Από το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χερν προς τη συγκρότηση Κέντρου Σπουδής και Έρευνας Λευκάδιου Χερν

Δρ. Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού

Από το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χερν προς τη συγκρότηση Κέντρου Σπουδής και Έρευνας Λευκάδιου Χερν

Επανέρχομαι σε ένα ζήτημα που, πιστεύω, ότι έχει μεγάλη σημασία τόσο για την πνευματική και πολιτισμική πραγματικότητα του τόπου μας όσο και για την εκπαίδευση (και παιδεία) και την εξειδικευμένη έρευνα σε ό,τι αφορά τα σχετικά με τον Λευκάδιο Χερν θέματα. Πρόκειται για τη διεύρυνση της θεσμικής πολιτιστικής παρουσίας και δραστηριότητας του νεοσύστατου-σχετικά- Ιστορικού Κέντρου Λευκάδιου Χερν: την επέκταση και ανάδειξή του δηλαδή σε Κέντρο Σπουδής και Έρευνας Λευκάδιου Χερν. 

Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χερν

Όπως είναι γνωστό, το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χερν ιδρύθηκε το 2014, προϊόν της οραματικής ιδέας, της γενναιόδωρης προσφοράς και της άοκνης προσπάθειας του Ελληνοαμερικανού συλλέκτη έργων τέχνης, Τάκη Ευσταθίου, σε συνεργασία με τους  Δήμους διαφόρων  ιαπωνικών πόλεων (Kumamoto, Matsue, Shinjuku, Yaizu, του Πανεπιστημίου Toyama), την οικογένεια Koizumi και άλλους συντελεστές της σημαντικής αυτής πρωτοβουλίας.  «Είμαι ένας πρεσβευτής καλής θέλησης του Λευκάδιου Χερν, θα πει χαρακτηριστικά ο Ελληνοαμερικανός δωρητής. «Το σύνθημά μου; Όλοι μαζί αλλάζουμε μαζί για το καλό του μέλλοντος. Καθαρή ανθρώπινη παιδεία». 

Δύο χρόνια αργότερα, το 2016-θα ακολουθήσει  η χειρονομία του π. Επιτρόπου της Ελλάδας στην Ε.Ε. Σταύρου Δήμα, να προσφέρει στο Ιστορικό Κέντρο σπάνια βιβλία και εκδόσεις  του Λευκάδιου Χερν, που ήρθαν να εμπλουτίσουν το πρώτο μουσείο στον ευρωπαϊκό χώρο για τον Λευκάδιο Χερν. Πρώτες-ιστορικές- εκδόσεις,  σπάνια βιβλία και ιαπωνικά συλλεκτικά αντικείμενα, φωτογραφικό υλικό, σύγχρονες εκδόσεις (από τη σπάνια συλλογή του Τάκη Ευσταθίου), υπομνηματισμός των σταθμών της ζωής και της σκέψης του Λευκάδιου Χερν μέσω διαδραστικών διαδρομών, προσφέρουν στον επισκέπτη μια επιλεκτική περιήγηση στους  πολιτισμούς της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ιαπωνίας του τέλους του 18ου και του 19ου αιώνα, που αποτελούν εμπειρίες της ζωής και του πνεύματος του μεγάλου συγγραφέα. 

Η συγκρότηση του Ιστορικού Κέντρου Λευκάδιου Χερν ακολουθεί μέχρι σήμερα μια στατική  αν όχι και πτωτική διαδρομή μιας μουσειακής συγκρότησης, που πλημμελώς υποστηρίζεται για διάφορους λόγους –και εξαιτίας των αρνητικών συγκυριών στον τόπο μας και στον κόσμο (οικονομική κρίση, κρίση υγειονομική και οικονομική ταυτόχρονα, με βαρύτατες επιπτώσεις σε κάθε πολιτισμικό σύστημα και φορέα. Επιπλέον λειτουργούν ανασταλτικά αδράνειες και  χρόνιες νοοτροπίες, που απομακρύνουν τα πράγματα από το δέον γενέσθαι. 

Το «Μουσείο του Λευκάδιου Χερν» δημιουργήθηκε ωστόσο σε μια χρονική στιγμή που ζωντανεύει το διεθνές ενδιαφέρον για τον Λευκάδιο Χερν, σε ακαδημαϊκό επίπεδο έρευνας^. αλλά και στη συνείδηση ενός ευρύτερου κοινού, που επιζητεί τα σημάδια της πολύπλαγκτης διαδρομής του ανά τον κόσμο.  

