Βαλαωρίτης-Σικελιανός: Παράλληλοι και επάλληλοι δρόμοι (Β΄)

Γραφει ο Λεόντιος Κατσιγιάννης

Και οι δύο ποιητές μας έζησαν μεγάλο διάστημα της ζωής τους, μακριά από πρωτογενείς έγνοιες της οικογένειας. Έτσι μπόρεσαν να φυτρώσουν μέσα τους γερά, οι μεγάλες ιδέες του πατριωτισμού και του οράματος, στυλοβάτες και τα δύο της μεγάλης τους ποίησης. Μόνο στα στερνά, στον Σικελιανό, ο σπαραγμός των μεγάλων ιδεών και των μεγάλων ονείρων που θα άλλαζαν τον κόσμο, έγινε σπαραγμός ερωτευμένου παιδιού που ανηφόριζε κατά το Πήλιο να βρει την Άννα. Από  το 1938 που τη γνώρισε, η ζωή του ήταν συνδεδεμένη με τη δική της ως το θάνατό του στα 1951.Ένας γάμος βασισμένος στο πείσμα και την υπομονή που έδειξε ο Άγγελος, ως που να χωρίσει η Άννα από τον πρώτο της άντρα και κατά πολλά χρόνια μεγαλύτερο της, τον γιατρό Γιώργο Καραμάνη που είχε ιδρύσει σανατόριο για φυματικούς στο Πήλιο.

Και εδώ φάνηκε τυχερός ο ποιητής μας. Σύντροφοι και στυλοβάτες μαζί, περπάτησαν στο δρόμο των οραμάτων τους. Γλυκιά και ανεκτική η Άννα, στις δύσκολες στιγμές του ανθρώπου Σικελιανού.  Ο Σικελιανός θα σταθεί «ο ποιητής που θα την ταξιδέψει στον έρωτα και στο όνειρο, αλλά και στις τύψεις και τις ενοχές» και θα γνωρίσει μαζί της τα ουσιαστικά προτερήματα μιας γυναίκας: την ομορφιά, την καλοσύνη, την σοφία, την συγκατάβαση, την τρυφερότητα. Μα αν θέλαμε να βρούμε ποια από τις δυο, η Εύα ή η Άννα, κέρδισε την πρώτη θέση στη ψυχή του ανθρώπου και του ποιητή, νομίζω ότι η Εύα είναι αυτή που την διεκδικεί περισσότερο.

Και οι δύο ποιητές μας έζησαν μεγάλο διάστημα της ζωής τους, μακριά από πρωτογενείς έγνοιες της οικογένειας. Έτσι μπόρεσαν να φυτρώσουν μέσα τους γερά, οι μεγάλες ιδέες του πατριωτισμού και του οράματος, στυλοβάτες και τα δύο της μεγάλης τους ποίησης. Μόνο στα στερνά, στον Σικελιανό, ο σπαραγμός των μεγάλων ιδεών και των μεγάλων ονείρων που θα άλλαζαν τον κόσμο, έγινε σπαραγμός ερωτευμένου παιδιού που ανηφόριζε κατά το Πήλιο να βρει την Άννα. Από  το 1938 που τη γνώρισε, η ζωή του ήταν συνδεδεμένη με τη δική της ως το θάνατό του στα 1951.Ένας γάμος βασισμένος στο πείσμα και την υπομονή που έδειξε ο Άγγελος, ως που να χωρίσει η Άννα από τον πρώτο της άντρα και κατά πολλά χρόνια μεγαλύτερο της, τον γιατρό Γιώργο Καραμάνη που είχε ιδρύσει σανατόριο για φυματικούς στο Πήλιο. Και εδώ φάνηκε τυχερός ο ποιητής μας. Σύντροφοι και στυλοβάτες μαζί, περπάτησαν στο δρόμο των οραμάτων τους. Γλυκιά και ανεκτική η Άννα, στις δύσκολες στιγμές του ανθρώπου Σικελιανού.  Ο Σικελιανός θα σταθεί «ο ποιητής που θα την ταξιδέψει στον έρωτα και στο όνειρο, αλλά και στις τύψεις και τις ενοχές» και θα γνωρίσει μαζί της τα ουσιαστικά προτερήματα μιας γυναίκας: την ομορφιά, την καλοσύνη, την σοφία, την συγκατάβαση, την τρυφερότητα. Μα αν θέλαμε να βρούμε ποια από τις δυο, η Εύα ή η Άννα, κέρδισε την πρώτη θέση στη ψυχή του ανθρώπου και του ποιητή, νομίζω ότι η Εύα είναι αυτή που την διεκδικεί περισσότερο.

