καρπός πέφτει μέσα στις μυλόπετρες.

Ο σταυρός είναι ένα εξάρτημα το οποίο έχει τη δυνατότητα να ανυψώνει, ή να χαμηλώνει την πάνω μυλόπετρα ώστε το άλεσμα να βγει ψιλό, ή χοντρό. (Αυτό γίνεται ανάλογα με τη χρήση του αλέσματος)

Η αλευροθήκη είναι ένα ξύλινο κιβώτιο. Τοποθετείται μπροστά από τις μυλόπετρες και συλλέγει το αλεύρι, το οποίο εκτινάσσεται φυγοκεντρικά από την περιστροφή της πάνω μυλόπετρας.

Πέρα από αυτά όμως υπάρχουν αρκετά άλλα εργαλεία και εξαρτήματα για την εύρυθμη λειτουργία του νερόμυλου. Σε αυτά θαυμάζει κανείς την επινοητικότητα του λαού μας. Για παράδειγμα ο παπάς ήταν ένας ξύλινος κύλινδρος με τον οποίο μπορούσαν να σηκώσουν χωρίς κόπο τη μυλόπετρα. Δηλαδή ένας μοχλός.

Η λειτουργία του νερόμυλου συνοδεύεται από πλούσια λαογραφία παραδόσεις, παραμύθια, τραγούδια. Ο λαός ήταν σοφός σε όλα τα επίπεδα.

Ο μυλωνάς (μυλωθρός στην αρχαία μας γλώσσα) ήταν ένα σημείο αναφοράς στις τοπικές κοινωνίες.

Αισθάνομαι ευτυχής, διότι όσα ανέφερα είναι μέρος των παιδικών μου αναμνήσεων στο Βουρνικά Λευκάδας, αφού τα παλιότερα χρόνια η ευρύτερη περιοχή διέθετε πολλούς νερόμυλους.

Στις μέρες μας βέβαια οι νερόμυλοι δεν μπόρεσαν να ανταγωνιστούν τη βιομηχανική παραγωγή κι έτσι χάθηκαν, κάνοντας τη λαογραφία μας πιο φτωχή.

Χρ. Γιάννης Φουρλάνος
Δάσκαλος – Θεολόγος

Πηγή κειμένου: www.nidripress.gr