Η γέννηση του Λευκάδιου Χερν στη Λευκάδα, τα ζωντανά ακόμα σημάδια του στην πόλη, στο Ιστορικό Αρχείο και στο σπίτι που γεννήθηκε, στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που βαπτίστηκε Χριστιανός και που βρίσκεται ο τάφος του μεγαλύτερου αδερφού του Γεωργίου-Ρομπέρτο, συνιστούν τον πρώτο του «μύθο», την –εύλογη-κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική επιλογή δημιουργίας του μουσείου. Και διαμορφώνουν τις βασικές προϋποθέσεις για την ανα-συγκρότηση της συλλογικής μνήμης γύρω από την κυτταρική σχέση του με τη Λευκάδα. (Βλ. Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού, Η λαογραφία της στοργής, Σμιλεύοντας το αρχέτυπο της μάνας, εκδ. Fagotto books, Αθήνα 2010, σ.34). 

Αυτό καθαυτό το γεγονός της γέννησης και υπό τις συνθήκες που πραγματοποιήθηκε καθώς και το επικό χρονικό ολόκληρης της ζωής του συγγραφέα στη συνέχεια, ενδυναμώνουν τον «μύθο» της σχέσης του με το νησί και διαπλέκονται με τα στοιχεία που συγκροτούν την ιδιαίτερη ταυτότητα του νησιού της Λευκάδας: φυσικό περιβάλλον, βίωση της ελευθερίας, περιπέτεια, αντισυμβατικότητα, κυνήγι της ουτοπίας, ετερόδοξη σκέψη, οικουμενικότητα. Ολόκληρη η ιστορία της διανόησης και της τέχνης στον τόπο μας άλλωστε μετέχει σ’αυτές τις δημιουργικές έννοιες, που μετατρέπονται σε ατομικό και συλλογικό βίωμα. 

Το Μουσείο ως φορέας αξιών

Ένα μουσείο, εκτός από τις επιφαινόμενες λειτουργίες του ως κοινωνικού πεδίου μάθησης, φέρει και έναν αξιακό χαρακτήρα, με βάση τον οποίο φαίνεται να διαμορφώνεται σήμερα η μουσειακή πολιτική στον αγγλοσαξονικό, κυρίως, χώρο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που εκπονήθηκε το 2007, με τίτλο: European Cultural Values, σε δείγμα 26.755 πολιτών από 27 ευρωπαϊκές χώρες, που ανιχνεύει  τις ιεραρχήσεις των κοινωνικών αξιών μεταξύ των πολιτών του ευρωπαϊκού χώρου. Οι πολίτες της Ευρώπης ιεραρχούν ως εξής τις κοινωνικές αξίες –οι οποίες επιδρούν και στις αξιακές προτεραιότητες των μουσείων κατά τον αιώνα που διανύουμε- και που θεωρούνται πρωτίστως ευρωπαϊκές αξίες: η αξία της ειρήνης (ποσοστό 61%), ο σεβασμός προς τη φύση και το περιβάλλον (50%), η κοινωνική ισότητα και αλληλεγγύη (37%), με πολύ μικρή διαφορά η ελευθερία της γνώμης (36%),  και στο ίδιο ποσοστό η ανεκτικότητα απέναντι στους άλλους και η ανοικτότητα (σε πολύ μικρό ποσοστό οι Έλληνες 11%, αναφέρονται στην έννοια αυτή), ο σεβασμός στη σημασία της ιστορίας (17%), η πρόοδος και η καινοτομία (14%), η πολιτιστική ετερότητα (12%), το επιχειρηματικό πνεύμα, τέλος (10%). (Βλ. Μάρλεν Μούλιου, Τα μουσεία στον 21^ο αιώνα: προκλήσεις, αξίες, ρόλοι, πρακτικές, στο: Γ. Μπίκος, Α. Κανιάρη (επιμ.), Μουσειολογία-Πολιτιστική διαχείριση και Εκπαίδευση, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2014, σ. 83).

Οι ηθικές αξίες, που κυοφορούνται αιώνες, από την κλασική Ελλάδα και μετέπειτα στον ευρωπαϊκό χώρο, φαίνεται ότι σταθερά διατηρούν τη διαχρονικότητά τους στη συνείδηση των πολιτών, ενώ νεότερες αξίες που σχετίζονται με την έννοια της προόδου σε συνάφεια με την ανάπτυξη της τεχνογνωσίας και το παγκοσμιοποιημένο πνεύμα, την αγορά και την επιχειρηματικότητα, ακολουθούν σε πολύ χαμηλότερο ποσοστό στις κατατάξεις των ερωτωμένων. 