     Τον Βαλαωρίτη, γερόλυκο της ζωής και της πολιτικής, φαίνεται να τον ενώνει με την Ελοΐζα Τυπάλδου μια βαθιά ρομαντική σχέση και ένας ανυπόκριτος σεβασμός, ενώ τον χωρίζει από αυτήν για μεγάλα διαστήματα η πολιτική και η Αδριατική θάλασσα ως τη Βενετία. Η Ελοΐζα, μια ευγενική γυναικεία φιγούρα, κόρη του Αιμιλίου Τυπάλδου -μιας μεγάλης οικογένειας από την Κεφαλονιά, με πολλούς απογόνους και κλάδους- μετά τη γέννηση των παιδιών τους, στέλνει τον ίσκιο της προστάτη της ζωής του, δίνοντας την ψευδαίσθηση πως η ίδια περισσεύει από τη ζωή του! Δεν μοιράστηκε μαζί του τη δόξα και τη συγκίνηση της ωραιότερης μέρας του ποιητή στην απαγγελία του Ύμνου στον Πατριάρχη, ούτε τον ενθουσιασμό που του επιφύλαξε ο λευκαδίτικος λαός όταν επέστρεψε στο νησί του. Εγκατεστημένη το περισσότερο διάστημα στη Βενετία, μοιράζεται μαζί του με άκρατη υπομονή και εμπιστοσύνη, λιγότερο από κοντά και κυρίως με πυκνή παραστατική αλληλογραφία, τις σκέψεις και τα αισθήματα του συζύγου της, φροντίζοντας για την ανατροφή των παιδιών τους.

Ανάμεσα στα άλλα, μέσα σ’ αυτή την αλληλογραφία, αποτυπώνεται με τα μάτια του Βαλαωρίτη και η πολιτική ζωή της Ελλάδας, μετά την ενσωμάτωση των Επτανήσων. Της γράφει π.χ για την εικόνα που αποκόμισε από την Αθήνα όταν έφτασε πληρεξούσιος βουλευτής της Λευκάδας μετά την Ένωση: “Οι αυτοαποκαλούμενοι πολιτικοί άνδρες της Ελλάδος, προκαλούν οίκτο. Νομίζουν ότι είναι τέλειοι διπλωμάται και  γίνονται κατά συνέπεια γελοίοι. Η εθνοσυνέλευση είναι ένας βρωμερός και σκοτεινός σταύλος. Θα σου διηγηθώ διασκεδαστικάς λεπτομερείας όταν θα συναντηθώμεν”. Δεν βρήκε η ρομαντική ψυχή του ποιητή στην πολιτική αθλιότητα των ημερών του, το κατάλληλο πεδίο ανταπόκρισης. Την διαφθορά της πολιτικής, την αντιμετώπισε ως το τέλος, με αποκορύφωμα εκείνη τη φοβερή γροθιά του στον Γεωργαντάρα, τον Γεώργιο Τυπάλδο-Ιακωβάτο, και την τελική του αποχώρηση απ’ τον πολιτικό στίβο.

Ο Άγγελος δεν ήταν πάντα κοντά στο νησί. Φτερούγισε πολύ περισσότερο από τον Αριστοτέλη μακριά του, επιλέγοντας να μοιράσει τη ζωή του ανάμεσα σε τέσσερις πέντε τόπους. Αθήνα, Συκιά, Σαλαμίνα, Ελευσίνα, Δελφοί. Η Λευκάδα με το πατρικό που γεννήθηκε, υμνήθηκε στο έργο του και  σημάδεψε το ξεκίνημα της πορείας του σαν ποιητή. Στο λευκαδίτικο περιβάλλον που το χαρακτήριζε ο απέραντος παρθένος ακόμη ελαιώνας και η θάλασσα, ο Σικελιανός άντλησε τις πρώτες παιδικές και εφηβικές του μνήμες, πότε περπατώντας στον ασημόχρωμο ελαιώνα, πότε ανεβαίνοντας στη Φανερωμένη που φάνταζε σαν ένα μπαλκόνι τ’ ουρανού, να δει από ψηλά τον κάμπο, την πόλη και τη θάλασσα, μέσα σ’ ένα τοπίο λιτό, υγρό και αμόλυντο. Τοπίο έμπνευσης για τον Αλαφροΐσκιωτο.

Έπειτα η Αθήνα και ο Πευκιάς, “το πράσινο ακρογιάλι της πατρίδας” του Κώστα Καρυωτάκη και πηγή έμπνευσης του Άγγελου Σικελιανού, που το θαυμάσιο σπίτι του ακόμη σώζεται, μέσα στα πεύκα της Συκιάς. Το σπίτι αυτό αγαπημένο ησυχαστήριο ως τα 1930 θυσιάστηκε για τα χρέη που δημιούργησαν οι Δελφικές Γιορτές.

Έπειτα το σπίτι της Σαλαμίνας, κοντά στη Μονή της Φανερωμένης, που λεηλατήθηκε ολοκληρωτικά στην πρώτη περίοδο της εισβολής των Γερμανών. Έπιπλα, βιβλία και αντικείμενα καταστράφηκαν. Ακόμα και μια βυζαντινή εικόνα της Παναγιάς βρωμίσθηκε από τις ακαθαρσίες τους. Στη συνέχεια το σπίτι στην Ελευσίνα, που διάλεξε για εξοχικό.

 O Αριστοτέλης αντίθετα ήταν πάντοτε κοντά στο σφυγμό της Λευκάδας, και σαν ποιητής μα και σαν πολιτικός. Διαλεκτός υποστηριχτής των συμφερόντων του νησιού στη Βουλή. Μεγάλος γαιοκτήμονας, με δικό του νησί. Η Λευκάδα κι ύστερα η Κέρκυρα και η Αθήνα, τόποι πολιτικής και κοσμικής δράσης.

Έπειτα  η  Μαδουρή,  το πνευματικό του καταφύγιο. Τόπος έμπνευσης και ησυχαστήριο περισυλλογής μοναδικό, με τον κάμπο του Νυδριού ακατοίκητο ν’ απλώνεται  στην απέναντι πλευρά γεμάτο ελιές και εσπεριδοειδή. Χόρτασε την Ευρώπη στα νιάτα του σαν σπουδαστής στην Ιταλία, την Ελβετία και την Γαλλία. Η αγάπη και των δυο ποιητών για την Λευκάδα δεν μπόρεσε να μετρηθεί με την ταφή τους. Ο  Βαλαωρίτης θάφτηκε στην οικογενειακή εκκλησία του Παντοκράτορα, ενώ ο Σικελιανός (που επιζητούσε την ταφή στους Δελφούς) στο κεντρικό κοιμητήριο της Αθήνας.    