Η αξιακή διάσταση του πολιτισμού, ωστόσο, εκφράζεται και  από την παρακάτω τυπολογία αξιών, όπως θεωρητικοποιήθηκαν και διατυπώθηκαν από τον John Holden, συγγραφέα και σύμβουλο πολιτιστικής πολιτικής και διαχείρισης. Οι αξίες αυτές συνδέουν την επήρεια των μουσείων στο άτομο με την επήρεια στη συνολική κοινωνία. Έτσι, η εγγενής αξία αναφέρεται στη διανοητική, συναισθηματική, πνευματική επήρεια που το μουσείο ασκεί σε κάθε άτομο ξεχωριστά. Η εργαλειακή-συντελεστική αξία, που αφορά περισσότερο τους πολιτικούς και τους χορηγούς των μουσείων, προσδιορίζει τις επιπτώσεις της πολιτιστικής παραγωγής στην οικονομική και κοινωνική ζωή και στις ιδιαίτερες εκφράσεις τους (δημιουργική βιομηχανία, τοπική οικονομία, εκπαίδευση, κοινωνική συνοχή κ.λ.π.). Τέλος, η θεσμική αξία, συγγενής με τη δημόσια αξία ενός πολιτιστικού οργανισμού, εκφράζει τη φιλοσοφία, το ήθος και τις πρακτικές που εφαρμόζονται από έναν φορέα πολιτισμού ώστε να επιτευχθεί ο σεβασμός, η εμπιστοσύνη και η αλληλεπίδραση μεταξύ μουσείου και πολιτών, αρχίζοντας από το ατομικό επίπεδο, προχωρώντας σε κείνο της κοινότητας με απόληξη την ευρύτερη κοινωνία. (Ό.π., σ. 84-86).

Το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χερν, εκπροσωπεί όλες τις παραπάνω αξίες. Βρίσκεται σε μια προνομιακή θέση από την άποψη του ευρύτερου-πέρα από τα εθνικά σύνορα- ενδιαφέροντος, που μπορεί να αναδείξει, καθώς συνδέεται με τις πολλαπλές ταυτότητες του μεγάλου δημιουργού, και την παγκόσμια, διαπολιτισμική πνευματική του παρακαταθήκη. Κι αυτό το ενδιαφέρον δεν  μπορεί να εξαντληθεί μόνο στην εντατικοποίηση των μουσειακών του λειτουργιών: επισκεψιμότητα, τουριστική του αξιοποίηση στα πλαίσια του πολιτισμικού τουρισμού,  εμπλουτισμός και  ελκυστικότητα με νέες μουσειακές συλλογές,  ποιότητα ξεναγήσεων, εκπαιδευτική του λειτουργία κ.λ.π. Εννοείται ότι τα παραπάνω, ασφαλώς και συνιστούν προϋπόθεση και πεδίο σοβαρής αντιμετώπισης, εκ μέρους της τοπικής κοινωνίας, μιας θεσμικής υποδομής με πολλαπλές παραμέτρους. 

 Μια πρόταση διεύρυνσης του «Ιστορικού Κέντρου Λευκάδιου Χερν»-Δημιουργία «Κέντρου Σπουδής και Έρευνας Λευκάδιου Χερν»  

Η Λευκάδα έχει μια μακρά παράδοση πνευματικότητας που αποδεικνύεται ανθεκτική στους κλυδωνισμούς και στις «ετερότητες» των καιρών. Το έργο που έχει παραχθεί διαχρονικά είναι το μεγάλο πνευματικό και πολιτισμικό της κεφάλαιο, αυτό που μορφοποίησε -μαζί με το φυσικό περιβάλλον- και τους βασικούς χαρακτήρες και το ιδιαίτερο ήθος των κατοίκων του νησιού. Νέα θέματα, όπως και αναθεωρήσεις παλαιότερων, κάτω από το πρίσμα σύγχρονων θεωρήσεων και μεθοδολογικών εργαλείων-με τη συνεπικουρία της τεχνολογίας-περιμένουν καρτερικά τη φιλέρευνη ανθρώπινη παρουσία. Σημαντικές ερευνητικές υποδομές, όπως τα ΓΑΚ Λευκάδας, η Χαραμόγλειος Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη, (που διαθέτει επίσης μια βασική  βιβλιογραφία –και εργογραφία- για τον Λ.Χ.), η ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη του Νίκου Σβορώνου αλλά και η Δημόσια Βιβλιοθήκη, αποτελούν για την Επτανησιακή έρευνα-και ειδικότερα την έρευνα του λευκαδίτικου χώρου-πεδία προνομιακά για τις αναζητήσεις και τους προβληματισμούς του ερευνητή. 

Επιπλέον ο Λευκάδιος Χερν συνιστά από μόνος του μια ανεξερεύνητη για τα δικά μας δεδομένα, τουλάχιστον, «μελέτη περίπτωσης», με πολλές και άγνωστες ή ελάχιστα διερευνημένες, ή και μονομερώς ερευνημένες πτυχές της ζωής και του έργου του. Τα γραπτά του απλώνονται σε πολλά επιστημονικά πεδία (Κοινωνιολογία, Λαογραφία, Ανθρωπολογία και Εθνογραφία, Ψυχολογία, Παιδαγωγική Επιστήμη, Λογοτεχνία, Τέχνη, Κριτική της Λογοτεχνίας), που ενδιαφέρουν τόσο την ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και την εκπαίδευση και τους πολλούς κοινωνικούς αποδέκτες αυτής της γνώσης. Επιπλέον, η περίπτωσή του ενδυναμώνεται ολοένα από άποψη ενδιαφέροντος γιατί συνυφαίνεται με τις έννοιες της παγκοσμιότητας, της διαπολιτισμικότητας, της διαφορετικότητας, του εξωτισμού, της αναζήτησης ενός νέου ανθρωπισμού: οι ιδέες του-για όλους αυτούς τους λόγους- συνιστούν ένα ζωτικό ερευνητικό πεδίο, ένα ολιστικό πεδίο σπουδής πάνω στην πολυσημία της σκέψης του. 

Με αυτά τα δεδομένα, το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χερν θα πρέπει να τολμήσει και τη συγκρότηση της ερευνητικής του διάστασης: να προχωρήσει δηλαδή  –με την ανάπτυξη πρωτοβουλιών των αρμόδιων τοπικών φορέων και την πρόκληση δημόσιου διαλόγου καταρχήν-και στη συνέχεια με τη διασύνδεση και επικοινωνία με όλα τα συναφή ακαδημαϊκά ιδρύματα, φορείς, επιστημονικές εταιρείες και την αξιοποίηση του σημαντικού ηθικού κεφαλαίου του ευεργετισμού) – στη δημιουργία «Κέντρου Σπουδής και Έρευνας Λευκάδιου Χερν», με στόχο έναν ακόμα σημαντικό θεσμό παραγωγής νέας γνώσης και διακίνησης της ήδη υπάρχουσας.  (Στην πορεία και ανάλογα με την υποστήριξη που θα έχει, μπορεί να επεκταθεί και σε πολλές ακόμα συναφείς δραστηριότητες και λειτουργίες.  (Πρωταρχικής σημασίας μέλημα η συγκρότηση χώρου –εργαστηρίου που θα φιλοξενεί μια πλούσια,  έγκυρη, ειδική βιβλιοθήκη για τον Λ.Χ.-και ψηφιακή βιβλιοθήκη, κ.λ.π.). 

Η προοπτική δημιουργίας τμήματος του Ιονίου Πανεπιστημίου  στον τόπο μας-που είναι ζωτικής σημασίας η με κάθε τρόπο επιδίωξή του- ενισχύει την ιδέα και διαμορφώνει τις πιο αισιόδοξες προϋποθέσεις -και με τη δική μας ανυποχώρητη βούληση και προσπάθεια σε κάθε επίπεδο- να πραγματωθεί το εγχείρημα. Οι φοιτητές –προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί- κάτω από την επιστημονική καθοδήγηση των καθηγητών τους-με τη συνεπικουρία της εντοπιότητας- θα μπορούν, με τη διαλεκτική της αμοιβαιότητας, να προσφέρουν και να κερδίσουν: σε πρακτική άσκηση, σε γνώση, σε εργασιακή εμπειρία, σε πρωτογενή ερευνητική εργασία. Ο αναχρονιστικός, αποκλειστικά «αγοραίος» εκτουρισμός του νησιού δεν συνάδει με την πνευματική του παράδοση, ούτε με τα αιτήματα ενός σύγχρονου, εκλεπτυσμένου και αναβαθμισμένου τουριστικού προϊόντος. 

Πιστεύουμε ότι η δημιουργία «Κέντρου Σπουδής και Έρευνας Λευκάδιου Χερν», έχει να δώσει ανυπολόγιστα οφέλη (ακαδημαϊκά-επιστημονικά, οικονομικά, πολιτισμικά, κ.λ.π.), τόσο στην τοπική μας κοινωνία, στις εκπαιδευτικές και ερευνητικές μας υποδομές,  στην κοινότητα των ανθρώπων που εργάζονται στον τομέα των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, αλλά και της (ψηφιακής) τεχνολογίας, στους νέους σπουδαστές και επιστήμονες, στους μαθητές και στην τοπική εκπαίδευση, όσο και στην ευρύτερη κοινωνία: αξιοποιώντας τη σημαίνουσα αρχή της ερευνητικής και εκπαιδευτικής  διάστασης του μουσείου, που διασυνδέει τον άνθρωπο με τη γνώση, τη δημιουργική αναζήτηση και παραγωγή  της, την ανανεούμενη έμπνευση. Και ο Λευκάδιος Χερν είναι η περίπτωση του οικουμενικού πνευματικού ανθρώπου, που παιδαγωγεί, εμπνέει, καθοδηγεί, συγκινεί. Και είχαμε την τύχη να μας τιμήσει με τη γέννησή του στο νησί μας. Μια άξια, ανταποδοτική χειρονομία- νομίζω πως τη δικαιούται!