    Οι πνευματικές αναζητήσεις τους διαφορετικές. Ο Βαλαωρίτης πατούσε σε στέρεο έδαφος, ενώ ο Σικελιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο, όπως άλλωστε και ο φίλος του ο Ν. Καζαντζάκης. Σικελιανός και Καζαντζάκης έκαναν την υπέρβαση στον Ελληνικό λογοτεχνικό χώρο. Πνευματικές μορφές και οι δύο που ξεπέρασαν τα όρια της εποχής τους. Στα 1914 σε μια περιήγηση μαζί στο Άγιο Όρος, σ’ ένα ταξίδι που έγινε στα πλαίσια των πνευματικών αναζητήσεων των δυο ώριμων νέων εκείνη την εποχή, στο μυαλό τους μπήκε η ιδέα να δημιουργήσουν μια νέα θρησκεία. Μαχητές του πνεύματος, φτάσανε μαζί εδώ αμέσως με την πρώτη τους συνάντηση και μείνανε για 40 μέρες στα ησυχαστήρια του Άθω, για να προσεγγίσουν από διαφορετική σκοπιά ο καθένας τον άνθρωπο και τον κόσμο, μέσα από μια καινούργια μεταφυσική ερμηνεία των πραγμάτων. Σ’ αυτό το ταξίδι ο Σικελιανός γράφει τη σκέψη του στο Αγιορείτικο Ημερολόγιο συνδέοντας τον Ελληνικό με τον Χριστιανικό μύθο. Τους Δελφούς με τον Άθω.

 Στις αρχές του 1924 είναι στη Γερμανία με απώτερο σκοπό να περάσει στη Ρωσία, κάτι όμως που δεν το κατόρθωσε. Η περιέργειά του, αν εκεί έχει γεννηθεί μια νέα ζωή ή μια νέα ανθρώπινη κόλαση, δεν θα βρει ανταπόκριση. Φαίνεται πως εκείνη η υπερβατική και υπερφίαλη κομπορρημοσύνη του Καζαντζάκη και του Σικελιανού πως θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια νέα θρησκεία, παρά το ότι οι δρόμοι τους αργότερα χώρισαν, άργησε να τους εγκαταλείψει. Αφηγείται ο Νίκος Καζαντζάκης στην Αναφορά στον Γκρέκο ένα περιστατικό, όπου ο Σικελιανός αποπειράται να αναστήσει μένοντας άγρυπνος όλο το βράδυ, ένα νεκρό γείτονά του στη Συκιά, ενδεικτικό της υπεροπτικής αντίληψης που είχε ο Σικελιανός για τον εαυτό του και της ανάγκης που ένοιωθε να νικήσει την παρακμή και τον θάνατο.

Αποτέλεσμα εκείνης της πνευματικής αναζήτησης ήταν και μια ιδέα που άρχισε να ριζοβολάει μέσα του για τη δημιουργία ενός πνευματικού κέντρου, λευτερωμένου από κάθε διανοητική σκλαβιά, κέντρο ανταλλαγής ιδεών και προβληματισμού. Μια στέγη ελληνικού πολιτισμού, ένα «Κοσμικό Μοναστήρι» όπως το έλεγε, με τον ίδιο Ηγούμενο και καμιά δεκαριά πνευματικούς ανθρώπους στο ρόλο των Αποστόλων, που όμως με τα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής και την συνήθη αδράνεια δεν πήρε ποτέ σάρκα. Ίσως γιατί το ίδιο όνειρο είχε και ο πνευματικός του σύντροφος ο Καζαντζάκης και επειδή όπως λένε, δεν χωράνε δυο ηγούμενοι στο ίδιο μοναστήρι, αυτό δεν στάθηκε μπορετό να πραγματοποιηθεί. Έπειτα άρχισε να τον απασχολούν οι Δελφικές Γιορτές και μετά το 1930 έπειτα από την οικονομική καταστροφή της Εύας, οραματίστηκε το Παγκόσμιο Δελφικό Κέντρο. Ένα όραμα που δεν μπόρεσε δυστυχώς  να το ολοκληρώσει.

(Συνεχίζεται)

Διαβάστε το Α’ μέρος ΕΔΩ